Adolf Dawid Pilch, znany również jako Góra, Dolina, Pistolet, Stożek (urodzony 22 maja 1914 roku w Wiśle, zmarł 26 stycznia 2000 roku w Londynie) – był cichociemnym oraz jednym z dowódców oddziałów Armii Krajowej. Wziął udział w ponad 200 bitwach i potyczkach, z czego większość zakończyła się zwycięstwem.
Życiorys
Pilch był ósmym dzieckiem w rodzinie górali śląskich Jana i Zuzanny z domu Cieślar. Istnieją przypuszczenia, że jego przodkowie pochodzili od szkockiego imigranta, który uciekł przed prześladowaniami religijnymi, a sam Adolf był wyznania ewangelicko-augsburskiego. Ukończył gimnazjum w Cieszynie oraz Państwową Wyższą Szkołę Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, po czym został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach. Po zakończeniu służby wojskowej pracował w Rybniku, a później w Warszawie w branży budowlanej.
W 1939 roku nie został zmobilizowany, jednak udało mu się przedostać na Węgry, a następnie przez Rumunię dotrzeć do Jugosławii. Stamtąd statkiem „Patria” dotarł do Francji, gdzie wstąpił do 3 Dywizji Piechoty (najpierw do 9 pułku piechoty, a później do 8 pp). W czasie niemieckiej agresji na Francję walczył w szeregach 8 pp, a po upadku Francji i ewakuacji polskich oddziałów, 21 czerwca 1940 roku dotarł do Plymouth w Wielkiej Brytanii. Tam przeszedł szkolenie w zakresie dywersji jako cichociemny, a następnie został przerzucony do Polski w nocy z 16 na 17 lutego 1943 roku, otrzymując przydział do Kedywu Okręgu AK „Czapla” (Białystok), a następnie do Okręgu AK „Nów” (Nowogródek), gdzie działał pod pseudonimem „Góra”.
Jako oficer Zgrupowania Stołpeckiego AK (znanego też przez sprzymierzonych komunistów jako Otriada Kościuszko, pod dowództwem mjr. Wacława Pełki ps. Wacław oraz por. Kacpra Miłaszewskiego ps. Lewald), brał udział w walkach w Puszczy Nalibockiej przeciwko oddziałom niemieckim i białoruskiej policji. Po zdradzieckim ataku ze strony partyzantki sowieckiej w grudniu 1943 roku (w wyniku którego „Lewald” został porwany samolotem do Moskwy, a większość polskich partyzantów zmuszono do wstąpienia do oddziałów radzieckich), Pilch zorganizował Polski Oddział Partyzancki, składający się z 40 ocalałych akowców. Największym problemem był brak amunicji, ponieważ zapasy zostały przejęte przez partyzantkę sowiecką, a jednocześnie trwało polowanie przez Sowietów na polskich partyzantów. Duże zgrupowanie sowieckie otrzymało rozkaz likwidacji polskiej partyzantki i próbowało to zrealizować. W obliczu braku wsparcia z Komendy Głównej AK i mając zaledwie około 50 ludzi, Pilch podjął decyzję o nawiązaniu lokalnego paktu o nieagresji z niemieckim okupantem, co obejmowało także dozbrojenie polskiego oddziału. Była to jego jedyna szansa na pozostanie w terenie i ochronę ludności polskiej przed sowieckimi partyzantami, co sprawiło, że jego działania nie mogą być postrzegane jako kolaboracja – współpraca z Niemcami była wymuszona stanem wyższej konieczności, w związku z czym wielu polskich historyków określa to mianem „pozornej kolaboracji” lub wręcz wallenrodyzmu.
Początkowo Komenda Główna AK uznała to za rokosz. Jan Piwnik „Ponury” (według niektórych źródeł mjr Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”) przekazał „Górze” oraz Józefowi Świdzie „Lechowi” ultimatum zaprzestania działalności do czerwca 1944 roku. W ciągu kilku miesięcy oddział urósł do ponad 800 ludzi (w tym uciekinierzy z oddziałów sowieckich), z czego połowę stanowili kawalerzyści, a także stoczył około 200 walk z Sowietami (w tym m.in. z Otriadem Bielskich), czasami przy wsparciu niemieckim. Latem 1944 roku, w obliczu zbliżającego się frontu wschodniego w wyniku operacji Bagration, przeprowadził 861 żołnierzy wraz z taborami (ponad 150 furmanek) 400 kilometrów na zachód w kierunku Warszawy, przekraczając Wisłę pod Nowym Dworem Mazowieckim (jawnie, mostem, wśród reorganizujących się oddziałów niemieckich).
