Adolf Maria Bocheński

Życiorys

Bocheński pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Rawicz. Jego ojcem był Adolf Bocheński, a matką Maria z Dunin-Borkowskich. Miał trzech rodzeństwa: Józefa Marię, Aleksandra i Olgę. Dziadkiem Adolfa był Franciszek Izydor Bocheński. Po ukończeniu szkoły średniej wyjechał do Paryża, gdzie studiował w École des Sciences Politiques, którą ukończył w czerwcu 1930, zajmując trzecie miejsce wśród studentów z ponad dwudziestu krajów. Po powrocie do Polski w 1932 roku uzyskał tytuł magistra prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W pierwszej połowie lat trzydziestych był aktywnym członkiem Związku Akademickiego „Myśl Mocarstwowa”.

Był redaktorem i publicystą w pismach „Bunt Młodych” oraz „Polityka”. Uznawany za jednego z najzdolniejszych polskich pisarzy politycznych lat trzydziestych XX wieku, opowiadał się za wzmocnieniem władzy wykonawczej oraz wsparciem dla niepodległości Ukrainy. Choć był zwolennikiem marszałka Józefa Piłsudskiego, krytykował wiele działań rządów sanacyjnych.

W momencie wybuchu II wojny światowej miał 30 lat. Mimo chęci wstąpienia do wojska, z powodu złego stanu zdrowia nie został przyjęty. Po licznych staraniach udało mu się jako ochotnik dołączyć do Szwadronu Zapasowego 22 pułku Ułanów Podkarpackich, gdzie walczył w kampanii wrześniowej. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, przeszedł z pułkiem na Węgry, a stamtąd do Francji. W Camp de Coëtquidan ukończył podchorążówkę i brał udział w bitwie o Narwik (1940) z Brygadą Podhalańską, gdzie otrzymał swój pierwszy Krzyż Walecznych. Po ewakuacji brygady do Bretanii i klęsce Francji (1940) pomagał w przeprowadzaniu żołnierzy przez Pireneje do Anglii. Następnie udał się do Syrii, gdzie wstąpił do Brygady Karpackiej, a później do pułku Ułanów Karpackich, z którym bronił Tobruku (1941) w Afryce Północnej i walczył pod Monte Cassino (1944) we Włoszech, gdzie został ranny. Jako żołnierz Brygady Karpackiej współpracował z pismem „Przy kierownicy w Tobruku”.

Jako podchorąży Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, a potem podporucznik pułku Ułanów Karpackich, zdobył popularność i szacunek wśród żołnierzy dzięki swojej odwadze oraz koleżeńskiej postawie. W listopadzie 1941 roku, podczas obrony Tobruku, zyskał uznanie za samodzielne zniszczenie włoskiej wieży obserwacyjnej. Jego historia zafascynowała nie tylko Polaków, ale także Australijczyków i Anglików, którzy również walczyli. Zginął przy rozbrajaniu miny pod Ankoną, co zostało opisane przez Melchiora Wańkowicza w książce „Zupa na gwoździu”. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Loreto.

Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

Poglądy

Stosunek do katolicyzmu

Adolf Bocheński był głęboko religijnym człowiekiem, nie uznającym kompromisów w wierze katolickiej. Jako członek Zakonu Kawalerów Maltańskich, miał silne przekonanie o fundamentalnej roli katolicyzmu w polskim życiu publicznym, postrzegając religię jako fundament ładu społecznego. Angażował się w polemiki z autorami podważającymi autorytet Kościoła oraz tradycyjne wartości.

Mimo to, sprzeciwiał się wykorzystywaniu chrześcijaństwa w sprawach ustrojowych, uważając, że religia powinna być fundamentem kultury, a nie wyznacznikiem polityki. Nie posługiwał się argumentami religijnymi, jeśli nie było to konieczne. Jego wizja państwa była świecka.

Poglądy ekonomiczne

Bocheński nie poświęcał zagadnieniom ekonomicznym tyle uwagi, co polityce zagranicznej, jednak jego nieliczne wypowiedzi na temat gospodarki jasno wskazują na silne przekonania antyetatystyczne. Był liberałem ekonomicznym, a jego poglądy były wynikiem oceny historycznych skutków ingerencji państwa w rynek. Uważał, że bogactwo kraju rośnie w miarę zmniejszania ingerencji państwowej w życie gospodarcze, co wymaga wolności działalności gospodarczej.

Krytyka centralizmu

Bocheński krytycznie oceniał tendencje centralistyczne, broniąc niezależności samorządu terytorialnego. W środowisku „Buntu Młodych” i „Polityki” samorząd był postrzegany jako gwarancja zaangażowania obywateli w życie publiczne. Dla Bocheńskiego ochrona samorządu miała również kluczowe znaczenie dla kultury polskiej prowincji, uważał, że centralizacja polityczna w Warszawie prowadzi do unifikacji polskości.

