Adolf Warski

Adolf Warski, właściwie Adolf Jerzy Warszawski, znany również pod pseudonimami „Jan z Czerniakowskiej”, „Michałkowski”, „Jelski” (ur. 20 kwietnia 1868 w Warszawie, zm. 21 sierpnia 1937 w Moskwie) – był polskim działaczem robotniczym i komunistycznym pochodzenia żydowskiego, dziennikarzem i publicystą, a także posłem na Sejm I kadencji (1922–1927).

Życiorys

Wczesna działalność

W młodości uczestniczył w tajnych kółkach samokształceniowych. W 1886 roku dołączył do tzw. I Proletariatu, a w 1889 roku był jednym z założycieli Związku Robotników Polskich. W 1891 roku został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli. Po zwolnieniu za kaucją w 1892 roku udał się na emigrację do Paryża. W Zurychu związał się z socjaldemokratycznym kółkiem studenckim, w którym czołowymi postaciami były Róża Luksemburg i Leon Jogiches. W 1893 roku, obok Juliana Marchlewskiego, objął stanowisko redaktora naczelnego pisma grupy zurychskiej „Sprawa Robotnicza”.

W tym samym roku był jednym z założycieli SDKPiL, gdzie zasiadał w Zarządzie Głównym. Na przełomie XIX i XX wieku działał w Niemczech, współpracując z Różą Luksemburg. Pierwotnie był zwolennikiem jej poglądów w kwestiach narodowych. Uczestniczył jako delegat SDKPiL w II Zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Brał aktywny udział w rewolucji w latach 1905–1907, pełniąc rolę redaktora w „Robotniku”, „Czerwonym Sztandarze” i „Sprawie Robotniczej”. W listopadzie 1905 roku, na krajowej konferencji partyjnej w Warszawie, był (obok Leona Jogichesa) autorem programu postulującego pełną autonomię dla Królestwa Polskiego, które miało być republiką parlamentarną. Został uwięziony przez władze carskie. W latach 1906–1911, jako członek ZG SDKPiL i główny współpracownik dominującego w partii Jogichesa, faktycznie współkierował partią. Na V Zjeździe SDPRR wybrano go na członka Komitetu Centralnego. W tym okresie dążył do równego dystansu SDKPiL wobec bolszewików i mienszewików w SDPRR. Po wybuchu I wojny światowej działał w Sosnowcu, gdzie wydawał pismo partyjne „Głos Robotniczy”. Na przełomie 1914 i 1915 roku przeniósł się do Szwajcarii. Na konferencji w Zimmerwaldzie (1915) był jednym z przedstawicieli polskiej radykalnej lewicy; nie popierał bolszewickich dążeń do rozbicia partii lewicowych i wyłonienia „rewolucyjnego jądra”. W „ruchu zimmerwaldzkim” reprezentował niemieckich radykałów – Związek Spartakusa, na czele z Różą Luksemburg i Karlem Liebknechtem. W 1916 roku wrócił do Warszawy, gdzie podjął działalność partyjną, jednak wkrótce został aresztowany. Zaocznie został wybrany do nowego Zarządu Głównego SDKPiL na kongresie w listopadzie 1916 roku, 13 grudnia 1918 roku, na dzień przed zjednoczeniem SDKPiL z PPS – Lewicą, opublikował krytyczny artykuł dotyczący bezprogramowości SDKPiL wobec powstającego państwa polskiego oraz skrytykował bezrefleksyjny radykalizm partii.

Po I wojnie światowej

W 1918 roku był współzałożycielem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (później KPP); był członkiem komitetu złożonego z czołowych działaczy SDKPiL oraz PPS – Lewicy, który przed zjednoczeniem partii miał opracować jej przyszły program. Na jego wniosek dodano w nazwie partii „Robotnicza”, aby odróżnić się od partii bolszewickich w Rosji. Na zjeździe zjednoczeniowym zagroził wystąpieniem z partii, jeśli program zakładałby istnienie Polski tylko jako autonomicznej części sfederalizowanej radzieckiej republiki rosyjskiej. Na tym zjeździe nie wybrano go do nowych władz partii, został jedynie członkiem Centralnej Redakcji. Od 1920 roku był członkiem KC KPRP (później KPP) oraz Biura Politycznego w latach 1926–1929. Po powrocie do kraju pracował najpierw w Ministerstwie Opieki Społecznej. Stał na czele „większości” w KPP. Zasiadał w Sejmie I kadencji (mandat objął w styczniu 1926 roku po rezygnacji Stefana Królikowskiego). W 1929 roku na VI Plenum KC KPP oskarżono go o „odchylenia prawicowe” i odsunięto od władzy. W 1930 roku uczestniczył w V Zjeździe KPP, podczas którego został przez Komintern usunięty z funkcji partyjnych. Był również członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Mieszkał w Moskwie, gdzie pracował w Instytucie Marksa-Engelsa-Lenina, a następnie otrzymał rentę specjalną.

Skazanie i rehabilitacja

W trakcie „wielkiej czystki”, 12 lipca 1937 roku został aresztowany przez NKWD. Jak wspominał o Warskim Wacław Solski, „Zwariował przed śmiercią w więzieniu, wydawało mu się, że aresztowali go hitlerowcy, że jest w Berlinie i na badaniach mówił tylko po niemiecku. Ale nie jestem pewien, czy rzeczywiście zwariował. Może to była jego forma protestu, czy demonstracji albo tragiczna drwina”.

21 sierpnia 1937 roku Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR skazało go na karę śmierci za przynależność do organizacji szpiegowsko-terrorystycznej POW. Został stracony tego samego dnia. Jego ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, a prochy pochowano anonimowo.

Zrehabilitowany został 29 kwietnia 1955 roku na mocy postanowienia Kolegium Wojskowego SN ZSRR.

Upamiętnienie

W latach 1959–1990 Warski był patronem Stoczni Szczecińskiej. Jego imieniem nazwano także statek – drobnicowiec typu B-54/III ze Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego. Symboliczny grób Adolfa Warskiego znajduje się na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kwatera 51A-V-26).