Adrastea w mitologii greckiej
Adrastea (gr. Ἀδράστεια Adrásteia, łac. Adrastea – 'Nieodwracalna’, 'Nieunikniona’, 'Nieuchronna’) to postać z mitologii greckiej, będąca córką Ananke, bogini sprawiedliwości oraz opiekunką gór. Czasami spotyka się także inne pisownie jej imienia, takie jak: Adrastia, Adrasteja, Adrasteia.
Kult Adrastei ma swoje korzenie w Azji Mniejszej, szczególnie w regionie Frygii. Jego początki można odnaleźć w kulcie bogini Nemezis lub Kybele, sięgającym czasów archaicznej Grecji. Ze względu na dużą zbieżność postaci, w wielu przypadkach są one trudne do odróżnienia. Adrastea zyskała również znaczną popularność w Tracji.
Imię Adrastei pochodzi od Adrastus. Zgodnie z relacjami Strabona, Adrastus, syn Meropa, jako pierwszy zbudował w pobliżu rzeki Asopus świątynię Nemezis, co zostało uwiecznione w jej nazwie podkreślającej budowniczego. Miejsce to obecnie identyfikuje się z górą Kyzikos w Myzji, znajdującą się około 4 km na zachód od Bandırma w Turcji.
Nazwa bogini może również pochodzić od greckiego czasownika διδράσκειν (didráskein), co można przetłumaczyć jako 'bogini, której nikt nie umknie’.
Długa tradycja kultu Adrastei doprowadziła do powstania wielu różnych opowieści o jej życiu, często wzbogacanych sprzecznymi detalami.
W szczególności pojawiają się różne informacje dotyczące jej rodziny. Może być przedstawiana jako córka Okeanosa, Zeusa i Temidy, lub córka Zeusa i Ananke. Zwykle jednak nie jest spokrewniona z Zeusem; jest opiekunką wyznaczoną przez matkę Zeusa, Reę, do ochrony niemowlęcia, które należy ukryć przed ojcem pragnącym je zabić. Adrastea ukryła Zeusa w grocie. Imre Trencsényi-Waldapfel wskazuje, że Zeus przyszedł na świat w grocie na górze Dikte na Krecie (znanej także jako jaskinia Psychro) i został oddany pod opiekę dwóch nimf zamieszkujących tę górę. Inne źródła potwierdzają, że nie tylko Adrastea, ale także jej siostra Ida (Idaja) pomagała w opiece nad Zeusem. Mitograf Hyginus w dziele Fabulae wymienia trzy siostry: Idę (Idothea), Adrasteę (Adrasta) oraz Althaeę. Karmiły one Zeusa mlekiem oraz nektarem i ambrozją od kozy o imieniu Amaltea. Kallimach z Cyreny w Hymnie do Jowisza (47) podaje, że towarzyszyli im bracia, którzy jako korybanci (kureci) hałasowali, bijąc mieczami o tarcze, aby Kronos nie usłyszał płaczu dziecka. Opiekunowie Zeusa, Adrastea i jej pomocnicy, byli dziećmi króla Krety Melisseusa i jego żony Amaltei (w zależności od opowieści Amaltea jest kozą lub żoną króla Krety). Adrastea podarowała Zeusowi piłkę do zabawy, co opisuje Apollonios z Rodos. Afrodyta zamierzała w ten sposób przekupić Erosa, aby rozkochał córkę Ajetesa w Jazonie, przedstawiając mu zalety piłki.
Mit o Adrastei wciąż jest obecny w dzisiejszej kulturze. Można znaleźć grę Rhesus, bazującą na tragedii Eurypidesa o Rhesusie z Tracji, w której pojawia się Adrastea, córka Zeusa, opiekująca się chorym ojcem.
Lukian z Samosat w swoim IX dialogu morskim opisuje Adrasteę/Nemezis, zwracając się do Nereid, określając ją jako znacznie silniejszą od Nefele, która nie była w stanie ochronić swojej córki Helle przed upadkiem z barana złotego runa podczas ucieczki.
Miejsca kultu
O miejscach kultu poświęconych Adrastei wspomina Pauzaniasz. W porcie Kirra (który istniał jeszcze za czasów Ptolomeusza i Pliniusza, a obecnie niemal całkowicie zniknął) należącym do Delf, opisuje świątynię Apolla, Artemidy i Leto, zdobioną dużymi posągami bóstw w stylu attyckim. Zauważył tam również nieco mniejszy posąg Adrastei. Pauzaniasz wspomina także, że wiosną w świątyni Zeusa Nemejskiego, znajdującej się w pobliżu jaskini lwa nemejskiego, wzywano Adrasteę. Była to świątynia późnoklasyczna, datująca się na około 330 r. p.n.e., usytuowana na jeszcze starszej platformie, co świadczy o długotrwałości kultu.
Adrastea to także nazwa miejscowości nad rzeką Granik, znanej z świątyni i wyroczni Apollina Aktejskiego oraz Artemidy.
Przypisy
Bibliografia
Marjorie Leach: Uniwersalny leksykon bóstw. Poznań: Oficyna Wydawnicza ATENA, 1998. ISBN 83-85414-30-4. Brak numerów stron w książce
Trencsényi-Waldapfel Imre: Mitologia. Warszawa: PWN, 1967.
U stóp boga Apollona: z Pauzaniasza wędrówki po Helladzie księgi VIII, IX, X. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-02904-9. Brak numerów stron w książce
Vojtěch Zamarovský: Encyklopedia mitologii antycznej. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 83-247-0513-9. Brak numerów stron w książce