Adrian Jacobsen (ur. 9 października 1853 na Risøya, zm. 18 stycznia 1947 w Tromsø) był norweskim żeglarzem, podróżnikiem, odkrywcą i etnografem. Był również kolekcjonerem przedmiotów etnograficznych oraz rekruterem ludności tubylczej na wystawy etnograficzne organizowane przez Carla Hagenbecka, założyciela ogrodu zoologicznego Tierpark Hagenbeck w Hamburgu. Od 1881 roku pracował dla berlińskiego muzeum etnologicznego jako kolekcjoner etnograficzny i innych obiektów muzealnych. Jego podróże obejmowały Arktykę, Amerykę Południową, Amerykę Północną, Koreę, Japonię, Syberię oraz Polinezję.
Życiorys
Młodość
Jacobsen dorastał na wyspie Risøya, niedaleko Tromsø w północnej Norwegii. Jego ojciec, Jacob Carl Gregoriussen Podeomonrov (1816–1908), był synem rosyjskiego pomorcy Grigorija Iwanowicza Ponomarjowa (1780-?) oraz Evy Henriksdatter Højer (1786- ?) – Szwedki, która osiedliła się w Tromsø. W 1838 roku Jacob Carl ożenił się z Eriką Pauline Eriksdatter (1819–1900), z którą miał dwanaścioro dzieci. Jako rybak, Jacob Carl Gregoriussen w latach 30. XIX wieku osiedlił się na znanej z rybołówstwa Risøya, gdzie później zamieszkała jego rodzina. W 1848 roku nabył wszystkie sąsiednie wysepki, a w 1860 roku także te wokół wyspy Sandvær, korzystając z emigracji ich mieszkańców do USA. Poza połowami ryb w Oceanie Arktycznym, na Risøya popularne było także zbieranie ptasich jaj i pierza, co sprawiło, że stała się drugim (po twierdzy Vardøhus) największym ośrodkiem tej działalności w Norwegii. Puch z edredona zwyczajnego był eksportowany do Europy i Rosji, a lokalnie sprzedawano jaja w Tromsø. W sezonie połowowym Jacob Carl zatrudniał około 200 rybaków.
Lato 1869 roku Jacobsen spędził na Svalbardzie, gdzie podczas polowania na renifery znalazł węgiel. W późniejszych latach planował wrócić na Svalbard, by go eksploatować, przyznając jednocześnie, że jakość węgla była niska. Zimą 1869 roku wielu mieszkańców Tromsø i okolicznych wysepek wyemigrowało do Queensland w Australii, co spowodowało utratę doświadczonych marynarzy na rynku pracy. Ta strata dotknęła także ojca Adriana. Młody Jacobsen wyraził chęć pracy jako kapitan na jednym z łodzi ojca, jednak ten nie podzielił jego entuzjazmu, twierdząc, że Adrian jest za młody na taką rolę.
W 1870 roku, mając zaledwie 16 lat, Jacobsen zdał egzamin z nawigacji w Tromsø i został kapitanem statku „Elida”. Jako kapitan miał do dyspozycji młodą załogę, ponieważ starsi marynarze nie chcieli pracować pod dowództwem tak młodego człowieka. Z tą załogą udał się w swoją pierwszą podróż morską. W latach 1867–1874 pracował na statkach rybackich wzdłuż wybrzeży Finnmark, Spitsbergenu i Murmańska.
Działalność etnograficzna
W 1874 roku Jacobsen przyjechał do Hamburga, aby uczyć się języka. Jego pobyt w Niemczech przerwał na kilka miesięcy, udając się w rejs do Valparaíso w Chile. Po powrocie do Niemiec w 1875 roku poznał Carla Hagenbecka, tresera zwierząt, który wprowadził Europejczyków w tematykę „Völkerschauen” – antropologiczno-zoologicznych wystaw. Hagenbeck, jako pionier pokazywania ludzi obok zwierząt w ogrodach zoologicznych, dostrzegł w tym potencjał komercyjny i od około 1870 roku zaczął importować ludzi z niezachodnich kultur oraz ich zwierzęta. Uznawany jest za twórcę nowoczesnego zoo, w którym zwierzęta były umieszczane w warunkach bardziej zbliżonych do ich naturalnego środowiska, co nazywane jest rewolucją Hagenbecka.
Zainteresowanie zoologią u Hagenbecka wynikało z rodzinnych tradycji, ponieważ jego ojciec zajmował się zarówno handlem rybami, jak i wystawami zwierząt. W 1866 roku Hagenbeck przejął rodzinną firmę, zatrudniając myśliwych do łapania egzotycznych dzikich zwierząt, które później sprzedawał do ogrodów zoologicznych i cyrków. Lata 70. XIX wieku przyniosły spadek w handlu dzikimi zwierzętami, co skłoniło Hagenbecka do współpracy z malarzem zwierząt Heinrichem Leütemannem (1824–1905) w celu organizowania wystaw, w których żywi ludzie z kultur niezachodnich występowali obok zwierząt. W 1875 roku Hagenbeck zaangażował Saamów z Karesuando i Tromsø jako przedstawicieli „nieskażonej czystej” nacji, co okazało się wielkim sukcesem. W 1877 roku zatrudnił Jacobsena, aby zrekrutował eskimoską rodzinę z Grenlandii na wystawy w Niemczech. Po sukcesie wystaw Jacobsen z Eskimosami odbył 8-miesięczne tournee po Europie, które miało niepożądane konsekwencje; po powrocie na Grenlandię mieli oni problemy z adaptacją, co skłoniło duńskie władze do zakazu podobnych eksperymentalnych podróży w przyszłości.
