Adolf Stempkowski (1 stycznia 1893 w Gejbach – 9 czerwca 1983 w Gdańsku) był kapitanem marynarki oraz pilotem Polskiej Marynarki Wojennej.
Życiorys
Urodził się 1 stycznia 1893 roku w folwarku Gejby, wówczas w powiecie nowoaleksandrowskim guberni kowieńskiej, w rodzinie rolnika Kajetana i Eleonory z Błażewiczów. W 1904 roku przeniósł się z rodzicami do Petersburga, gdzie w 1910 roku ukończył gimnazjum oraz szkołę techniczną. Po rozpoczęciu I wojny światowej, ochotniczo wstąpił do armii carskiej. W 1914 roku otrzymał przydział do 4. pułku lotniczego, gdzie przeszedł szkolenie w szkole mechaników lotniczych, a następnie służył jako szef mechaników w I istrebitelnym otriadzie w Lidzie, odbywając loty bojowe jako strzelec pokładowy. W 1915 roku rozpoczął naukę pilotażu.
W lutym 1917 roku został przeniesiony do marynarki wojennej i skierowany do morskiej szkoły pilotów w Petersburgu, którą ukończył w listopadzie. W 1919 roku trafił do pierwszej rosyjskiej eskadry lotnictwa morskiego, gdzie pełnił rolę pilota oraz kierownika technicznego eskadry. Po przeszkoleniu na wodnosamolotach Grigorowicz M-9, wcielono go do Armii Czerwonej, a eskadra została skierowana do Sewastopola, aby walczyć przeciwko jednostkom gen. Wrangla.
W trakcie działań wojennych wykonał wiele lotów bojowych nad Morzem Czarnym. Po odcięciu eskadry przez oddziały gen. Antona Denikina, Stempkowski skontaktował się z polskim konsulem w Odessie, co umożliwiło mu przedostanie się do Lwowa. Zachorował na tyfus i został hospitalizowany, lecz po wyleczeniu, w styczniu 1920 roku, wstąpił do Wojska Polskiego. W tym samym miesiącu rozpoczął kurs pilotażu we Francuskiej Szkole Pilotów, a od kwietnia kontynuował szkolenie w Wyższej Szkole Pilotów w Ławicy, które ukończył w czerwcu, otrzymując przydział do Niższej Szkoły Pilotów w Bydgoszczy jako instruktor pilotażu.
W październiku 1920 roku, z uwagi na swoje doświadczenie w lotnictwie morskim, został przeniesiony do marynarki wojennej i skierowany do nowo formowanej jednostki lotnictwa morskiego w Pucku, gdzie objął stanowisko dowódcy plutonu treningowego oraz kierownika warsztatów Morskiego Dywizjonu Lotniczego. Został także dowódcą i instruktorem w nowo utworzonej szkole pilotów morskich.
W październiku 1921 roku przymusowo wodował na wodnosamolocie Friedrichshafen FF.49, jednak wyszedł z tego zdarzenia bez obrażeń. 15 sierpnia 1922 roku, pilotując wodnosamolot Lübeck-Travemünde F4, był świadkiem katastrofy spowodowanej przez członka załogi podczas pokazów lotniczych w Pucku.
Latem 1923 roku przeprowadził oblot pięciu łodzi latających Macchi M.9, które służyły w Morskim Dywizjonie Lotniczym do 1926 roku. W latach 1926–1927 powierzano mu obloty nowych samolotów, takich jak Schreck FBA-17HE2, Latham 43HB3 oraz LeO H.135B3. W okresie 1923–1925 pełnił funkcję kierownika parku lotniczego MDL. We wrześniu 1924 roku, w towarzystwie por. Kazimierza Rajsa, wykonywał loty rozpoznawcze nad manewrami radzieckiej Floty Bałtyckiej na Macchi M.9.
Od maja do czerwca 1925 roku brał udział w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców na Oksywiu, zdobywając trzy drugie nagrody za czas lotu (48 sekund), osiągniętą wysokość (19 metrów) oraz łączny czas lotów (7 minut 6 sekund w 13. lotach). Podczas lotów na szybowcu Rywal odniósł obrażenia, które spowodowały trwałe uszkodzenie nogi, ale po leczeniu w szpitalu w Toruniu powrócił do latania.
