Adolf Kämpf (ur. 14 lipca 1879 w Auenstein, zm. 23 października 1957 w Spaltenstein) był niemieckim chemikiem, który w latach 1941–1945 pełnił funkcję dyrektora DAG Fabrik Bromberg – zakładu zajmującego się produkcją materiałów wybuchowych i elaboracją amunicji, zbudowanego przez władze III Rzeszy w Bydgoszczy-Łęgnowie.
Życiorys
Urodził się jako jedenaste z czternastu dzieci Johanna Jakoba Kämpfa (1832–1914) i Marii Weegmann (1844–1908), córki nauczyciela. W 1880 roku rodzina Kämpf przeniosła się do Flein koło Heilbronn w Wirtembergii, gdzie ojciec objął posadę pastora.
Od najmłodszych lat interesował się chemią oraz muzyką. Uczęszczał do szkoły ludowej we Flein, a następnie do gimnazjum realnego w Heilbronn. W 1895 roku, po przeniesieniu ojca do Ditzingen, ukończył edukację średnią w Eberhard-Ludwig-Gymnasium w Stuttgarcie. Po zdaniu matury w 1897 roku rozpoczął roczną służbę wojskową w 10. regimencie artylerii pieszej w Strasburgu. Zamiłowanie do nauk ścisłych oraz doświadczenie z wojska skłoniły go do podjęcia studiów w zakresie budowy maszyn. W celu spełnienia wymogów rekrutacyjnych odbył roczny staż w zakładach naprawczych lokomotyw w Esslingen am Neckar. W październiku 1899 roku rozpoczął studia chemiczne na Wyższej Szkole Technicznej w Stuttgarcie, gdzie również zamieszkał. W 1903 roku uzyskał tytuł doktora inżyniera, a następnie kontynuował naukę na Uniwersytecie w Berlinie. Jego talent w dziedzinie chemii szybko dostrzegli pracodawcy, co zaowocowało angażem do przygotowania działu chemicznego na światową wystawę w Saint Louis w 1904 roku.
Praca w Turcji
Po zakończeniu praktyki w Berlinie i powrocie do Ditzingen, rozpoczął poszukiwania stałego zatrudnienia, które początkowo okazały się nieudane. Dopiero dzięki rekomendacji przedsiębiorcy z Hamburga, zatrudniono go w firmie prochowej Köln-Rottweil AG. W 1904 roku jako główny chemik został wysłany do tureckiej fabryki kwasu siarkowego i azotowego w Makriköi, założonej przez angielskich inwestorów i później przejętej przez Köln-Rottweil AG. Jego zadaniem było wznowienie produkcji zakładu. Pobyt w Turcji był czasem tumultu; w 1908 roku, po wybuchu powstania młodoturków, poznał trudności związane z zarządzaniem zakładem w warunkach wojennych. Materiały wybuchowe z tej fabryki były kluczowe dla obrony Dardaneli, gdy w marcu 1915 roku wojska francuskie i brytyjskie zaatakowały cieśninę. W 1910 roku wrócił do Niemiec z nowo poślubioną żoną, Szwajcarką Mariką Belart, i rozpoczął badania nad technicznym wykorzystaniem wysokowybuchowego materiału, azydku ołowiu, co zakończyło się sukcesem.
Praca w Rosji
Pod koniec 1910 roku Kämpf został wysłany do rosyjskiej fabryki czarnego prochu w Szlisselburgu koło Petersburga, gdzie większość udziałów posiadał koncern Dynamit AG. Po pomyślnej reaktywacji fabryki, miejscowi arystokraci zaproponowali mu rosyjskie obywatelstwo, które odrzucił. W związku z rosnącym napięciem politycznym między Rosją a Niemcami, został uznany za szpiega i aresztowany w dniu wybuchu I wojny światowej. Spędził dwa lata w rosyjskim więzieniu, wielokrotnie zmieniając miejsce pobytu, aż w 1916 roku, dzięki wymianie jeńców zorganizowanej przez Szwedzki Czerwony Krzyż, został uwolniony. W czerwcu dotarł przez Finlandię i Szwecję do Berlina.
