Adolf Rosner
Adolf Rosner (Adi, Edi, Eddi, Adolph Ignatievich Rosner) (ur. 26 maja 1910 w Berlinie, zm. 8 sierpnia 1976 tamże) był polskim i rosyjskim trębaczem jazzowym oraz kompozytorem, pochodzenia żydowskiego. Uznawany jest za jednego z pionierów jazzu w Polsce i nazywany był Białym Armstrongiem.
O jego życiu powstał film dokumentalny pod tytułem The Jazzman from the Gulag, a także liczne artykuły wspomnieniowe.
Życiorys
Rosner urodził się w Berlinie w rodzinie polskich Żydów, którzy emigrowali z Polski do Niemiec. Jego rodzicami byli Ignacy i Róża Rosnerowie. W 1916 roku rozpoczął naukę w szkole muzycznej Szterna w Berlinie, którą ukończył w 1920 roku. W 1928 roku zaczął występować w orkiestrze jazzowej M. Webera w Hamburgu, a następnie dołączył do orkiestry Weintraub Syncopators. Pod koniec lat 20. i na początku lat 30. Rosner był uznawany za jednego z najlepszych trębaczy jazzowych w Europie. W 1933 roku, po dojściu nazistów do władzy, wielu muzyków żydowskiego pochodzenia opuściło Niemcy. Rosner ubiegał się o azyl w Belgii, jednak mu go odmówiono. W tym samym roku wyjechał do Polski, najpierw do Krakowa, a potem do Warszawy. Jego występy w Polsce miały ogromny wpływ na rozwój jazzu w tym kraju. Jego trzynastoosobowy zespół odnosił tu znaczne sukcesy. Występował również m.in. w Monte Carlo, krajach Beneluksu, Skandynawii i Francji. Był właścicielem klubu „Chez Adi” w Łodzi. Jego idolem był Harry James, a korespondował z Genem Krupą. W 1934 roku, podczas koncertu we Włoszech, spotkał się z Luisem Armstrongiem. Z przyszłą żoną Ruth Kamińską grywał w popularnej „Café Esplanada”. W drugim tygodniu bombardowań Warszawy w 1939 roku poprosił Ruth o rękę, a ona przyjęła jego propozycję. Jego teściowa, Ida Kamińska, była w czasie okupacji na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich, co oznaczało zagrożenie likwidacji. Ida Kamińska tak wspominała tamte czasy:
„Teatr i mieszkanie w Warszawie zostały zbombardowane na początku września, gdy przebywali w schronie. Nie mieli już niczego, poza pierścionkiem i dwoma futrami. W piwnicy z nimi siedział Biały Armstrong, który nazywał się Adolf Rosner, ale w tej sytuacji mówiono do niego Adi. Podpisywał się Eddie, później Edi. Sprzedawano widokówki, na których grał na dwóch trąbkach jednocześnie; jako 19-latek zajął drugie miejsce w amerykańskim konkursie jazzowym, w którym Armstrong zdobył pierwsze. Jego ojciec był szewcem z Oświęcimia. Adi przyleciał z Berlina na koncerty do Polski, a Ruth Kamińska śpiewała z jego zespołem w Café Esplanada. Przy pierwszych bombardowaniach uratował ich fortepian, pod który wspólnie się schowali. W drugim tygodniu bombardowań Adi poprosił w schronie o rękę Ruth. Ida dała córce w posagu pierścionek i dwie puszki sardynek, które znalazła w ruinach. Po trzech tygodniach opuścili schron. Przez jakiś czas spali u znajomych. Dozorczyni, która zgodziła się nie donieść, że w kamienicy mieszkają Żydzi, brała niewielką opłatę. Pewnego wieczoru zjawiła się z ostrzeżeniem dziennikarka pani Słapak, informując ich, aby natychmiast opuścili miasto, ponieważ Ida Kamińska jest na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich, przeznaczona do likwidacji.”
