Adolphe Sax

Antoine Joseph Sax, znany jako Adolphe (urodzony 6 listopada 1814 roku w Dinant, zmarł 4 lutego 1894 roku w Paryżu) był belgijskim konstruktorem instrumentów muzycznych, wynalazcą saksofonu.

Dzieciństwo

6 listopada 1814 roku przyszło na świat pierwsze z jedenaściorga dzieci Charlesa Josepha Saxa – Antoine Joseph Sax, później określany jako Adolf. Charles Sax, który był fabrykantem i właścicielem zakładu produkującego instrumenty dęte, rok po bitwie pod Waterloo został mianowany przez króla Zjednoczonych Niederlandów, Wilhelma I, na głównego dostawcę instrumentów dla odbudowującej się armii.

W Dinant istniało wiele małych warsztatów mechanicznych, w tym warsztaty blacharskie, które zdobyły europejską renomę, zwłaszcza te specjalizujące się w obróbce blach z żółtej miedzi i mosiądzu. Adolf Sax od najmłodszych lat miał okazję poznawać kształt, konstrukcję oraz techniki produkcji instrumentów dętych. W wieku sześciu lat potrafił już wyprodukować korpus klarnetu oraz roztrąb rogu. Od tego momentu regularnie uczęszczał na lekcje gry na flecie w Konserwatorium Brukselskim oraz na klarnecie u znanego dyrygenta orkiestr wojskowych – L. Bendera.

W 1829 roku, mając piętnaście lat, zaprezentował na wystawie w Paryżu dwa flety i klarnet wykonane z kości słoniowej, które zostały ocenione jako znakomite.

Narodziny saksofonu

W wieku dwudziestu lat udoskonalił klarnet basowy, który do tego momentu charakteryzował się niejednolitym brzmieniem. Od tego momentu zaczął zmagać się z krytyką, przeciwnościami losu, a nawet pozwami ze strony konkurencji oraz muzyków, którzy z powodu zazdrości byli mu przeciwni. Początkowe kontrowersje dotyczyły unowocześnionego klarnetu basowego, a dopiero porównanie starych i nowych instrumentów doprowadziło do akceptacji wynalazku.

Wiosną 1841 roku Adolf Sax na jakiś czas przeniósł się do Paryża, gdzie, obok uznania jako konstruktora i wynalazcy, spotkał się z zazdrością, krytyką, oszczerstwami, procesami sądowymi, a nawet kradzieżami. Z drugiej strony, Sax miał talent do zjednywania sobie nieprzyjaciół, co wynikało z jego arogancji i trudnego charakteru.

Pierwsza wzmianka o saksofonie pojawiła się w artykule Hectora Berlioza 12 czerwca 1842 roku w paryskim „Journal des débats”. Saksofon (fr. Le Saxophon), nazwany na cześć swojego wynalazcy, był instrumentem z grupy dętych drewnianych. Miał dziewiętnaście klapek, co czyniło go podobnym do ophicleide. Ustnik, w przeciwieństwie do dętych blaszanych, był zbliżony do tego z klarnetu basowego. Pierwszym saksofonem był saksofon barytonowy, a później, w celu zwiększenia jego możliwości, Sax skonstruował saksofony altowe, tenorowe i sopranowe. Skala pierwszego saksofonu obejmowała o siedem dźwięków więcej niż późniejsze modele, które Sax zmodyfikował ze względu na gorsze brzmienie wyższych tonów prototypu. Niedługo po premierze pierwszego saksofonu, Sax zaprezentował swoje instrumenty w Konserwatorium Paryskim podczas występu, który oglądali znani muzycy i kompozytorzy, tacy jak Auber, Halévy, Habeneck oraz Monnais, którzy docenili jego nowatorskie podejście i muzykalność.

Po sukcesie tej prezentacji, Sax otworzył warsztat w Paryżu przy ulicy Saint Georges 10, gdzie z zapałem przystąpił do pracy, często jednak wpadając w konflikty z zatrudnionymi rzemieślnikami.

