Adolf Rafał Jan Bniński
Adolf Rafał Jan Bniński, znany jako „Białoń” (ur. 21 sierpnia 1884 w Kosowie, zm. 8 lipca 1942 w okolicach Stęszewa) – hrabia, ziemianin, organizator kółek rolniczych w Wielkopolsce, działacz monarchistyczny i konserwatywny. Pełnił funkcję wojewody poznańskiego w latach 1923–1928, był współzałożycielem Stronnictwa Zachowawczego, senatorem IV kadencji w II RP oraz Głównym Delegatem Rządu RP na ziemie wcielone do III Rzeszy w latach 1940–1941. Ponadto, był kawalerem maltańskim (od 14 marca 1940) oraz kawalerem Honoru i Dewocji.
Życiorys
Okres zaborów
Był synem hr. Karola Bnińskiego, właściciela Buszewa k. Szamotuł, oraz Emilii z Potworowskich. Uczył się w gimnazjum w Inowrocławiu, gdzie w 1905 roku zdał maturę. Następnie studiował rolnictwo na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na niemieckich uczelniach w Monachium i Halle. W 1909 roku objął stanowisko administratora majątków Gułtowy, Biskupice, Nowojewo i Wysławice, a także aktywnie zaangażował się w działalność kółek rolniczych, pełniąc tę funkcję do 1914 roku. W tym samym roku przejął zarządzane majątki na własność, ożenił się z Marią Skórzewską i został ojcem dwóch córek, z których jedna zmarła w dzieciństwie. W listopadzie 1918 roku został mianowany komisarzem Łodzi oraz okolicznych powiatów – brzezińskiego, łaskiego i łódzkiego, sprawując tę funkcję do 8 grudnia 1918.
II RP
Od 17 stycznia 1919 do 2 września 1920 był starostą powiatu średzkiego, a od 2 stycznia 1923 do 8 lipca 1928 pełnił rolę wojewody poznańskiego. W latach 1920–1922 był prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej. W 1926 roku uczestniczył w wyborach prezydenckich, stając w opozycji do Ignacego Mościckiego. Od 1929 roku był prezesem Towarzystwa Czytelni Ludowych, a od 1934 roku kierował Naczelnym Instytutem Akcji Katolickiej z siedzibą w Poznaniu. Angażował się także w działalność w Towarzystwie Łączności z Polakami na Obczyźnie. Ideologicznie reprezentował poglądy konserwatywno-monarchistyczne. Prezydent Rzeczypospolitej powołał go na senatora IV kadencji (1935–1938).
Okupacja niemiecka
Na początku okupacji niemieckiej został wywłaszczony ze swojego majątku, co skłoniło go do przeniesienia się do Poznania, gdzie włączył się w działalność konspiracyjną. W lipcu 1940 roku, podczas inauguracyjnego posiedzenia Porozumienia Stronnictw Politycznych, został wybrany Głównym Delegatem Rządu RP na ziemie wcielone. 3 grudnia otrzymał oficjalną nominację od premiera gen. Władysława Sikorskiego. Opowiadał się za koncepcją utworzenia autonomicznej konspiracji polskiej na terenach włączonych do Rzeszy i współtworzył Okręgową Delegaturę Rządu RP na obszar Pomorza.
Tortury i śmierć
26 lipca 1941 roku został aresztowany przez Niemców za odmowę podpisania manifestu do narodu polskiego w sprawie antyradzieckiej akcji u boku Niemiec. Uwięziono go w Forcie VII w Poznaniu, gdzie był poddawany torturom. 18 stycznia 1942 roku władze Polskiego Państwa Podziemnego wystosowały nieudany apel do rządu brytyjskiego o interwencję w Berlinie na rzecz Adolfa Bnińskiego. Nocą z 7 na 8 lipca 1942 roku został wywieziony z poznańskiej Cytadeli i zamordowany w okolicach Stęszewa. 10 października Ministerstwo Spraw Zagranicznych III Rzeszy zatwierdziło jego skazanie na śmierć w Berlinie.
Ordery i odznaczenia
- Order Orła Białego (pośmiertnie, 29 listopada 1995)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
- Krzyż Armii Krajowej (pośmiertnie)
- Złota Odznaka Honorowa L.O.P.P. I stopnia
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Stolica Apostolska)
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Piusa IX (Stolica Apostolska)
- Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Kawaler Orderu Zasługi Rolniczej (Francja)
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy J. Baranowski i inni, Zakon Maltański w Polsce, Warszawa 2000.
- Jerzy Sewer Dunin Borkowski, Almanach Błękitny, Warszawa 1908 [dostęp 2025-01-21].
- Zofia Grodecka, Adolf hrabia Bniński – Białoń (1884–1942), „Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Wielkopolska” (2 (49)), 2002.
- Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939–1947, Gdańsk: Novus Orbis, 1993.
- Andrzej Kunert (red.), Posłowie i Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik Biograficzny. T. 1 (A–D), Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998.
- Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania, Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1939 [dostęp 2025-01-21].
- Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983.
- Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924, Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926 [dostęp 2025-01-21].
- Piętnastolecie L. O. P. P., Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938 [dostęp 2025-01-21].
- Ustąpienie hr. Bnińskiego, „Rozwój”, 9 grudnia 1918.