Pod koniec lipca 1944 roku Pilch, zmieniając pseudonim na „Dolina”, podporządkował się kpt. Józefowi Krzyczkowskiemu ps. Szymon – komendantowi VIII Rejonu „Łęgów” VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego AK. Pomimo początkowych obaw związanych ze współpracą „Góry” z Niemcami, dowództwo AK zgodziło się na włączenie jego oddziałów („Doliniacy”) do Grupy Kampinos oraz na rehabilitację w walce. 2 sierpnia „Dolina” zaatakował lotnisko na Bielanach. W nocy z 2 na 3 września przeprowadził skuteczny atak na batalion znienawidzonej formacji SS-RONA stacjonujący we wsi Truskaw, rozgramiając go i zabijając 250 rosyjskich esesmanów oraz raniąc 100, przy stracie zaledwie 10 zabitych i 10 rannych. Prowadził również udany atak na tartak w Piaskach Królewskich (6/7 września). Po katastrofalnej klęsce oddziałów Grupy Kampinos w bitwie pod Jaktorowem 29 września, Pilch dołączył z oddziałem 80 żołnierzy do 25 pp AK Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej Podokręgu Piotrków. Po rozwiązaniu oddziału w listopadzie 1944 roku, stanął na czele konnego Oddziału Doliny, kontynuując walkę na dawnych szlakach „Hubala” do stycznia 1945 roku, kiedy to rozpoczęła się zimowa ofensywa Armii Czerwonej.
W 1945 roku emigrował, uciekając przez Czechosłowację do Wielkiej Brytanii, gdzie ożenił się ze swoją przedwojenną dziewczyną, Ewą, która została matką jego trojga dzieci (Anny, Adama i Ireny). W latach 1978–1991 pełnił funkcję przewodniczącego Koła AK Oddział Londyn. W 1990 roku odwiedził Polskę, gdzie został entuzjastycznie przyjęty przez swoich byłych żołnierzy oraz przedstawicieli władz, armii i orkiestr wojskowych.
Pilch był autorem wspomnień zatytułowanych Partyzanci trzech puszcz, za które otrzymał Nagrodę im. Jerzego Łojka w 1992 roku. W 1998 roku uhonorowano go Medalem Polonia Mater Nostra Est.
Zmarł w 2000 roku na emigracji; w jego pogrzebie w Wandsworth wzięło udział czterech z wciąż żyjących „Doliniaków” pod partyzanckim sztandarem.
Upamiętnienie
W 2005 roku na jego cześć nazwano szkołę podstawową w Dziekanowie Polskim. 9 listopada 2017 roku został patronem ulicy w dzielnicy Bielany w Warszawie, zastępując Kazimierza Grodeckiego. Jego imieniem nazwano również ulice w podwarszawskich Łomiankach oraz w Trzciance.
29 sierpnia 2021 roku w Wiśle odsłonięto kamień pamięci majora Adolfa Pilcha.
Awanse
podporucznik
porucznik (1944)
kapitan
major (1945?)
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 11528
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1980)
Krzyż Walecznych – czterokrotnie
Przypisy
Bibliografia
Adolf Pilch: Partyzanci trzech puszcz, red. i opr.: Kazimierz Krajewski, Anna Rudnicka. Kraków: Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-92-0. Brak numerów stron w książce
Ryszard Bielański: „Góra-Dolina” Adolf Pilch. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007. ISBN 978-83-73993-91-4. Brak numerów stron w książce
Szymon Nowak, Adolf Pilch „Góra”, „Dolina”, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8229-111-7, wersja zdigitalizowana.
PiotrP. Głuchowski, PiotrP., MarcinM. Kowalski, MarcinM., Wojna polsko-ruska pod bokiem niemieckim [online], Wyborcza.pl, 13 stycznia 2009 [zarchiwizowane z adresu 2009-02-04].
Pułkownik Adolf Pilch
Ppłk Adolf Pilch ps. „Góra”, „Dolina”. husaria.jest.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-01)].
Grupa Kampinos \ Działania bojowe. ibprs.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-16)].
Adolf Pilch (The Guardian) (ang.)
Poland and the SOE (ang.)
Linki zewnętrzne
Muzeum Spadochroniarstwa im. ppłk Adolfa Pilcha cichociemnego spadochroniarza AK
biogram na stronie elitadywersji.org