14 czerwca 1878 roku Jacobsen, współpracując ponownie z Hagenbeckiem, udał się do Finnmark w północnej Norwegii, aby zebrać przedmioty etnograficzne i przywieźć Saamów na kolejną wystawę w Paryżu, która również zakończyła się sukcesem. W 1880 roku Jacobsen wyruszył na wyprawę do Nowej Fundlandii i Hebronu, która zakończyła się tragicznie, gdyż wszyscy zrekrutowani Innuiti zmarli na ospę wietrzną.
Przełomowym momentem w karierze Jacobsena było zatrudnienie go jako kolekcjonera etnograficznego przez nowo otwarte królewskie muzeum etnograficzne w Berlinie. W ramach tej pracy odbył trzy duże wyprawy morskie: w latach 1881–1883 do północno-zachodniej Ameryki, w latach 1884–1885 do Rosji, Syberii, Sachalinu, Mandżurii, Korei, Japonii, San Francisco, Wiktorii w Kolumbii Brytyjskiej, a na koniec na Ocean Indyjski, gdzie odwiedził wszystkie wyspy, w tym Jawę, Australię i Nową Gwineę (1887–1888).
Podczas swoich licznych wypraw w latach 1881–1888 Jacobsen zebrał dla berlińskiego muzeum przedmioty związane z grupami etnicznymi z Ameryki Północnej i Azji, tworząc tzw. „kolekcję Jacobsena”. Na późniejszej wystawie w Chicago w 1893 roku zaprezentował imponujący zbiór przedmiotów związanych z 25 nieeuropejskimi grupami etnicznymi.
Spuścizna
„Kolekcja Jacobsena” składa się z ponad 18 000 przedmiotów, z których większość można obecnie zobaczyć w muzeum w Berlinie. Zbiory Jacobsena znajdują się również w innych muzeach na świecie, przy czym najbardziej znaczące kolekcje są w Muzeum Historii Naturalnej w Chicago oraz Muzeum Historycznym w Oslo. Cenną prywatną kolekcję Jacobsen przekazał Uniwersytetowi w Oslo. Dokładna liczba obiektów zgromadzonych przez Adriana Jacobsena i jego brata Bernharda Filipa Jacobsena (1884–1935) jest nieznana, ponieważ wiele z nich zostało zniszczonych podczas II wojny światowej w wyniku operacji Gomora w 1943 roku, kiedy to dom Jacobsena został zbombardowany i spłonął.
Jacobsen był autorem licznych rozpraw etnograficznych oraz opisów podróży, które publikowane były w niemieckich i amerykańskich czasopismach.
Wspólnie z A. Woldt napisał „Capitän Jacobsens Reise an der Nordwestküste Amerikas” (1884), a po norwesku ukazała się jego praca pod tytułem „Kaptein Jacobsens Reiser til Nordamerikas Nordvestkyst 1881-83 : efter hans egne Optegnelser” (1887). Następnie opublikowano „Eventyrlige farter : fortalte for ungdommen ved Ingeborg v.d. Lippe Konow” (1894) (egzemplarz tej książki znajduje się w Bibliotece Narodowej w Oslo), „Reise in die Inselwelt des Banda-Meeres”, opracowane przez Paula Rolanda (1896), oraz „Die weiße Grenze : Abenteuer eines alten Seebären rund um den Polarkreis” (1931; „Gjennom ishav og villmarker : en norsk skipper på forskerfærd blant naturfolkene”, 1944).
Wyprawy
1881–1883: Północno-zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej w imieniu muzeum etnograficznego w Berlinie
1884–1885: Rosja, Syberia, Sachalin, Mandżuria, Korea, Japonia, San Francisco, Wiktoria, Kolumbia Brytyjska
1887–1889: Indonezja
1910: Pine Ridge w Dakocie Południowej
Przypisy
Linki zewnętrzne
Biografia na Polarhistorie.no
First Nations, British Columbia. thefirstnationscanada.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-03)].
Artykuł w leksykonie Nordisk familjebok (1910)
Artykuł w leksykonie Salmonsens konversationsleksikon (1922)
Artykuł o Adrianie Jacobsenie w języku angielskim
Asbjørn Jaklins „Nordlendinger til tusen” (1999)
Praca magisterska Kirsten Kathariny Kotte Holiman „Adrian Jacobsen, Fra polarkulden og inn i varmen? En biografisk beretning om etnografen, eventyreren og polarpioneren Norge glemte”