Adrian Baraniecki (ur. 4 listopada 1828 w Jarmolińcach, zm. 15 października 1891 w Krakowie) był polskim lekarzem oraz działaczem społecznym. Od 1891 roku był członkiem honorowym Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu oraz założycielem Wyższych Kursów dla Kobiet.
Życiorys
Syn Tomasza Baranieckiego, ukończył studia medyczne w Kijowie, Moskwie (gdzie uzyskał doktorat w 1854 roku) oraz w Paryżu we Francji. W 1858 roku był współzałożycielem Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich, a według innego źródła, w tym samym roku pomógł również stworzyć Towarzystwo Podolskiego Lekarzy Polskich. Po powrocie do kraju osiedlił się w swoich rodzinnych Jarmolińcach. W czasie powstania styczniowego w 1863 roku był aktywnym członkiem organizacji „Białych”, czyli Komitetu Gubernialnego Podolskiego. Po klęsce powstania, obawiając się aresztowania, wyjechał najpierw do Lwowa, a następnie do Francji i Anglii.
W 1868 roku powrócił do Polski i osiedlił się na stałe w Krakowie, gdzie na własny koszt założył Muzeum Techniczno-Przemysłowe i objął stanowisko dyrektora. Zbiory do muzeum gromadził jeszcze podczas pobytu za granicą, przekazując miastu około 5 tysięcy eksponatów związanych z przemysłem, techniką i rolnictwem, chociaż według innego źródła, liczba ta wynosiła 2 tysiące. Po jego śmierci część zbiorów trafiła do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, stanowiąc jego podstawę.
Od 1868 roku organizował Wyższe Kursy dla Kobiet, które były pionierską formą kształcenia na poziomie uniwersyteckim dla kobiet. Po jego śmierci kursy te przyjęły nazwę Baraneum. Baraniecki wyprzedzał swoją epokę myśląc o edukacji kobiet. Jak sam podkreślał:
W ramach działalności edukacyjnej organizował również kursy handlowe, a w niedzielnych, bezpłatnych wykładach mogli uczestniczyć rzemieślnicy.
W 1879 roku został członkiem Akademii Umiejętności oraz w 1869 roku zainicjował pierwszy ogólnopolski zjazd lekarzy polskich i przyrodników. Był autorem prac dotyczących statystyki lekarskiej oraz antropologii.
Zmarł 15 października 1891 roku w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w kwaterze Bb w północno-zachodnim narożniku. Uczennice złożyły na jego grobie wieniec laurowy z napisem: „Na wiekowych nieszczęść niwie, Tyś siał światło – Niezapomnianemu założycielowi i dyrektorowi kursów wyższych dla kobiet – uczennice”. Na grobowcu znajduje się medalion autorstwa Jana Tombińskiego.
Publikacje
Notice sur le petit-lait en général et en particulier sur les bains de petit-lait en Bessarabiem, Librairie Adrien Delahaye, Paryż 1858 r.
Program topografii lekarskiej przyjęty przez Towarzystwo Lekarskie Podolskie za osnowę swych badań topograficznych, drukarnia Kornela Pillera, Lwów 1861 r.
O stowarzyszeniach lekarskich prowincjonalnych, Lwów 1861 r.
O Janie Smerze mniemanym lekarzu polskim: (rozprawa czytana na posiedzeniu Tow. Lek. Podolskiego dnia 15 (27) października 1860 r.) Wydano w Drukarni S. Orgelbranda, Warszawa 1862 r.
O materiałach do topografii i statystyki lekarskiej Podola, w Drukarni Jozafata Ohryzko, Petersburg 1862 r.
Wykłady publiczne, Kraków 1870 r.
Wyższy Zakład Naukowy dla kobiet przy Muzeum Techniczno-Przemysłowym Krakowskiem, Kraków 1881 r.
Upamiętnienie
Jest patronem ulicy w Krakowie w Dzielnicy VII Zwierzyniec.
W Domu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego znajduje się pamiątkowa tablica poświęcona Baranieckiemu.
W 2013 roku w Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie miała miejsce wystawa „Zapomniane muzeum: Adrian Baraniecki i Muzeum Techniczno-Przemysłowe 1868-1950”.
Przypisy
Bibliografia
„Encyklopedia Krakowa”, wyd. PWN, Kraków 2000
Karolina Grodziska, „Zaduszne ścieżki”, wyd. Kraków 2003
Cmentarz Rakowicki w Krakowie, wyd. Agencja Omnipress, Warszawa 1988.
Literatura uzupełniająca
Irena Bojarska, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 270–271. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
Jan Wdowiszewski, Adrian Baraniecki: wspomnienie pośmiertne, Kraków 1891.
Piotr P. Hapanowicz, Adrian Baraniecki – prekursor polskiego muzealnictwa przemysłowego, „Muzealnictwo”, 57, Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2016, s. 96–105, ISSN 2391-4815 [dostęp 2025-03-14] (pol.).
Linki zewnętrzne