Adolph Franz Friedrich Ludwig Knigge

Adolph Franz Friedrich Ludwig Knigge (urodzony 16 października 1752 w Bredenbeck, niedaleko Hanoweru, zmarły 6 maja 1796 w Bremie) był niemieckim arystokratą, pisarzem oraz postacią epoki Oświecenia, tytułowanym baronem (niem. Freiherr). Jego największą sławę przyniosła książka: Über den Umgang mit Menschen (O obchodzeniu się z ludźmi). Dziś w Niemczech jego nazwisko jest synonimem zasad savoir-vivre’u, a „Knigge” oznacza „podręcznik dobrego zachowania”. Knigge był także kompozytorem.

Życiorys

Pochodzenie, młodość i wykształcenie

Knigge pochodził z bardzo starej rodziny baronów, którzy nie używali przedrostka „von”. W 1338 roku rycerz Hermann von Knigge otrzymał zamek w Bredenbeck, który spłonął w 1550 roku, ale szybko został odbudowany. Adolph Knigge dorastał w Bredenbeck. Jego matka zmarła, gdy miał 11 lat, a ojciec, gdy miał 14. Po ich śmierci odziedziczył dług wynoszący 130 000 talarów, jednak wierzyciele przyznali mu roczną pensję w wysokości 500 talarów. W wieku 14 lat udał się do Elektoratu Hanoweru, aby studiować prawo, a w latach 1769–1772 studiował prawo i kameralizm w Getyndze.

Zawód

W 1771 roku landgraf państwa Hesja-Kassel, Fryderyk II, uczynił go paziem (Hofjunker) oraz asesorem Kamery Wojny i Domen (Kriegs- und Domänenkammer) w Kassel. Szybko jednak stracił to stanowisko z powodu „licznych niedopatrzeń urzędniczych”. W 1773 roku żona landgrafa, Maria Hanowerska, zaaranżowała jego małżeństwo z Henriette von Baumbach, damą dworu. Adolph Knigge w 1774 roku przeprowadził się z nią oraz z urodzoną córką Philippine Auguste do dóbr Baumbach w Nentershausen (Hesja).

W 1776 roku książę Carl August von Sachsen-Weimar przyjął go na swojego dworzanina. Praca ta okazała się jednak trudna dla Kniggego, który cenił sobie wolność. W powieści satyrycznej Geschichte Peter Clausens, napisanej w 1785 roku, opisał niekorzystne aspekty życia dworzanina.

Od 1780 roku Knigge mieszkał we Frankfurcie nad Menem, gdzie nawiązał współpracę z masonami. W 1783 roku przeniósł się do Heidelbergu, a następnie znów do Hanoweru, aby zadbać o swoje dobra. Od 1790 roku mieszkał w Bremie, gdzie z powodu biedy wstąpił do brytyjsko-hanowerskiej służby jako oberhauptmann (kapitan, urzędnik administracji). W 1795 roku jego zdrowie pogorszyło się z powodu kamicy żółciowej, a zmarł w 1796 roku. Jego posiadłość jest wciąż w rękach rodu.

Masoneria

Knigge był członkiem loży Zum gekrönten Löwen (pod koronowanym lwem) od 1773 roku. W Hanau przystąpił do loży Wilhelmine Caroline. Jako Eques a cygno korespondował z wielkim mistrzem oraz z szefem różokrzyżowców. Wiele podróżował, pomagając organizacji, odwiedzając Brunszwik, Wolfenbüttel i Wilhelmsbad. Jako Philo dołączył do Iluminatów Adama Weishaupta.

Knigge miał na celu rozwój sieci loży iluminackiej na północy Niemiec, co udało mu się, zdobywając około 500 członków, w tym wielu szlachciców i intelektualistów, takich jak Johann Christoph Bode i Johann Wolfgang Goethe. W 1784 roku Adam Weishaupt zwolnił Kniggego, który następnie zaczął współformować klub Eklektisches Bund. W 1795 roku opublikował „Manifest eines Patriotischen Bundes”. Po wybuchu rewolucji francuskiej jego działania budziły podejrzenia, a on sam był uważany za skrajnego demokratę i jakobina. W 1796 roku wiedeńska Geheimpolizei wysłała do niego sfałszowany list, mając nadzieję, że zatrzyma go to od wspierania rewolucji.

Podręcznik dobrego wychowania

W 1788 roku powstało jego najważniejsze dzieło Über den Umgang mit Menschen (dziś często nazywane po prostu „Knigge”). Było to coś więcej niż zwykły podręcznik dobrego wychowania; zawierało studium ludzkich charakterów i zalecało uwzględnianie różnic, takich jak wykształcenie, charakter i wiek, w relacjach międzyludzkich, co czyniło je pracą niemal socjologiczną.

Jego potomek, baron Moritz Knigge, w 2004 roku wydał unowocześnioną wersję dzieła przodka pod tytułem Spielregeln. Wie wir miteinander umgehen sollten.

Dzieła

Allgemeines System für das Volk. Zur Grundlage aller Erkenntnisse für Menschen aus allen Nationen, Ständen und Religionen in einem Auszuge heraus gegeben. Nicosia. 1873, [powstało w 1778]
Der Roman meines Lebens, 1781–1887, 4 t.
Geschichte Peter Clausens, 1783–1785, 3 t.
Über den Umgang mit Menschen, 1788
Geschichte des armen Herrn von Mildenburg, 1789
Benjamin Noldmann’s Geschichte der Aufklärung in Abyssinien, oder Nachricht von seinem und seines Herrn Vetters Aufenthalte an dem Hofe des grossen Negus, oder Priesters Johannes. Getynga 1791, 2 t. gutenberg.spiegel.de.
Des seligen Herrn Etatsrats Samuel Konrad von Schafskopf hinterlassene Papiere. 1792
Die Reise nach Braunschweig. 1792
Josephs von Wurmbrand, Kaiserlich abyssinischen Ex-Ministers, jezzigen Notarii caesarii publici in der Reichsstadt Bopfingen, politisches Glaubensbekenntniss, mit Hinsicht auf die französische Revolution und deren Folgen. Frankfurt und Leipzig 1792
Reise nach Fritzlar im Sommer 1794. 1795

Dzieła muzyczne

Konzert für Fagott, Streicher und Basso continuo F-dur, 1776;
Sechs Sonaten für Klavier, 1781;
Dwa klawiszowe utwory:
Der stille Abend kömmt herbei
Ergreift das Werk, ihr guten Kinder, 1785/86

Przypisy

Bibliografia

Karl-Heinz Göttert: Knigge oder: Von den Illusionen des anständigen Lebens. dtv, Monachium 1995, ISBN 3-423-04672-4.
Ingo Hermann: Knigge. Eine Biografie. Propyläen, Berlin 2007, ISBN 978-3-549-07260-8.
Peter Kaeding: Adolph von Knigge. Begegnungen mit einem freien Herrn. Verlagsanstalt Union Berlin.
Knigges Werke. Eine Bibliographie der gedruckten Schriften, Kompositionen und Briefe Adolphs, Freyherrn Knigge und seiner Tochter Philippine von Reden, geb. Freiin Knigge. Mit einem Anhang: Sekundärliteratur, zusammengestellt von Ernst August Freiherr Knigge. Wallstein, Getynga 1996, ISBN 3-89244-229-0.
Michael Schlott (Hrsg.): Wirkungen und Wertungen. Adolph Freiherr Knigge im Urteil der Nachwelt (1796-1994). Eine Dokumentensammlung. (= Das Knigge-Archiv; Band 1). Wallstein, Getynga 1998, ISBN 3-89244-287-8.