Adolf z Nassau, Adolf z Turyngii (urodzony około 1250, zmarły 2 lipca 1298 pod Göllheim k. Wormacji) był hrabią Nassau od 1276 roku oraz królem niemieckim od 1292 roku.
Hrabia Nassau
W 1276 lub 1277 roku, po śmierci swojego ojca Walrama II, Adolf objął stanowisko hrabiego Nassau. Odziedziczył po ojcu ziemie usytuowane na południe od rzeki Lahn, w tym Nassau. Jego terytoria były niewielkie i ubogie, a jego ojciec podzielił włości pomiędzy siebie i brata.
W 1287 roku nadał Idsteinowi prawa miejskie oraz zbudował jego fortyfikacje.
Po wyborze na króla, Adolf z Nassau rzadko odwiedzał swoje rodzinne tereny, przekazując władzę swoim mieszczanom. 17 stycznia 1294 roku zakupił Weilburg od biskupstwa Wormacji za 400 funtów. Prawa miejskie dla Weilburga przyznał 29 grudnia 1295 roku. W 1296 roku założył również opactwo klarysek w Klarenthal.
Wybór na króla Niemiec
Po śmierci Rudolfa I Habsburga w 1291 roku, dzięki wsparciu arcybiskupa kolońskiego Zygfryda II, Adolf został wybrany na jego następcę na tronie niemieckim w 1292 roku. W zamian za to poparcie, zobowiązał się do przyznania wielu przywilejów elektorom. Najważniejsze koncesje dotyczyły króla czeskiego Wacława II, któremu obiecał odebranie księstw Austrii i Styrii Albrechtowi Habsburgowi. Obszary te zostały wcześniej odebrane królowi Czech Przemysłowi Ottokarowi II, ojcu Wacława. Arcybiskup Moguncji zyskał cesarskie miasta Mühlhausen i Nordhausen, co odpowiadało interesom Moguncji w Turyngii.
5 maja 1292 roku, we Frankfurcie nad Menem, arcybiskup Moguncji, reprezentując wszystkich elektorów, wybrał Adolfa na króla Niemiec (cesarza-elekta). Został koronowany w Akwizgranie 24 czerwca przez arcybiskupa Kolonii.
Panowanie
Początek Panowania
Na początku swojego panowania Adolf nie dysponował ani dużymi wpływami, ani realną władzą, gdyż jego wybór na króla był wynikiem preferencji elektorów dla słabego władcy. Już od samego początku jego władza była ograniczona przez wcześniejsze zobowiązania.
Adolf szybko naruszył obietnice dotyczące księstw Austrii i Styrii. Sprytny dyplomata Albrecht Habsburg uniknął konfrontacji z nowym królem, zachowując te tereny w zamian za zwrot cesarskich insygniów, które wciąż posiadał. Posiadanie prestiżowych insygniów i reliktów cesarstwa było istotnym znakiem prawowitości panowania króla, ale nie stanowiło warunku koniecznego. Z każdym nowym dokumentem Adolf coraz bardziej oddalał się od swoich obietnic, nie otwierając się na oskarżenia o naruszenie umowy.
Polityka zagraniczna
W 1294 roku, w szczytowym momencie swojego panowania, Adolf zawarł sojusz z królem Anglii Edwardem I przeciwko Francji, otrzymując 60 000 funtów szterlingów. Pakt ten był odpowiedzią na próby podboju Księstwa Burgundii oraz Hrabstwa Flandrii przez Filipa IV Pięknego. Sojusz był postrzegany jako czysto najemniczy, a fakt, że Adolf nie dotrzymał swoich zobowiązań, zaszkodził jego reputacji, choć początkowo nie miało to poważnych konsekwencji.
Adolf rozpoczął rekrutację wojsk w imperium do wojny z Francją. 31 sierpnia 1294 roku wysłał deklarację wojny królowi Francji, oskarżając go o przejęcie praw i posiadłości imperium. 9 marca 1295 roku papież Bonifacy VIII jednak nakazał pokój i zagroził nałożeniem ekskomuniki na Adolfa w przypadku wybuchu wojny.
Polityka wewnętrzna
Dokument wydany 8 stycznia 1295 roku potwierdził prawa brandenburskie do ziem zachodniopomorskich.
Adolf starał się prowadzić własną politykę dynastyczną. W 1294 roku zakupił od landgrafa Turyngii Albrechta II Wyrodnego jego ziemie obejmujące Turyngię i Miśnię.
