Adolf z Alteny (urodzony około 1157, zmarły 15 kwietnia około 1220) był arcybiskupem Kolonii oraz księciem-elektorem Rzeszy w latach 1193–1205 oraz 1212–1216. Pochodził z rodziny hrabiów Bergu.
Życiorys
Adolf był trzecim synem hrabiego Bergu-Alteny Eberharda I oraz Adelajdy z Arnsbergu. Jego rodzina, hrabiowie Bergu, miała trzech przedstawicieli, którzy w XII wieku pełnili funkcję arcybiskupów Kolonii, w tym dwóch stryjów Adolfa. W 1177 roku otrzymał stanowisko kanonika w kapitule katedralnej w Kolonii, a w 1183 roku został dziekanem katedralnym. W 1191 roku zastąpił swego stryja Brunona na stanowisku prepozyta kapituły katedralnej. W latach 80. i 90. XII wieku działał jako pośrednik w sporach między arcybiskupami (Filipem z Heinsbergu, a później Brunonem) a władcami Niemiec. Gdy w 1193 roku Bruno zrezygnował z funkcji arcybiskupa, Adolf został wybrany na jego następcę. 26 marca 1194 roku otrzymał święcenia kapłańskie, a dzień później został wyświęcony na biskupa.
Po objęciu urzędu, Adolf podjął działania mające na celu uwolnienie króla Anglii Ryszarda Lwie Serce, który był więziony przez cesarza Henryka VI. Po jego uwolnieniu, przyjął go uroczyście w Kolonii i obiecał wsparcie przeciwko Francji. W zamian uzyskał m.in. przywileje dla kolońskich kupców w Anglii. W następnych latach odmówił wyboru na króla rzymskiego Fryderyka II, syna Henryka VI, a jego sprzeciw wobec zrzeczenia się praw do elekcji króla rzymskiego pokrzyżował plany Henryka VI, mające na celu wprowadzenie dziedziczności tronu niemieckiego. Dopiero w 1197 roku Adolf zaakceptował wcześniejszy wybór Fryderyka na króla i złożył mu przysięgę wierności, jednak po śmierci Henryka VI, która miała miejsce kilka tygodni później, ogłosił, że wybór Fryderyka był nieważny.
Po tym, jak część elektorów bez jego udziału wybrała na króla brata Henryka VI, Filipa Szwabskiego, Adolf, dysponujący również drugim głosem elektorskim, które odkupił od arcybiskupa Trewiru, ogłosił wybór Ottona IV z Brunszwiku, pochodzącego z konkurencyjnej wobec Hohenstaufów rodziny Welfów. Wybór ten był korzystny dla mieszczan kolońskich ze względu na bliskie związki Ottona z Anglią, z którą Kolonia miała istotne kontakty handlowe. Adolf wyprzedził Hohenstaufów, koronując Ottona w lipcu 1198 roku w Akwizgranie, tradycyjnym miejscu koronacji królów rzymskich (koronacja Filipa miała miejsce w Moguncji).
Pomimo apeli papieża Innocentego III o pokój, wojna trwała, a obie strony niszczyły dobra arcybiskupa. W 1201 roku papież opowiedział się po stronie Ottona. Mimo papieskich nacisków na Adolfa, aby również wspierał Ottona, w 1204 roku przeszedł on na stronę Hohenstaufów. Ogłosił ponowny wybór Filipa na króla i w styczniu 1205 roku koronował go w Akwizgranie. Ten czyn oznaczał zerwanie z papieżem, co skutkowało ekskomuniką Adolfa i pozbawieniem go urzędu w maju 1205 roku. Wrogości wobec arcybiskupa okazało się także sprzyjające Ottonowi mieszczaństwo Kolonii. Nowym arcybiskupem został mianowany Bruno z Sayn, a Adolf rozpoczął wieloletnią wojnę z nim. Sytuację Adolfa pogorszyła śmierć Filipa w 1208 roku, co ostatecznie doprowadziło do jego ustąpienia.
W momencie, gdy wybuchł konflikt między Ottonem a papieżem, Innocenty III usunął z urzędu następcę zmarłego Brunona, Dytryka z Hengebach, i przywrócił na stanowisko arcybiskupa Adolfa. Jego pozycja była jednak bardzo słaba. Podczas koronacji królewskich Fryderyka II Hohenstaufa w 1212 i 1215 roku musiał zrezygnować z przysługującego mu prawa do koronacji na rzecz arcybiskupa Moguncji. W 1216 roku ustąpił z urzędu, a jego następcą został jego kuzyn Engelbert z Bergu.