Adolf Warchałowski (ur. 22 maja 1886 w Wiedniu, zm. 22 maja 1928 tamże) był konstruktorem lotniczym polskiego pochodzenia i pionierem austriackiego lotnictwa.
Życiorys
Był synem Jakuba i Amalii, a jego rodzeństwo to bracia Karl, Józef i August. W 1909 roku ukończył studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Wiedeńskiej, zdobywając tytuł inżyniera. Następnie rozpoczął pracę w firmie Werner-Pfleiderer.
W październiku 1909 roku został wysłany do fabryki Farmana w Mourmelon-le-Grand, aby nauczyć się pilotażu oraz odebrać samolot dla firmy Werner-Pfleiderer. Po powrocie, 24 stycznia 1910 roku, rozpoczął próby z przywiezionym samolotem, a wkrótce odbył swoje pierwsze samodzielne loty. 6 lutego 1910 roku wykonał pierwszy w Austrii lot z pasażerem, a 17 lutego zrealizował lot z pasażerem trwający 25 minut i 22 sekundy. W ciągu kilku kolejnych tygodni zdobył dwie nagrody pieniężne (ufundowane przez Alfreda Abrahama Gerngroßa) za lot bez pasażera trwający 15 minut oraz za lot z pasażerem trwający 5 minut. 1 marca wykonał kolejny rekordowy lot, utrzymując się w powietrzu przez godzinę i 2 minuty. 5 marca 1910 roku otrzymał kolejną nagrodę (ustanowioną przez Aeroklub Austriacki) za przelot na odległość 10 km.
22 kwietnia 1910 roku zdał egzamin i uzyskał dyplom pilota Austro-Węgier nr 1.
W dniach 5–17 maja 1910 roku uczestniczył w Budapest International Aviation Meeting – Międzynarodowym Mityngu Lotniczym w Budapeszcie. Zgłosił się do udziału jako przedstawiciel Polski, co było pierwszym oficjalnym zgłoszeniem Polski do międzynarodowych zawodów lotniczych. W trakcie samego mitingu występował jako reprezentant Austrii, wykonując loty z księżną Augustą Marią Luizą oraz księciem Józefem Habsburgiem. Zajął czwarte miejsce w kategorii najdłuższych przelotów oraz trzecie miejsca w kategoriach najdalszych przelotów, prędkości przelotu i długości startu.
18 sierpnia 1910 roku na samolocie własnej konstrukcji Warchalowski IX wykonał pierwszy lot nad śródmieściem Wiednia. W trakcie tego przelotu pokonał trasę Wiener Neustadt-Wiedeń, co było najdłuższym dystansem pokonanym drogą powietrzną w Austrii. Ten wyczyn został upamiętniony wybiciem specjalnego medalu. 18 września 1910 roku, podczas wizyty cesarza Franciszka Józefa I na lotnisku Wiener Neustadt, ustanowił rekord Austro-Węgier, osiągając wysokość 742 m n.p.m. W październiku 1910 roku odbył szereg pokazów w Morawskiej Ostrawie, Brnie i Opawie, które zgromadziły około 50 000 widzów.
27 grudnia 1910 roku wykonał lot z pasażerem trwający 2 godziny i 17 minut, ustanawiając nowy austriacki rekord i pokonując dystans około 180 km. Za swoje osiągnięcia w 1910 roku otrzymał tytuł najlepszego pilota Austrii oraz nagrodę Grünhuta.
W dniach 1–8 października 1911 roku wystartował na samolocie Warchalowski V w I Austriackim Tygodniu Lotniczym. Wygrał wyścig na dystansie Wiener Neustadt–Neukirchen i z powrotem (33 km) z czasem 24 minut. Ostatniego dnia zawodów zajął drugie miejsce w konkurencji lotu z pasażerem, uzyskując czas 3 godziny i 17 minut.
