Adriaen van der Werff

Adriaen van der Werff (urodzony 21 stycznia 1659 w Kralingen, zmarł 12 listopada 1722 w Rotterdamie) był holenderskim malarzem, portrecistą oraz architektem.

Arnold Houbraken, holenderski malarz i krytyk sztuki, uznawał go za najwybitniejszego z wszystkich holenderskich artystów, a ta opinia utrzymywała się przez większość XVIII wieku.

Edukacja i twórczość

Adriaen był synem młynarza. W latach 1668–1670 uczył się malarstwa pod okiem portrecisty Cornelisa Picoleta, a w latach 1671–1676 kształcił się u Eglona H. van der Neera. W wieku siedemnastu lat założył własną pracownię w Rotterdamie. W latach 1691–1695 pełnił funkcję dziekana gildii malarzy Świętego Łukasza w Rotterdamie. W 1696 roku jego pracownię odwiedzili Jan Wilhelm Wittelsbach oraz jego żona, Anna Medycejska, którzy zakupili dwa obrazy, które następnie wysłano do ojca Anny, Kosmy III Medyceusza. Rok później, w 1697, został mianowany malarzem nadwornym elektora Palatynatu Reńskiego, Jana Wittelsbacha, w Düsseldorfie, otrzymując roczną pensję w wysokości 4000 guldenów oraz przywilej mieszkania w Rotterdamie. Kontrakt obligował go do pracy przez sześć miesięcy w roku dla elektora, a od 1703 roku przez dziewięć miesięcy. W 1703 roku stworzył dzieło pt. Złożenie do grobu, za które otrzymał tytuł szlachecki od elektora. Pozostał na stanowisku malarza nadwornego aż do 1716 roku, kiedy to zmarł jego pracodawca (według RKD do 1719 roku). Po tej dacie Werff sprzedawał swoje prace najlepszym europejskim kolekcjonerom, w tym królowi polskiemu Augustowi II Sasowi. W latach 1719–1722 ponownie pracował w Rotterdamie.

Początkowo malował niewielkie sceny rodzajowe w stylu fijnschilders, łącząc precyzję detali zgodną ze szkołą lejdejską z klasycystycznymi standardami francuskiej Académie Royale. Jego styl nawiązywał do prac takich artystów jak Gerard Dou, Gabriël Metsu, Frans van Meris starszy i Gerard ter Borch. Jego dzieła charakteryzowały się większą elegancją i wystawnością. Najważniejszym dziełem z tego okresu jest obraz rodzajowy pt. Dzieci bawiące się posągiem Herkulesa z 1678 roku.

W 1687 roku ożenił się z Margareth van Rees, której prawnym opiekunem był Nicolaes Anthonis Flinck, znany kolekcjoner sztuki oraz literatury klasycznej i renesansowej. Flinck, razem z Janem Sixem i Philipem de Flinesem, założyli stowarzyszenie Nil Volentibus Arduum. Od tego czasu Werff zaczął się identyfikować z nowymi kręgami kolekcjonerów i miłośników kultury antycznej, co znalazło odzwierciedlenie w jego późniejszych pracach o tematyce mitologiczno-erotycznej, takich jak Pasterz i pasterka oraz Para miłosna. Jego mitologiczne prace, zawierające erotyczne sceny, były określane w żargonie kolekcjonerów jako naecte vroukens (nagie kobietki). W późniejszym okresie jego twórczość skoncentrowała się również na malarstwie portretowym, głównie o tematyce religijnej.

Brat Adriaena, Pieter van der Werff (1661–1722), był jego głównym uczniem i pomocnikiem, który głównie kopiował jego prace. Inni uczniowie Werffa to Philip van Dijk oraz Bartholomeus Douven.

Przypisywane prace

Najwięcej jego dzieł znajdowało się w Düsseldorfie, w siedzibie elektora Palatynatu Reńskiego Jana Wittelsbacha oraz w pałacu w Sanssouci Fryderyka Wielkiego, gdzie zgromadzono dwadzieścia jego prac.