Detronizacja
Choć elektorzy prawdopodobnie nie planowali obalenia króla od samego początku, z biegiem wydarzeń stało się to coraz bardziej nieuniknione, a powodem starć była polityka Adolfa.
W lutym 1298 roku sytuacja Adolfa stała się krytyczna, gdy Wacław II i Albrecht Habsburg, odkładając na bok długotrwałe spory o Austrię i Styrię, osiągnęli porozumienie dotyczące obalenia Adolfa i wyboru Albrechta na jego miejsce. Możliwe, że do spotkania elektorów doszło już podczas koronacji Wacława II, 2 czerwca 1297 roku, w celu znalezienia kompromisu między Adolfem a Albrechtem. Taki kompromis jednak nie został osiągnięty.
23 czerwca 1298 roku odbyło się spotkanie arcybiskupa Moguncji z margrabiami brandenburskimi (Ottonem IV ze Strzałą, Henrykiem I i Hermanem), podczas którego zorganizowano sąd przeciwko Adolfowi. Arcybiskup Kolonii i król Czech wcześniej upoważnili arcybiskupa Moguncji do działania w ich imieniu. W trakcie tego postępowania Adolf został oskarżony o liczne przestępstwa, w tym o naruszanie pokoju w Turyngii oraz o złamanie obietnic złożonych arcybiskupowi Moguncji. Został uznany za niegodnego urzędu i utracił godność królewską.
Śmierć
Wybór Albrechta Habsburga na króla
Po obaleniu Adolfa na nowego króla wybrano Albrechta I Habsburga. Nie jest do końca jasne, jak dokładnie przebiegła ta elekcja. Istnieje pytanie, czy Albert początkowo nie chciał zaakceptować wyboru, jak później twierdził wobec papieża Bonifacego VIII.
Bitwa pod Göllheim
Usunięcie Adolfa to jedno; kolejnym wyzwaniem było egzekwowanie decyzji przeciwko niemu. Adolf odmówił uznania tej decyzji, jednak konflikt między nim a książęcą opozycją szybko rozstrzygnął się na polu bitwy. 2 lipca 1298 roku wojska Adolfa i Albrechta stoczyły bitwę pod Göllheim. Mała wieś Göllheim leży w północnej Nadrenii-Palatynacie. Adolf zginął na polu bitwy, a jego armia zaczęła uciekać i szybko się rozproszyła.
Pochówek
Albrecht nie pozwolił zwolennikom Adolfa na pochowanie ciała upadłego króla w katedrze w Spirze. Początkowo Adolf został pochowany w klasztorze cystersów w obecnym Kerzenheim, a następnie, za sprawą Henryka VII, przeniesiony do katedry w Spirze, gdzie spoczął obok Albrechta I Habsburga (zm. 1308).
Małżeństwa i potomstwo
Żoną Adolfa z Nassau była Imagina von Isenburg-Limburg (zmarła po 1313 roku), z którą ożenił się w 1271 roku. Imagina była córką Gerlacha I von Isenburg i Imaginy von Blieskastel. Ich dzieci to:
- Henryk (zmarły w dzieciństwie),
- Ruprecht (zm. 2 grudnia 1304),
- Gerlach I z Nassau-Wiesbaden (zm. 1361),
- Adolf (żył 1292–1294),
- Walram III z Nassau-Wiesbaden (zm. po 1324),
- Adelajda, opatka w klasztorze w Klarenthal (zm. 26 maja 1338),
- Imagina (zmarła w dzieciństwie),
- Matylda (zm. 19 czerwca 1323 w Heidelbergu), żona księcia bawarskiego Rudolfa I Wittelsbacha.
W kulturze
W 1662 roku powstał portret Adolfa z Nassau autorstwa Arnolda Montanusa.
W 1824 roku książę Wilhelm z Nassau wzniósł pomnik nagrobny Adolfa w przedsionku Katedry w Spirze, przedstawiający go w zbroi klęczącego w modlitwie.
W 1829 roku stworzono obraz upamiętniający śmierć Adolfa z Nassau podczas Bitwy pod Göllheim.
Przypisy
Bibliografia
Sikorski Dariusz, w: J. Dobosz, M. Serwański (red.), Słownik władców Europy średniowiecznej, Poznań, 2002, ss. 13-14, ISBN 83-7177-102-9
Charles Cawley, Medieval Lands