Adrian Krzyżanowski

Adrian Krzyżanowski, herbu Dębno, znany również pod pseudonimem Anonym, urodził się 8 września 1788 roku w rodzinnym majątku Dębowo, a zmarł 21 sierpnia 1852 roku w Warszawie. Był to polski matematyk, tłumacz literatury pięknej z języka niemieckiego oraz historyk, a w 1829 roku został przybranym członkiem Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Życiorys

Był synem Ignacego, byłego konfederaty barskiego, oraz Bogumiły z Przyłuskich. Urodziny datowane są na 8 (lub według niektórych źródeł 7) września 1788 roku. Ukończył Łomżyńską Szkołę Pijarską, gdzie później został profesorem. W 1805 roku wstąpił do warszawskiego zgromadzenia pijarów, a w latach 1806–1810 uczył w szkołach pijarskich w Warszawie (Żoliborz) oraz w Rydzynie (Wielkopolska). Niedługo potem, jeszcze przed zawarciem małżeństwa, opuścił zakon pijarów. Do 1817 roku pracował jako profesor matematyki w Rydzynie i Płocku. W latach 1817–1820 kształcił się w Paryżu, a następnie został profesorem Liceum Warszawskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

Uczestniczył w przygotowaniach do powstania listopadowego, jednak po jego klęsce stracił pracę z powodu zamknięcia Uniwersytetu przez władze rosyjskie. W tym czasie utrzymywał się z tłumaczeń literatury, którymi zajmował się już przed powstaniem, przekładając m.in. powieści Aleksandra Oppeln-Bronikowskiego. Po dziesięciu latach zdołał przejść na emeryturę, mimo że jego przeszłość powstańcza ciążyła na nim. Zmarł na cholerę w 1852 roku i został pochowany na Powązkach (kwatera 163, VI, 5).

Działalność naukowa i literacka

Adrian Krzyżanowski przyczynił się do popularyzacji rachunku prawdopodobieństwa, zabiegając o jego włączenie do programu wykładów uniwersyteckich. Oto fragment jego pisma skierowanego do władz uczelni: „W akademickim kursie algebry konieczne jest uwzględnienie Rachunku losów. O jego znaczeniu świadczy jego waga oraz honor Uniwersytetu. Wśród materiałów rachunku losów znajdowałyby się następujące kwestie: ocena pewności ludzkich przygód i ryzyk, obliczanie tablic śmiertelności oraz długości życia w różnych krajach, zastosowanie w medycynie, a także wpływ ospy i szczepień na populację.”

Publikacje i utwory

Mowa na zaczęcie szkół… Z odezwą do obywatelstwa, Płock (1815)
Teorya liczebnych równań wszech-stopni podług binomu Newtona, Warszawa 1816
De construendis camaris ellipsoidicis ope projectionis graphicae. Dissertatio inauguralis matematico philosophica, Warszawa 1821
Rozprawa nad zadaniem: z czyjej bardziej winy, czy królów, czy narodu, Polska upadła? Kielce 1821
Geometrya analityczna linii i powierzchni drugiego rzędu, Warszawa 1822
O życiu uczonym Stanisława Solskiego, Warszawa 1822
O zabytkach mowy słowiańskiej, „Pamiętnik Warszawski” 1823
Kopernik w Walhalli, „Gazeta Lwowska” 1843
Kalendarz historyczny na wszystkie dni, Warszawa 1843
Mikołaja Kopernika, w 300 lat od jego skonu, Warszawa 1844
Dawna Polska ze stanowiska jej udziału w dziejach postępującej ludzkości, Warszawa 1844
O trudnościach zachodzących w wykładzie zasad geometryi elementarnej, Warszawa(?) 1825
O kalendarzu żydowskim, Warszawa 1844
O kalendarzu Mikołaja Kopernika, Warszawa 1844
O kalendarzu arabsko-tureckim, Warszawa 1845
Zarys dziejów zakonu maltańskiego w Polsce, „Album warszawskie”, Warszawa 1845
Działalność bojowych zapasów chrześcijaństwa z potęgą turecką w XV i XVI w., Warszawa 1850
Obraz życia śp. Teofila Wolickiego, Warszawa 1850.

W rękopisie pozostała część Algebry obejmująca wykłady równań drugiego, trzeciego oraz czwartego stopnia z dedykacją S. K. Potockiemu, przechowywana w Bibliotece Narodowej.

Artykuły historyczne publikował w czasopismach, takich jak „Biblioteka Warszawska”, „Gazeta Lwowska”, „Pamiętnik Warszawski” oraz „Pszczółka Polska”.

Przekłady literatury

A. Bronikowski: Powieści historyczne. Oddz. I: Kazimierz Wielki i Esterka, Warszawa 1828
A. Bronikowski: Powieści historyczne. Oddz. II: Jana Kazimierza Wazy więzienie we Francji, Warszawa 1828

Listy i materiały

Korespondencja z J. Brenanem z 1824 roku; wyd. I. Polkowski w: Kopernikijana, Gniezno 1875
Do Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 15 marca 1830, wyd. M. Łodyński w: Materiały do dziejów państwowej polityki bibliotecznej w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, Wrocław 1958
Autobiografia i sprawozdanie z podróży za granicę (1817-1820), wyd. H. Skimborowicz, Warszawa 1857
Projekt isprawlenija nynieszniego uczyliszcznego ustawa 1835, rękopis w Bibliotece Narodowej.

Przypisy

Bibliografia

Stanisław Szenic, Cmentarz Powązkowski 1851-1890, Warszawa 1982
T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 228–229.