Adoracja Dzieciątka (obraz Correggia)

Adoracja Dzieciątka przez Pasterzy

Adoracja Dzieciątka przez Pasterzy (wł. L’Adorazione dei pastori, znana również jako Noc (wł. La Notte) w przeciwieństwie do Dnia (wł. Il Giorno)) to dzieło autorstwa Correggia, które obecnie znajduje się w zbiorach Galerii Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie. Obraz ten jest uznawany za jedno z arcydzieł twórczości Correggia oraz jedno z najważniejszych nokturnów w sztuce manieryzmu i włoskiego Cinquecenta.

Historia

Obraz został zamówiony 24 października 1522 roku przez Alberto Pratonieri do kaplicy rodzinnej pw. Narodzenia Pańskiego w bazylice San Prospero w Reggio nell’Emilia.

Dzieło zrealizowano do 1530 roku, kiedy miała miejsce inauguracja kaplicy. Powstało w tym samym okresie co Madonna di San Girolamo, obecnie znajdująca się w zbiorach Galleria Nazionale w Parmie. Aby podkreślić stylistyczne i kompozycyjne pokrewieństwo między tymi dwoma dziełami, obraz z Parmy określany jest jako Dzień (wł. Il Giorno) ze względu na jasność, która go rozświetla, podczas gdy obraz z Drezna nosi nazwę Noc (wł. La Notte), gdyż przedstawia scenę o zmierzchu.

Adoracja Dzieciątka przez Pasterzy jest jednym z najsłynniejszych i najczęściej kopiowanych dzieł Correggia. Przez ponad stulecie znajdowało się w swojej pierwotnej lokalizacji, gdzie mogło być podziwiane przez takich artystów jak Vasari, Giovanni Paolo Lomazzi, Isacchi, Francesco Scannelli oraz Charles de Brosses. W 1640 roku obraz zakupił Franciszek I d’Este, a następnie trafił do zbiorów książęcych w Modenie.

Uznanie, jakim cieszyła się Noc, jest porównywalne jedynie z popularnością Dnia. Wiele włoskich i zagranicznych malarzy, w tym El Greco i Peter Paul Rubens, specjalnie przybyło do Reggio, aby je zobaczyć. Choć aż do drugiej połowy XVI wieku nie krążyły graficzne odbitki, obraz cieszył się niesamowitym uznaniem, co sprawiło, że Correggio zyskał reputację wybitnego twórcy scen nocnych. Mimo wielu prób zakupu Adoracji przez różnych ważnych kolekcjonerów, w tym słynnych próśb króla Hiszpanii kierowanych przez nadwornego malarza Diego Velazqueza około połowy XVII wieku, słynna Noc z Reggio Emilia pozostała we Włoszech niemal do połowy XVIII wieku. W 1740 roku obraz był jednym ze 100 arcydzieł sprzedanych przez Franciszka III d’Este elektorowi saskiemu Augustowi III Wettynowi (Fryderykowi Augustowi II według nomenklatury saskiej); od tego momentu znajduje się w Galerii Drezdeńskiej.

Jeden z rysunków przygotowawczych do obrazu jest przechowywany w zbiorach Fitzwilliam Museum w Cambridge, jednakże znacznie różni się od ostatecznej wersji dzieła.

Opis i styl

Adoracja Dzieciątka Correggia wyróżnia się niezwykłymi efektami światłocieniowymi; światło emanujące od Dzieciątka, które stanowi centralny punkt kompozycji, odbija się od poszczególnych postaci oraz chmur, gdzie kłębowisko aniołów przypomina dekorację kopuły Duomo w Parmie. Vasari napisał: „W tym samym Reggio znajduje się obraz przedstawiający Narodziny Chrystusa, od którego roztacza się światłość, oświetlająca blaskiem pasterzy i inne postacie, które go oglądają; wśród rozlicznych rozważań o tym – jest tam kobieta, która pragnie z pożądaniem wpatrywać się w Chrystusa, jej śmiertelne oczy zaś nie mogły znieść światła jego boskości […] i zakrywała je przykładając do nich dłoń […]”. Dodatkowo, znajduje się tam śpiewający chór anielski nad chatą, tak dobrze odmalowany, że wydaje się, iż aniołowie spłynęli z nieba, a nie że zostało to wykreowane ludzką ręką.

Boskie światło promieniujące od małego Chrystusa jest narzędziem, które ilustruje reakcje postaci adorujących Dzieciątko oraz podkreśla, że nie oślepia jedynie Marii. Temat Narodzenia Pańskiego, sam w sobie statyczny i nie przewidujący szczególnego ruchu postaci, został w ten sposób ożywiony – wokół cudownej jasności rozgrywa się dynamiczna historia.

Rysunek, światłocień oraz koloryt wielkiego Correggia osiągają w przypadku Nocy szczyt doskonałości. W tym obrazie, zdaniem Goulda, najbardziej antyklasycznym, występują wszystkie cechy charakterystyczne naturalności: styl Correggia jest oczywisty, a samo dzieło jest ponadczasowe i stanowiło inspirację dla kolejnych stuleci. Wiele detali tworzących cudowną atmosferę można wskazać – źródło światła, które od Dzieciątka rozchodzi się promieniście po poduszce z kłosów zboża, co jest wyraźnym odniesieniem eucharystycznym; włosy Marii, przez które przenika światło; ruch starego pasterza, który właśnie zdejmuje z głowy nakrycie i opiera się na kiju, uginając nogi; całość gestykulacji w obu grupach postaci – ziemskiej i niebiańskiej; niezwykłe wykręcenie ciał anielskich; wreszcie jutrzenka zarysowująca się daleko na horyzoncie imitującym wzgórza regionu Val d’Enza.