W artykule „O decentralizację kulturalną” bronił różnic dzielnicowych w sferze kultury i języka. Krytykował ówczesne uniwersytety za wychowywanie Polaków jako „zubożałych” i „zunifikowanych”, zamiast kształtować ludzi, którzy by wnieśli różnorodność i wzbogacenie do kultury poprzez twórcze zderzenie różnych nurtów.

Propozycje ustrojowe

Myśl polityczna Bocheńskiego ewoluowała od koncepcji monarchicznego autorytaryzmu przedstawionej w „Ustroju a racja stanu” do systemu prezydencko-parlamentarnego.

W jego wizji armia i dyplomacja miały być niezależne od zmiennej woli obywateli, stanowiąc stały element państwa. W pozostałych sprawach opowiadał się za zasadami parlamentaryzmu.

Krytyka sanacji

Bocheński wyraził swój sprzeciw wobec administracyjnych i policyjnych metod walki z opozycją stosowanych przez oboz Józefa Piłsudskiego (zobacz: Proces brzeski oraz Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej). Postrzegał te działania jako despotyzm, obcy kulturze Zachodu, który kłócił się z fundamentami zachodniej kultury politycznej i osłabiał państwo polskie. W artykule „Celowość Berezy Kartuskiej” krytykował zarówno moralne aspekty, jak i niszczenie prawa oraz negatywne skutki tych działań, które zwiększały popularność grup, przeciwko którym były skierowane (skrajnym nacjonalistom ukraińskim, młodej endecji skupionej w ONR oraz komunistom).

Krytyka piłsudczyków obejmowała również zagadnienia takie jak destrukcja autonomii wyższych uczelni, ograniczanie praw samorządu terytorialnego oraz nadmierny etatyzm.

Krytyka endecji

Największym błędem endecji, według Bocheńskiego, było stawianie jednorodności narodowej ponad rację stanu. Krytykował ją za „fałszywy nacjonalizm”, który absolutyzował jeden z czynników siły państwa, kosztem całej wspólnoty.

Sprzeciwiał się programowi asymilacji narodowej, uważając, że doprowadzi on do radykalizacji mniejszości w II RP oraz permanentnego antagonizmu między nimi a państwem. Proponował własny pomysł asymilacji państwowej, który miał na celu pozyskanie lojalności mniejszości wobec państwa polskiego. Jego polityka konserwatywna dążyła do odbudowy niepodległej Polski przy jednoczesnym minimalizowaniu przyszłych konfliktów z mniejszościami oraz łączeniu ich z polskimi aspiracjami państwowymi.

Polityka zagraniczna

Zobacz cały artykuł: Między Niemcami a Rosją

Upamiętnienie

Postać Adolfa Marii Bocheńskiego jest upamiętniana poprzez nadanie jego imienia skwerom w Warszawie i Wrocławiu. Jego imię nosi także Zespół Szkół Samochodowych w Olsztynie.

Od 2016 roku Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich przyznaje nagrodę imienia Adolfa Bocheńskiego za osiągnięcia dziennikarskie dla osób do 30. roku życia.

Wybrane publikacje

• Adolf i Aleksander Bocheński, Tendencje samobójcze narodu polskiego, 1925
• Ustrój a racja stanu, 1928
• Między Niemcami a Rosją, 1937
• Artykuły zebrane 1941-1944, Włochy 1944
• Historia i Polityka. Wybór Publicystyki, red. Marcin Król, PIW, Warszawa 1989
• Między Niemcami a Rosją, przedmowa: Mieczysław Pruszyński, 1994
• Zanim powstała Kultura. Antologia tekstów Adolfa Marii Bocheńskiego poświęconych polskiej polityce wschodniej, red. Kazimierz Michał Ujazdowski, Lublin 2006
• Imperializm państwowy (wybór pism z wczesnego okresu działalności), wyd. Ośrodek Myśli Politycznej i Muzeum Historii Polski, Warszawa 2015

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Micewski, W cieniu marszałka Piłsudskiego, Warszawa 1968
• Stanisław Cat Mackiewicz, Kto mnie wołał, czego chciał, PAX, Warszawa 1972
• Adam Majewski, Zaczęło się w Tobruku, Lublin 1974
• Marcin Król, Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, 1979
• Józef Czapski, Tumult i widma, 1981
• A. Kosicka-Pajewska, Polska między Rosją a Niemcami. Koncepcje polityczne Adolfa Bocheńskiego, 1992
• Jerzy Giedroyć, Autobiografia na cztery ręce, opr. Krzysztof Pomian, 1994
• Kazimierz Michał Ujazdowski, Żywotność konserwatyzmu. Idee polityczne Adolfa Bocheńskiego, Iskry, 2005
• Paweł Tanewski, Ostatni kawaler, Warszawa 2008
• Ryszard Tomczyk, Myśl Mocarstwowa. Z dziejów młodego pokolenia II Rzeczypospolitej, Szczecin 2008

Linki zewnętrzne

• Wybór pism Adolfa Bocheńskiego
• Genealogia Adolfa Bocheńskiego w: M. J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego
• Publikacje Adolfa Bocheńskiego w bibliotece Polona