Adolf Stanisław Pawiński (urodzony 7 czerwca 1840 w Zgierzu, zmarły 24 sierpnia 1896 w Grodzisku Mazowieckim) był polskim historykiem, archiwistą, docentem Szkoły Głównej Warszawskiej oraz profesorem historii powszechnej na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim.
Życiorys
Adolf Pawiński był drugim z czworga dzieci Jana Pawińskiego, właściciela małej farbiarni w Zgierzu, pochodzącego ze Słupcy. Jego matka, Amalia Franciszka Kunegunda (z domu Kronow), była córką dzierżawcy dóbr głowieńskich.
Podstawową edukację zdobył w Zgierzu, a średnią w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie z kolegami założył Towarzystwo Literackie. W ramach tego towarzystwa uczniowie czytali książki i podejmowali własne próby literackie. W grupie tej znajdowało się 8-10 uczniów, w tym późniejszy pisarz i etnograf Bronisław Grabowski, a także filozof i encyklopedysta Henryk Struve.
Początkowo myślał o zostaniu księdzem, lecz w Piotrkowie zdecydował się na karierę naukową. Wyróżniając się, znalazł się w gronie 12 znakomitych uczniów, którzy otrzymali rządowe stypendium przyznane przez kuratorium warszawskiego okręgu naukowego. Dzięki temu w 1859 roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Petersburskiego, gdzie aktywnie uczestniczył w ruchu studenckim, nawiązał kontakty między polskimi studentami w Petersburgu i Dorpacie. W lutym 1861 roku w Warszawie brał udział w zjeździe delegatów polskich studentów uniwersytetów rosyjskich, który był odpowiedzią na zamknięcie Uniwersytetu Petersburskiego z powodu zamieszek studenckich. W lutym 1862 roku Pawiński przeniósł się na Uniwersytet Dorpacki, gdzie został członkiem korporacji akademickiej Konwent Polonia.
W 1864 roku uzyskał stopień kandydata nauk. W tym samym roku Teodor Witte z Dorpatu przyznał mu dwuletnie stypendium na studia za granicą. Najpierw udał się do Berlina, gdzie miał możliwość spotkania z Rankem, a następnie uczęszczał na wykłady Jaffego i Droysena. Później wyjechał do Getyngi, gdzie pod kierunkiem Waitza uzyskał doktorat na temat genezy ustroju średniowiecznych komun włoskich.
Po powrocie do Polski w 1868 roku, został docentem Szkoły Głównej w Warszawie oraz podjął pracę w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
W Petersburgu, w 1871 roku, po obronie pracy na temat Słowian połabskich, uzyskał tytuł doktora historii powszechnej, a następnie został mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Carskiego w Warszawie, po zamknięciu Szkoły Głównej.
W 1875 roku objął kierownictwo Archiwum Głównego oraz uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W 1876 roku Moskiewskie Towarzystwo Archeologiczne wybrało go na swojego członka czynnego.
Od 1891 roku był członkiem zagranicznym Wydziału historyczno-filozoficznego Akademii Umiejętności. W 1876 roku dołączył również do Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego.
Pawiński był współredaktorem „Biblioteki Warszawskiej”, współzałożycielem pisma „Ateneum” oraz współpracownikiem Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej i wielu innych czasopism. Kierował Sekcją Czytelni Towarzystwa Dobroczynności i był jednym z twórców Towarzystwa Kolonii Letnich.
Żoną Adolfa Pawińskiego była Aniela Moldenhawer (1848–1909), z którą miał syna Stanisława (1872-1913) oraz córkę Marię (1875–1934). Jego zięciem był Bronisław Chrostowski (1852-1923), lekarz związany z Otwockiem.
Adolf Pawiński został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 207–VI–25/27).
Publikacje (wybór)
Źródła dziejowe
- Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego
- Stefan Batory pod Gdańskiem w 1576-77
- Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym
- Mazowsze (1894)
- Wielkopolska t.1 t.2
- Małopolska t.1 t.2
- Rządy sejmikowe w Polsce, 1572-1795: na tle stosunków województw kujawskich (1888)
- Sejmiki ziemskie: początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505 (1895)
- O pojednaniu w zabójstwie: według dawnego prawa polskiego
- Jana Ostroroga żywot i pismo O Naprawie Rzeczypospolitej: Studyum z literatury politycznej XV wieku
- Hiszpania. Listy z podróży (1881) t.1, t.2
- Portugalia: listy z podróży
- Dzieje zjednoczenia Ormian polskich z Kościołem Rzymskim w XVII wieku, z dwóch rękopisów, z włoskiego i łacińskiego w przekładzie polskim
- Polabskie slaviâne: istoričeskoe izsledovanie
- W sprawie o narodowość Kopernika: Objaśnienia ku uczczeniu 400-nej rocznicy urodzin Kopernika w d. 19 lutego 1873
- Młode lata Zygmunta Starego
- Anna, księżna Mazowiecka
- Ostatnia księżna mazowiecka: obrazek z dziejów XVI wieku
Upamiętnienie
Od 1960 roku jest patronem jednej z ulic w Warszawie. W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca w Warszawie znajduje się tablica epitafijna ku czci Adolfa Pawińskiego. Dodatkowo jest patronem jednej z ulic w Zgierzu.
Przypisy
Bibliografia
Wincenty Zakrzewski: Adolf Pawiński, 1840-1896: zarys dziejów żywota i pracy. Petersburg: Nakładem Księgarni K. Grendyszyńskiego, 1897. [dostęp 2020-01-05].
Szczepan Mikołajczyk: Wybitni Zgierzanie – z urodzenia i z wyboru. [dostęp 2013-03-15].
A. Rembowski. Ś.P. Adolf Pawiński. „Tygodnik Ilustrowany”. 35, s. 679–680, 17 sierpnia 1896. [dostęp 2013-03-15].
Adolf Stanisław Pawiński. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-05-01].
Linki zewnętrzne
Dzieła Adolfa Pawińskiego w Federacji Bibliotek Cyfrowych
Dzieła Adolfa Pawińskiego w archive.org