30 października 1911 roku na samolocie Warchalowski VII wykonał lot z trzema pasażerami, który trwał 45 minut i 46 sekund, ustanawiając rekord świata w tej kategorii. W 1912 roku, za swoje zasługi dla austriackiego lotnictwa, otrzymał Srebrny Medal za Zasługi dla Aeroklubu Austriackiego.
W 1914 roku był członkiem Sportowej Komisji Hydroplanów Austriackiej Komisji Aeronautycznej. W dniach 21–28 czerwca wziął udział w Międzynarodowym Spotkaniu Lotniczym w Aspern, które było jego ostatnim oficjalnym występem jako pilota reprezentacji Austro-Węgier.
W latach 1910–1911 wykonał 530 lotów w czasie 135 godzin. Po zakończeniu kariery pilota pracował jako dyrektor w firmie Werner-Pfleiderer. W 1913 roku wspólnie z bratem Józefem założył zakłady Oesterreichische Industriewerke Warchalowski, Eissler & Co AG, będące rozwinięciem firmy Jakuba Warchałowskiego Maschinenfabrik J. Warchalowski. Firma braci Warchałowskich funkcjonowała aż do lat 80. XX wieku.
Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do służby w armii Austro-Węgier. Otrzymał przydział do bazy lotnictwa morskiego w Pola, gdzie prowadził szkolenie uczniów – pilotów marynarki wojennej. Od marca 1915 roku służył w Parku Lotniczym nr 7.
Adolf Warchałowski zmarł 22 maja 1928 roku w Wiedniu, gdzie również został pochowany.
Konstruktor
W latach 1910–1912 skonstruował dziesięć samolotów, które były zmodyfikowanymi wersjami płatowca Farman III, oznaczonych jako Warchalowski I-X (znane również jako Vindobona) oraz łódź latającą Warchalowski XI. Jego konstrukcje były wyposażone w silniki Gnome-Rhône, Daimler, Anzani oraz Heronimus. Wprowadził w nich szereg zmian, w tym modyfikacje podwozia, lotek, konturów płatów, ilości słupków rozporowych oraz budowy kadłuba. Sam osobiście oblatywał swoje samoloty. Jeden egzemplarz samolotu Warchalowski IV został zakupiony przez armię Austro-Węgier.
25 lipca 1912 roku oblatany został wodnosamolot Warchalowski XI. W sierpniu oficjalna komisja Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine przeprowadziła próby odbiorcze i przyjęła wodnosamolot do eksploatacji. Był to drugi wodnosamolot, który trafił do lotnictwa morskiego Austro-Węgier, i został przekazany do bazy morskiej w Puli nad Morzem Adriatyckim. Wodnosamolot Warchałowskiego został zaprezentowany w maju 1912 roku podczas międzynarodowej wystawy lotniczej w Wiedniu.
Łącznie zbudowano 16 egzemplarzy samolotów zaprojektowanych przez Warchałowskiego.
W latach 1911–1913 pracował także nad torpedą powietrzną, którą można było sterować w locie za pomocą mechanicznego programatora. Później opracował koncepcję torpedy, w której mechaniczny układ sterowania został uzupełniony o żyrokompas i elektryczne przekaźniki.
21 marca 1912 roku Warchałowski ogłosił publicznie, że wycofuje się z działalności lotniczej w zakładach Austro-Węgier „Autoplan” i planuje wspólnie z bratem założyć spółkę produkującą maszyny rolnicze. W sierpniu zakład został przejęty przez Igo Etricha, który produkował samoloty dla armii Austro-Węgier.
Upamiętnienie
Imię Adolfa Warchałowskiego nadano ulicy w Łowiczu. Ulice noszące imię Adolfa Warchałowskiego (Warchalowskigasse) znajdują się także w Wiedniu oraz Wiener Neustadt.
Przypisy
Bibliografia
Stanisław Januszewski: Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny. Polscy pionierzy lotnictwa. T. 2. Wrocław: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2019. ISBN 978-83-64688-21-8.