W 1926 roku awansował na dowódcę eskadry, a w 1928 roku uzyskał licencję pilota cywilnego. W trakcie pracy w MDLot przeżył jeszcze dwie katastrofy lotnicze w 1931 i 1933 roku, kiedy to kapotował na samolotach Bartel BM-5c. W 1936 roku wziął udział w kursie szybowcowym, zdobywając kategorię B pilota szybowcowego. W sierpniu 1935 roku został przeniesiony z korpusu oficerów aeronautyki do korpusu oficerów rzeczno-brzegowych Marynarki Wojennej, zachowując swoje dotychczasowe stanowisko w Morskim Dywizjonie Lotniczym.
31 grudnia 1937 roku przeszedł na emeryturę z powodu złego stanu zdrowia, jednak nie zrezygnował z latania. W latach 1938–1939 był instruktorem pilotażu w Aeroklubie Gdańskim w Rumi-Zagórzu oraz instruktorem w Cywilnej Szkole Pilotów Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Świdniku.
Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany i przydzielony do 6. pułku lotniczego jako instruktor Ośrodka Szkolenia Lotniczego w Bazie Lotniczej we Lwowie. 17 września przeleciał samolotem RWD-8 do Rumunii, a następnie przez Jugosławię i Grecję dotarł do Francji, gdzie trafił do Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Lyon-Bron. Po upadku Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie otrzymał przydział do stacji zbornej Polskiej Marynarki Wojennej w Glasgow oraz do ORP Bałtyk – Obozu Szkolnego Marynarki Wojennej w Okehampton. 9 maja 1947 roku powrócił do Polski.
Zamieszkał w Gdyni, gdzie do 1950 roku pracował w Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik”. Następnie, do 1955 roku, był mechanikiem precyzyjnym w Spółdzielni Inwalidów „Wybrzeże”. Do 1957 roku pracował w Spółdzielni Pracy „Kotwica”, po czym przeszedł na emeryturę. W 1958 roku wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz do Klubu Seniorów Lotnictwa APRL w 1962 roku. Był również jednym z założycieli Morskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. W wolnym czasie spisał swoje wspomnienia z okresu służby, które są przechowywane w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni i noszą tytuł Wspomnienia ze służby w Marynarce Wojennej w latach 1917–1927.
Zmarł 9 czerwca 1983 roku i został pochowany na cmentarzu Witomińskim w Gdyni (sektor 1-45-1_1).
Był żonaty z Witalią z Imbierowiczów, nie miał dzieci.
Awanse
1917 – chorąży,
1924 – podporucznik,
1927 – porucznik,
1946 – kapitan.
Ordery i odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)
francuska Odznaka Pilota (1929)
łotewska Odznaka Lotnicza (1929)
Przypisy
Bibliografia
Stempkowski Adolf. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.757 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-08].
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Adolf Stempkowski. „Skrzydlata Polska”. 25/1967, 18 czerwca 1967. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
Andrzej Olejko: Morski Dywizjon Lotniczy. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-08-3. OCLC 32313544.
Mariusz Konarski, Andrzej Olejko: Polskie lotnictwo morskie 1920–56. Warszawa: AJ-Press, 1998. ISBN 83-7237-000-1. OCLC 1089397825.
Andrzej Olejko: Francuskie wodnosamoloty w lotnictwie polskim 1926–1937. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2007. ISBN 978-83-925916-5-8. OCLC 749860125.
Joanna Grochowska, Barbara Kos-Dąbrowska: W cieniu puckich hydroplanów. Gdańsk: Maszoperia Literacka, 2010. ISBN 978-83-62129-20-1. OCLC 751015686.
Andrzej Celarek: Morski Dywizjon Lotniczy: wspomnienia lotników. Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2013. ISBN 978-83-63709-42-6. OCLC 864859980.
Joanna Grochowska, Barbara Kos-Dąbrowska: Puckie skrzydła nad Bałtykiem: Morski Dywizjon Lotniczy w zbiorach Muzeum Ziemi Puckiej. Gdańsk: BiT, Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018. ISBN 978-83-950310-0-7. OCLC 1150641437.
Robert Kulczyński: II Wszechpolski Konkurs Szybowcowy Oksywie koło Gdyni (17 maja–14 czerwca 1925 roku). W: Bohaterowie drugiego planu: materiały zebrane i przygotowane z okazji konferencji popularnonaukowej poświęconej przeszłości lotnictwa z cyklu „Historia Skrzydłami Malowana” pod patronatem Prezydenta Koszalina, Koszalin, 8-9 czerwca 2018 r. Warszawa: Fundacja Historyczna Lotnictwa Polskiego, 2018. ISBN 978-83-64424-48-9. OCLC 1101917462.
Stanisław Januszewski: Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny. Polscy pionierzy lotnictwa. T. 2. Wrocław: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2019. ISBN 978-83-64688-21-8.