Adolf Szyszko-Bohusz

Adolf Ludwik Szyszko-Bohusz

Adolf Ludwik Szyszko-Bohusz (7 sierpnia?/19 sierpnia 1883 w Narwie – 1 października 1948 w Krakowie) był polskim architektem, reprezentującym zarówno historyzm, jak i modernizm, a także działającym jako konserwator zabytków.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Polikarpa i Marceliny z Rząśnickich. W latach 1902–1909 studiował w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a następnie poszerzał swoją wiedzę w Austrii, Czechach i Niemczech. W latach 1910–1912 pracował jako wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1912 roku przeniósł się do Lwowa, gdzie był profesorem na Politechnice Lwowskiej do 1916 roku.

Po powrocie do Krakowa w 1916 roku objął stanowisko kierownika prac renowacyjnych na Zamku Królewskim na Wawelu, gdzie pracował aż do wybuchu II wojny światowej. Jako konserwator Wawelu odkrył romańską Salę z 24 słupami oraz przeprowadził rekonstrukcję Rotundy Najświętszej Marii Panny (św. Feliksa i Adaukta). Ponadto zajmował się badaniami katedry wawelskiej (w tym Kryptą św. Leonarda) oraz wczesnogotyckimi systemami obronnymi Wzgórza Wawelskiego. Do jego osiągnięć należy odnowienie większości wnętrz zamkowych, budowa Bramy Herbowej na Wawelu (1921), powiększenie krypty Wieszczów oraz sarkofagu Juliusza Słowackiego (1927–1928) oraz urządzenie krypty Marszałka Józefa Piłsudskiego z nowym zejściem do podziemi katedry (1936–1938). Swoje badania publikował w artykułach takich jak: Rotunda świętych Feliksa i Adaukta na Wawelu (1918), Z historii romańskiego Wawelu. Pierwsza katedra romańska (1923) oraz Wawel średniowieczny (1932). Był również autorem biogramu architekta teatralnego Józefa Czekierskiego w Polskim Słowniku Biograficznym.

W 1920 roku został kierownikiem Katedry Architektury Zabytkowej na ASP w Krakowie, a w latach 1922–1927 pełnił funkcję rektora tej uczelni. W latach 1932–1939 był także profesorem Politechniki Warszawskiej oraz kierował Katedrą Projektowania Monumentalnego Wydziału Architektury.

Specjalizował się w projektowaniu obiektów użyteczności publicznej. Wśród jego realizacji znajdują się m.in.: monumentalny gmach PKO (ul. Wielopole 19–21, 1922–1925), Dom Pracowników Pocztowej Kasy Oszczędności (ul. Zyblikiewicza 5, 1923–1927), Mauzoleum generała Józefa Bema w Tarnowie (1927), a także willa w Przegorzałach, znana jako Rotunda, nawiązująca kształtem do odkrytej rotundy na Wawelu (1928–29). Zrealizował także Dom Towarzystwa Ubezpieczeń „Feniks” (Rynek Główny 41, 1928–1932), dom im. Józefa Piłsudskiego (ul. Oleandry, 1935) oraz gimnazjum męskie i Wyższe Seminarium Duchowne Zakonu Paulinów (ul. Skałeczna, 1935). Projektował również pensjonaty w Krynicy, hotele w miejscowościach uzdrowiskowych, Dom Zdrojowy w Żegiestowie oraz Zamek Prezydenta RP w Wiśle (1929–1930) dla ówczesnego prezydenta Ignacego Mościckiego.

Tworzył także obiekty sakralne, w tym kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła, zbudowany w latach 1924–1927 w Trembowli.

W okresie II Rzeczypospolitej Józef Gałęzowski oraz Adolf Szyszko-Bohusz zainicjowali ideę Alej Trzech Wieszczów w Krakowie oraz pomysł stworzenia dzielnicy wokół krakowskich Błoń.

Po wybuchu II wojny światowej, 2 września 1939 roku, Szyszko-Bohusz uczestniczył w naradzie dotyczącej ratowania wawelskich zbiorów. W obliczu braku połączenia telefonicznego z Warszawą, gdzie znajdował się plan ewakuacji Wawelu, stanowczo sprzeciwiał się wywożeniu skarbów z Krakowa, argumentując, że ewakuacja wiązałaby się z niebezpieczną podróżą przez bombardowane i zatłoczone drogi. Ostatecznie zmienił jednak zdanie pod wpływem argumentów przedstawionych przez kustosza muzeum dr. Stanisława Świerz-Zaleskiego oraz kierownika administracji zamku dr. Stanisława Taszakowskiego.

W czasie wojny pracował z aprobatą władz podziemnych jako rysownik w niemieckim biurze na Wawelu oraz angażował się w działalność tajnego Komitetu Wawelskiego. Po wojnie, w 1945 roku, powrócił na swoje przedwojenne stanowisko na Wawelu, które piastował do 1946 roku. W tym samym roku brał udział w organizowaniu Wydziału Architektury na AGH, zostając jego pierwszym dziekanem.

Był autorem wielu publikacji, które ukazały się w czasopismach takich jak „Architekt” oraz „Głos Plastyków”.

W życiu osobistym był żonaty ze Stefanią z Rzepko-Łaskich i miał córkę Sławę (1914–2000).

Zmarł w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera LXVIII-wsch-9). Jego imieniem nazwano ulicę w krakowskich Przegorzałach, gdzie posiadał zaprojektowaną przez siebie willę.

W 2011 roku mieszkańcy Bucza w Małopolsce nadali jednej z ulic jego imię. Ulica ta prowadzi od kościoła, którego projekt sfinansował, rzekomo w podziękowaniu za uratowanie podczas II wojny światowej.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1938)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)
Krzyż Niepodległości (20 grudnia 1932)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (29 grudnia 1921)
Złoty Krzyż Zasługi (5 maja 1931)

Projekty

Przypisy

Bibliografia

Andrzej Gaczoł, Szyszko-Bohusz Adolf, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wyd. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8.

Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawa 2007, ISBN 978-83-9229-8-1