17 i 21 czerwca to daty pierwszych francuskich patentów saksofonowych. Wiosną 1843 roku Sax rozpoczął produkcję instrumentów blaszanych z nowym mechanizmem obrotowym zamiast tradycyjnego tłokowego.

Propagowanie saksofonu

W listopadzie 1843 roku, podczas wystawienia opery „Don Sebastian” Donizettiego, muzycy odmówili zagrania partii klarnetu basowego na instrumencie stworzonym przez Saxa. Sax zaoferował, że wykona ją osobiście, jednak muzycy zagrozili strajkiem. Ostatecznie Sax wraz z Donizettim musieli ustąpić. Na początku 1844 roku warsztat Saxa odwiedził Rossi, który, zachwycony brzmieniem saksofonu, wprowadził go do konserwatorium w Bolonii.

Najbardziej oddanym zwolennikiem saksofonu i talentu Saxa był Hector Berlioz, który konsekwentnie promował nowy instrument podczas swoich koncertów.

Od 1844 roku warsztat Saxa przyciągał czołowych przedstawicieli życia muzycznego, literackiego i towarzyskiego Paryża. Z każdą okazją Sax demonstrował możliwości swoich instrumentów podczas improwizowanych koncertów. W tym samym roku otworzył filię fabryki w Anglii, a niedługo potem jego młodszy brat Henry wyemigrował do Ameryki, gdzie założył manufakturę instrumentów dętych w Filadelfii.

Latem 1844 roku saksofon został zaprezentowany na Paris Industrial Exhibition, w obecności króla Ludwika Filipa i królowej Marii Amelii. Rok 1845 okazał się przełomowy w życiu Adolfa Saxa, gdyż stopniowo zaczęła zanikać niechęć ze strony muzyków, chociaż wciąż miał wielu przeciwników. Powoli pokonywał zniechęcenie do swojej osoby, wywołując ogromne kontrowersje, nazywając grupę saxhornów swoim nazwiskiem, co spotkało się z protestami niemieckich konstruktorów, takich jak Stolzel i Blumel.

Przeciwnicy, opłacani przez konkurencję, wielokrotnie pozywali go do sądów, podważając jego zasługi w wynalezieniu saksofonu. Równocześnie instrument ten zyskiwał coraz więcej zwolenników na wojskowych paradach oraz wśród młodzieży uczącej się muzyki.

Wielkim sukcesem była muzyczna oprawa wojskowego święta 26 lipca 1846 roku, w trakcie której 1800 muzyków zagrało program z udziałem licznych saksofonów, zaaranżowany przez Berlioza. 12 października 1848 roku pięciu studentów klasy saksofonu otrzymało stypendia.

Latem 1849 roku Stany Zjednoczone odwiedziła wystawa saksofonów i saxhornów.

Późne lata Adolphe’a Saxa

Zgodnie z trendami XIX wieku, Adolf Sax zjednoczył wszystkie pokrewne modele instrumentów dętych blaszanych, takie jak buglehorny altowe, tenorowe, eufonia oraz tuby, nadając im wspólną nazwę saxhornów. W 1853 roku, po spotkaniu z Richardem Wagnerem, skonstruował tubę wagnerowską. W 1854 roku Sax opublikował „Saxhorn Metode”. Od tego momentu systematycznie rozwijał rodziny saksofonów i saxhornów, wprowadzając nowe instrumenty.

W tym okresie nie miał jednak szczęścia, a sytuacja finansowa stała się na tyle trudna, że cesarz Napoleon III musiał go uratować przed bankructwem.

W 1858 roku objął kierownictwo klasy saksofonu w Konserwatorium Paryskim, gdzie uczył przez trzynaście lat. W 1870 roku rząd rozwiązał tę klasę. Do końca życia żył w ubóstwie na emeryturze, którą przyznał mu rząd. Zmarł w 1894 roku i został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Montmartre w Paryżu.