Adriaan van Cattenburg
Adriaan van Cattenburg (urodzony 2 listopada 1664 roku w Rotterdamie, zmarły 7 marca 1743 roku w Utrechcie) był niderlandzkim teologiem protestanckim oraz pastorem remonstranckim, profesorem teologii i jednym z kluczowych liderów swojego wyznania w XVIII wieku.
Pochodzenie i wykształcenie
Adriaan van Cattenburg pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej w Rotterdamie, który był istotnym ośrodkiem dla jego wyznania w Republice Zjednoczonych Prowincji. Był synem Hartliefa i Magdaleny z d. Rijkewaert. Został ochrzczony 9 listopada w rotterdamskiej parafii remonstranckiej.
W 1684 roku rozpoczął studia teologiczne na seminarium swojego wyznania w Amsterdamie, dołączając do tamtejszej parafii remonstranckiej. W 1687 roku uzyskał status proponenta (kandydata na pastora) i jeszcze w tym samym roku został powołany na trzeciego pastora w swoim rodzinnym mieście. Jego szybki awans w tak młodym wieku był uważany za niezwykły, a władze kościelne nakazały mu wygłaszać przynajmniej jedno kazanie tygodniowo w parafii w Delfcie.
Uznawany za utalentowanego kaznodzieję (jego kazania zostały opublikowane dopiero po jego śmierci w latach 1737 i 1739), van Cattenburg zdołał zakończyć konflikty w parafii rotterdamskiej, lecz kosztem usunięcia radykalnych kolegiantów, co wpłynęło na jego późniejszą niechęć do socynianów i braci polskich.
Profesor teologii, stosunek do socynianizmu i braci polskich
W 1712 roku, po śmierci Filipa van Limborcha, objął stanowisko profesora teologii w amsterdamskim seminarium teologicznym swojego wyznania. W przeciwieństwie do swojego poprzednika, nie miał sympatii do antytrynitaryzmu i dążył do ograniczenia jego wpływu w swoim kościele. W 1728 roku opublikował pracę pt. Bliotheca scriptorum remonstrantium, cui subjunctum est: Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum ejusque asseclas, exhibitum ipsissimis scriptorum verbis. W tym dziele, mimo że przyznawał, iż remonstranci, podobnie jak socynianie, odrzucają kalwińską predestynację oraz mają podobne interpretacje śmierci Chrystusa na krzyżu, umieścił szerokie zestawienia, wskazując różnice w naukach remonstrantów i braci polskich. Historycy zajmujący się remonstrantyzmem sądzą, że Cattenburg w ten sposób zatrzymał ewolucję remonstrantów w stronę uniatarianizmu, chociaż jego rzeczowa polemika z Faustem Socynem usunęła z tej teologii negatywne nastawienie w Niderlandach.
Chęć zachowania niezależności teologicznej remonstrantów doprowadziła Cattenburga do zerwania dobrych relacji z niderlandzkimi mennonitami. Jego lekceważące uwagi o nich jako o „wielochrzczeńcach” oraz odmowa przeprosin w 1735 roku spowodowały, że menonici przestali wysyłać swoich kandydatów na pastorów do seminarium remonstranckiego w Amsterdamie, a w miarę upływu czasu doszło do zerwania współpracy w wielu małych, wspólnych parafiach. W ten sposób Cattenburg odstąpił od ekumenicznej tradycji swojego poprzednika, van Limborcha, kontynuując jednak jego nacisk na praktyczną i coraz bardziej racjonalną teologię, która dominowała w tym wyznaniu aż do końca wieku.
W 1737 roku wydał dzieło pt. Syntagma sapientiae mosaicae, w którym krytykował deizm, libertynizm i ateizm.
W tym samym roku zrezygnował z nauczania w seminarium i przeszedł na emeryturę, osiedlając się w Utrechcie, gdzie zmarł. Jego miejsce zajmował Johannes Dierberge (1686-1746).
Cattenburg jest uważany za jednego z najważniejszych teologów remonstranckich, chociaż skutki jego decyzji oraz jego wpływ na wyznanie były mieszane. Wzrastająca izolacja teologiczna remonstrantów miała miejsce w czasie, gdy liczba ludności Niderlandów zaczęła spadać. Drastyczny spadek liczby remonstrantów i ich parafii doprowadził niemal do zaniku tego wyznania na koniec XVIII wieku.
Rodzina
W 1696 roku poślubił Marię Cornelię Snegt w Rotterdamie. Mieli razem syna, Adriaana Młodszego, ochrzczonego 10 lipca 1712 roku w parafii w Rotterdamie.
W swoim testamencie zapisał swoją bibliotekę swojemu wyznaniu oraz ufundował fundusz na utrzymanie wdów po pastorach remonstranckich, który istnieje do dziś.
Ważniejsze dzieła
- Bliotheca scriptorum remonstrantium, cui subjunctum est: Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum ejusque asseclas, exhibitum ipsissimis scriptorum verbis, Amsterdam 1728
- Syntagma sapientiae mosaicae in quo multa ex prioribus Mosis Libris eruuntur contra Atheos, Deistas et Libertinos, variaque illustrantur de antiquitate multarum artium et scientarum, Amsterdam 1737
Źródła
- Biogram S.B.J. Zilverberg w: Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands Protestantisme
- Eric H. Cosse, Meer verschil dan overeenkomst Remonstrantisme en socinianisme vergeleken door Adriaan van Cattenburgh in zijn Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum w Doopsgezinde Bijdragen (2004), s. 141–152.