Po klęsce wrześniowej Rosner uciekł do ZSRR. Orkiestrę, którą prowadził, wspierał Pantelejmon Ponomarienko, pierwszy sekretarz partii Białorusi. Po koncercie w Mińsku Ponomarienko zaproponował, aby orkiestra Rosnera stała się oficjalną orkiestrą jazzową Republiki Białoruskiej. W związku z tym Rosner zagrał koncert dla nielicznie zgromadzonej publiczności i otrzymał pozytywną opinię od Józefa Stalina. Jego orkiestra zaczęła być nazywana Zespołem Stalina. W czasie wojny Rosner organizował koncerty, podróżując z zespołem własnym pociągiem. Osiągał znaczne dochody, m.in. posiadał luksusowe mieszkanie blisko Kremla. Po wojnie został aresztowany jako kosmopolita i prowadził orkiestry w Magadanie. Ida Kamińska wspominała te czasy:
„Adi stworzył orkiestrę jazzową, a Pantelejmon Ponomarienko, pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Białorusi, podarował im w 1942 roku pociąg. W 1943 roku zagrali w pustym teatrze w Soczi tylko dla Stalina, którego nawet nie widzieli z sceny. Poinformowano ich, że występ się podobał. – A więc jesteśmy bezpieczni na co najmniej 25 lat – oznajmił Adi Ruth. Od tego momentu mówiono: Rosner – dyrektor prywatnej orkiestry Stalina. Jednak w 1946 roku w gazecie 'Prawda’ ukazał się artykuł pt. 'Trywialność na estradzie’, który oskarżał Rosnera o uprawianie trików i granie muzyki demoralizującej umysły. Pojawiło się hasło: 'Kto dziś gra jazz, jutro zdradzi ojczyznę!’. Gorki napisał rozprawę o jazzie jako muzyce duchowej nędzy, a w końcu Stalin zakazał używania tego słowa. Postanowili jak najszybciej wrócić do Polski. Ida z Marianem Melmanem i synem odjechali kilka dni wcześniej niż dzieci […] Adi i Ruth z Eriką nadal nie przyjeżdżali. Otrzymała wiadomość, że Adiego aresztowano za 'zdradę ojczyzny przez nielegalny wyjazd za granicę’ (w ten sposób dowiedział się, że jego ojczyzną jest ZSRR) oraz za 'kosmopolityzm’. Zadzwoniła do szkolnej koleżanki Doby Taubin z Moskwy, aby sprawdziła, co się naprawdę stało. Doba oddzwoniła: – Twój zięć zachorował, Ruth codziennie nosi mu do szpitala jedzenie (co oznaczało, że Adi został aresztowany).”
Adiego torturowano przez siedem miesięcy, aby przyznał się do bycia szpiegiem. Ostatecznie zapadł wyrok – dziesięć lat w obozie pracy w Chabarowsku. Po czterech latach trafił na Kołymę, a Ruth zesłano do miasta Kokczetaw w Kazachstanie, gdzie mogła mieszkać w wolno stojącym domu, ale codziennie musiała meldować się na milicji.
Rosner został zwolniony z gułagu w 1954 roku, po śmierci Stalina. Prawie natychmiast utworzył 64-osobowy zespół w Moskwie. Na trzy lata przed swoją śmiercią powrócił jednak do Berlina.
W latach 30. Adolf Rosner skomponował muzykę do rosyjskich słów piosenki Ajda pareń, parieniok. W latach 50. piosenka Cicha woda (refren: Cicha woda, brzegi rwie…), wykonywana przez Zbigniewa Kurtycza na melodię stworzoną przez Rosnera, stała się jedną z najpopularniejszych w Polsce.
W 1988 roku jego nagrania rosyjskie zostały wydane w serii Melodiya Soviet Anthology of Jazz. W 1992 roku w Moskwie zorganizowano koncert, opracowany na podstawie muzyki z płyt gramofonowych o prędkości 78 obrotów.
Miał córkę – Erykę.