Praca w Niemczech
Po nawiązaniu kontaktów z Köln-Rottweil AG i kilku miesiącach pracy w Berlinie, został kierownikiem nowo budowanej fabryki w Premnitz (Brandenburgia). Dla pracowników i kadry technicznej powstało nowe osiedle, którego centralnym punktem był okazały dom dyrektora, w którym Kämpf mieszkał przez następne dziesięć lat. Jako dyrektor fabryki zetknął się z nowym zjawiskiem, które miało znaczący wpływ na niemiecką gospodarkę w czasie II wojny światowej – wykorzystywaniem jeńców wojennych jako siły roboczej. Po decyzji o demontażu niemieckich przedsiębiorstw zbrojeniowych, zgodnie z traktatem wersalskim, fabryka w Premnitz, zatrudniająca 6 tysięcy pracowników, została skazana na likwidację. Zachowano jedynie laboratorium, które uzyskało licencję na produkcję włókien sztucznych. W 1926 roku, po przystąpieniu Köln-Rottweil AG do IG Farben, został skierowany do Wolfen, gdzie nadzorował budowę i eksploatację laboratorium doświadczalnego włókien sztucznych. W 1929 roku powrócił do Premnitz, aby udoskonalić technologię produkcji materiału syntetycznego o nazwie vistra, a po zakończeniu tego zadania (w 1931 roku) wrócił do rodzinnych stron, obejmując kierownictwo fabryki włókien sztucznych w Bobingen pod Augsburgiem. W zakładzie tym pracował do 1941 roku, gdzie poza produkcją nadzorował także budowę osiedla dla pracowników i kadry technicznej. W 1937 roku, w okresie intensywnych prac zbrojeniowych, zakład został przekształcony w fabrykę wojenną, a obok koncern DAG rozpoczął budowę zakładu nowoczesnego materiału wybuchowego – heksogenu.
Dyrektor DAG Fabrik Bromberg
Latem 1941 roku Kämpf został mianowany dyrektorem fabryki prochu pod Bydgoszczą, największego zakładu Dynamit AG w hitlerowskich Niemczech. Budowa kombinatu rozpoczęła się w 1939 roku, krótko po zajęciu miasta, a dwa lata później DAG-Verwertchemie rozpoczęła produkcję. Kämpf przyjął tę propozycję z pewnym oporem z powodu swojego wieku oraz rodzinnych więzi. Do Bydgoszczy przybyła również grupa zaufanych współpracowników z Bobingen – sekretarz Vogel, prokurent handlowy Fuchs oraz majster budowlany Haas. Gdy Kämpf dotarł na miejsce, większość budynków była już ukończona. Na obszarze 23 km² zbudowano 110 kilometrów torów kolejowych oraz około 100 kilometrów dróg betonowych. Pomimo dużego doświadczenia, po raz pierwszy zetknął się z tak wielką skalą projektu i specyfiką siły roboczej: 90% z 13 tysięcy pracowników stanowili robotnicy przymusowi oraz jeńcy wojenni różnych narodowości. Mimo obaw pozostał na stanowisku dyrektorskim aż do końca wojny.
Losy powojenne
W styczniu 1945 roku, będąc jednym z ostatnich członków kadry kierowniczej fabryki, zdołał ewakuować się przed Armią Czerwoną. Dotarł do fabryki DAG Malchow w Meklemburgii, zgodnie z planem ewakuacji. 16 kwietnia 1945 roku wyruszył do Wolfratshausen pod Monachium, a następnie do Spaltenstein pod Friedrichshafen, gdzie posiadał dom letniskowy zbudowany przed wojną. 26 czerwca 1945 roku, jako były kierownik zakładów zbrojeniowych, został aresztowany przez żołnierzy francuskich i osadzony w więzieniu w Lindau (Bodensee). W celi, która miała pomieścić trzech, znalazło się aż 11 osób; w ten sposób podzielił los swoich pracowników przymusowych z czasów wojny. Po trzech miesiącach trafił do obozu koncentracyjnego, a w styczniu 1946 roku został zwolniony, dzięki pozytywnym opiniom byłych robotników DAG Fabrik Bromberg, którzy zaświadczyli o dobrym traktowaniu przez dyrektora.
W 1952 roku osiedlił się z rodziną w swoim domu w Spaltenstein, po tym jak opuścili go francuscy żołnierze. 11 września 1957 roku doznał udaru, który spowodował częściowy paraliż. Zmarł 23 października 1957 roku w swoim domu w Spaltenstein i został pochowany obok żony na cmentarzu w Fischbach.
Rodzina
Adolf Kämpf był od 1909 roku mężem Mariki Belart (ślub w Turcji) – szwajcarskiej śpiewaczki wykształconej w Dreźnie. Miał synów: Helmuta (ur. 1911, historyk) i Adolfa oraz córki: Magdalenę (ur. 1914) i Ursulę.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Pszczółkowski Michał: Adolf Kämpf – dyrektor zakładów DAG Werk Bromberg. [w.] „Kronika Bydgoska XXXI 2009”. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2010. ISSN 0454-5451