Adolfas Ramanauskas

Życiorys

Ramanauskas przyszedł na świat w Stanach Zjednoczonych, jednak w 1921 roku jego rodzina powróciła na Litwę. W 1936 roku ukończył gimnazjum „Žiburys” w Łoździejach (inne źródła podają 1937 rok), a następnie Instytut Pedagogiczny w Kłajpedzie oraz Szkołę Wojenną w Kownie. W latach 1940–1945 pracował jako wykładowca w Seminarium Nauczycielskim w Olicie, a według niektórych informacji również w Druskienikach. Po ataku III Rzeszy na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 roku, wziął udział w antysowieckim powstaniu, znanym jako powstanie czerwcowe, dowodząc oddziałem partyzanckim w rejonie Druskienik.

Po ponownym zajęciu Litwy przez wojska sowieckie, porzucił pracę w edukacji i w kwietniu 1945 roku przystąpił do antykomunistycznego ruchu partyzanckiego. Początkowo dowodził oddziałem w okolicach Niemonajciów, a latem 1945 roku objął dowództwo batalionu w Mereczy. Od 1946 roku dowodził oddziałem „Mereczanka”, a od jesieni 1947 roku był dowódcą Okręgu Dainava. W 1948 roku stanął na czele Obszaru Południowego, znanego jako „Niemen”.

W lutym 1949 roku uczestniczył w naradzie dowódców litewskiej partyzantki na terenie Okręgu Prisikėlimas, gdzie 16 lutego przyjęto deklarację Rady Litewskiego Ruchu Walki o Wolność (LLKS). Ramanauskas został wówczas mianowany zastępcą przewodniczącego Prezydium Rady LLKS, Jonasa Žemaitisa „Vytautasa”. Na początku 1950 roku objął dowództwo sił zbrojnych LLKS i otrzymał stopień pułkownika.

W międzyczasie angażował się w redagowanie oraz wydawanie prasy podziemnej, publikując m.in. w „Trečias skambutis” (1945), „Mylėk Tėvynę” (1946–1947), „Laisvės Varpas” (1947–1949), „Swobodnoje słowo” (1947–1949, skierowanej do żołnierzy sowieckich), „Partizanas” (1949–1950) i „Miško brolis” (1951–1952). W latach 1948–1952 był redaktorem biuletynu z wiadomościami międzynarodowymi oraz autorem wspomnień „Daugel krito sūnų…”, które zostały opublikowane po odzyskaniu niepodległości przez Litwę.

Na początku 1952 roku, po wycofaniu się z działalności partyzanckiej, przez kilka lat ukrywał się wraz z rodziną, posługując się fałszywymi dokumentami. Specjalna sowiecka grupa operacyjna prowadziła poszukiwania Ramanauskasa, rekrutując 30 agentów do 1956 roku, a później kolejnych 20. Poszukiwania kierował szef IV Zarządu MGB/KGB Litewskiej SRR, Petras Raslanas, oraz naczelnik II Wydziału IV Zarządu, Nachman Duszanski. 12 października 1956 roku Ramanauskas oraz jego żona zostali ujęci w Kownie i natychmiast przewiezieni do siedziby KGB Litewskiej SRR w Wilnie.

Podczas śledztwa Ramanauskas był torturowany. 25 października 1957 roku Sąd Najwyższy Litewskiej SRR skazał go na karę śmierci, która została wykonana 29 listopada tego samego roku w Wilnie. Miejsce jego pochówku pozostało nieznane aż do 7 czerwca 2018 roku, kiedy to przedstawiciele Uniwersytetu Wileńskiego ogłosili odkrycie szczątków Ramanauskasa na cmentarzu na Antokolu w Wilnie (w części zwanej Cmentarzem Sierocym). Tożsamość odnalezionych szczątków została potwierdzona poprzez analizę antropologiczną oraz badania DNA.

6 października 2018 roku szczątki Ramanauskasa zostały uroczyście pochowane na cmentarzu na Antokolu, a pogrzeb miał charakter państwowy.

Rodzina

7 października 1945 roku ożenił się z Birutė Mažeikaitė w kościele w Nedzingė. Ceremonię poprowadził ks. Zigmas Neciunskas-Elytė, łącznik Okręgu Dainava. Po aresztowaniu w 1956 roku, Birutė Mažeikaitė-Ramanauskienė została skazana na 8 lat więzienia i zmarła 19 marca 1996 roku w Kownie. W 1998 roku pośmiertnie otrzymała status ochotnika wojennego, a 17 listopada 2009 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Krzyża Pogoni.

Ich córka, Auksutė Ramanauskaitė-Skokauskienė (ur. 1948), jest aktywistką Litewskiego Związku Więźniów Politycznych i Zesłańców oraz była posłem na Sejm w latach 2008–2012 z ramienia Związku Ojczyzny.

Upamiętnienie

22 grudnia 1997 roku Ramanauskas został pośmiertnie odznaczony statusem ochotnika wojennego. Dekretem prezydenta Algirdasa Brazauskasa z 26 stycznia 1998 roku awansowano go do stopnia generała brygady, a prezydent Valdas Adamkus przyznał mu najwyższe litewskie odznaczenie wojskowe, Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni. W 1994 roku jego imię nadano Szkole Średniej nr 2 w Olicie, w budynku której mieściło się Seminarium Nauczycielskie, w którym pracował (obecnie Gimnazjum im. Adolfasa Ramanauskasa „Vanagasa” w Olicie).

Kontrowersje

W 2009 roku Ramanauskas znalazł się na liście opublikowanej przez Stowarzyszenie Litewskich Żydów w Izraelu, zawierającej nazwiska około 3 tysięcy Litwinów zaangażowanych w Zagładę Żydów. Autorzy wpisali Ramanauskasa jako okrutnego masowego mordercę, jednego z głównych sprawców mordu na Żydach w Druskienikach, Mereczy, Butrymańcach, Jeźnie i innych miejscowościach. Córka Ramanauskasa, Auksutė Ramanauskaitė-Skokauskienė, zdecydowanie zaprzeczyła tym oskarżeniom. Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy wydało oświadczenie, w którym stwierdzono, że Ramanauskas brał udział w powstaniu czerwcowym 1941 roku i dowodził 18-osobowym oddziałem pełniącym wyłącznie funkcje porządkowe. Strona zawierająca oskarżenie Ramanauskasa o udział w mordowaniu Żydów została zamknięta, a publikowana wcześniej lista jest weryfikowana. Jesienią 2017 roku pisarka Rūta Vanagaitė w wywiadzie telewizyjnym stwierdziła, że Ramanauskas w 1940 roku współpracował z NKWD, jednak później wycofała się z tych oskarżeń. W tym samym czasie dyrektor biura Centrum Szymona Wiesenthala, Efraim Zuroff, oświadczył, że Ramanauskas brał udział w mordach na Żydach podczas Holocaustu. Litewska Wspólnota Żydów wydała oświadczenie, w którym zaznaczyła, że nie posiada dowodów na udział Ramanauskasa w Zagładzie Żydów.

Odznaczenia

Wielki Krzyż Komandorski Orderu Krzyża Pogoni (6 marca 1998)

Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni (1 lutego 1999)

Przypisy

Bibliografia

Adolfas Ramanauskas-Vanagas. genocid.lt. [dostęp 2016-02-23]. (lit.).