Amatorzy posągów – 26 x 21 cm, Glasgow Museums Resource Centre (nr inw. 1537)
Autoportret – 1696, 38,5 x 29 cm, Ermitaż (nr inw. ГЭ-1069)
Chłopiec z pułapką na myszy – 1678–1679, 19.2 x 13.3 cm, National Gallery w Londynie (nr inw. NG3049)
Człowiek leczący rany (Dobry Samarytanin) – 31,9 x 38,3 cm, Museum of the History of Science, University of Oxford
Hołd sztukom – Alegoria pary elektorskiej Palatynatu jako mecenasów – 1716, 81,3 × 57,3 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie (nr inw. M.Ob.851 186907)
Lot i jego córka – 1711, 44,5 x 34,5 cm, Ermitaż (nr inw. ГЭ-1117)
Magdalena Pokutująca – 69,8 x 53 cm, Glasgow Museums Resource Centre (nr inw. 29)
Maria Niepokalana kontemplująca narodziny Jezusa – 45 x 32,7 cm, Leeds Museums and Galleries
Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu – 1706, 54,5 x 43 cm, National Gallery w Londynie (nr inw. NG3909)
Pasterz i Pasterka – 1696, 46,7 x 38,4 cm, Wallace Collection (nr inw. P165)
Portret damy przy fontannie – ok. 1693–1697, 47,9 x 39 cm, Kelvingrove Art Gallery and Museum
Portret kobiety – 1695, 47,9 x 39 cm, Glasgow Museums Resource Centre (nr inw. 630)
Portret mężczyzny w pikowanej todze – 1685, 47,3 x 38,3 cm, National Gallery w Londynie (nr inw. NG1660)
Portret nieznanego mężczyzny – 40,5 x 38 cm, National Trust, East Riddlesden Hall (nr inw. 201454)
Portret nieznanego młodego mężczyzny – ok. 1700, 34,5 x 29,5 cm, National Trust, Packwood House (nr inw. 557806)
Portret Piotra Wielkiego – 1690, 56 x 49,5 cm, Ermitaż (nr inw. ЭРЖ-1854)
Portret żony artysty Margareta Rees – 1698, 48 x 39,7 cm, Harvard Art Museums
Samson i Delilah – 35,5 x 28,2 cm, Glasgow Museums Resource Centre (nr inw. 83)
Sara przyprowadza Hagar do Abrahama – 1696, 86 x 68,5 cm, Ermitaż (nr inw. ГЭ-1064)
Sąd Parysa – 1716, 63,3 x 45,7 cm, Dulwich Picture Gallery (nr inw. DPG147)
Sługa Tankreda wręcza Guismondowi serce Guiscarda w złotym pucharze – 1675, 43,5 x 36,2 cm, Fitzwilliam Museum (nr inw. 375)
Sportowiec z pistoletem – 1670, 23,5 x 19,5 cm, National Trust, Waddesdon Manor
Święta Małgorzata ze smokiem – 1714, 43 x 31 cm, Museum of Gloucester (nr inw. Art00316)
Wenus i Kupidyn – około 1716, 37,5 × 32,5 cm, Muzeum Czartoryskich (nr inw. XII-292)
Wenus i Kupidyn – 1709, 49,5 x 36,8 cm, Nottingham Castle Museum and Art Gallery (nr inw. NCM 1933-245)
Wenus i Kupidyn – 1716, 45,1 x 33,4 cm, Wallace Collection (nr inw. P151)
Wypędzenie – 1700, 39,5 x 31 cm, Ermitaż (nr inw. ГЭ-1065)
Złożenie do grobu – po 1703, 68,8 x 50,8 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu (nr inw. VIII-1746)
około 14 prac w Rijksmuseum

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Bożena Steinborn: Katalog zbiorów malarstwa niderlandzkiego. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2006. ISBN 83-86766-28-X.

Beata Lejman: Złote Niderlandy. Obrazy holenderskie i flamandzkie XVII wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu (katalog wystawy). Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2001. ISBN 83-86766-02-6.

Ian Chilvers: The Oxford Dictionary of Art and Artists. OUP Oxford, 2009. ISBN 978-0199532940.

Robert Genaille: Encyklopedia malarstwa flamandzkiego i holenderskiego. Warszawa: PWN, 2001. ISBN 83-221-0686-6.