Adolf Kajpr SJ (5 lipca 1902 w Hředle, 17 września 1959 w Leopoldovie) był czeskim kapłanem katolickim, jezuitą oraz wydawcą prasy katolickiej. Był nie tylko kaznodzieją i publicystą, ale także spowiednikiem oraz duchowym przewodnikiem dla wielu ludzi. W swoich wypowiedziach poruszał nie tylko istotne kwestie religijne, ale również tematy społeczne i polityczne ówczesnych czasów. Z powodu swoich poglądów został aresztowany przez nazistów (1941–1945) oraz później przez komunistów (1950–1959). Po dziewięciu latach spędzonych w komunistycznych więzieniach, zmarł w wieku 57 lat, uznawany za męczennika i osobę o świętości.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość (1902–1927)
Adolf Kajpr przyszedł na świat 5 lipca 1902 roku w Hředle, a ochrzczony został 12 lipca tego samego roku w kościele św. Wawrzyńca w pobliskiej wsi Žebrák. Jego rodzice, Adolf Kajpr (1859–1906) i Anna Kajpr (z domu Kytka, 1861–1905), prowadzili zajazd oraz sklep mięsny w Hředle. Po śmierci matki, ojciec z synami wrócił do rodzinnej wsi Bratronice, gdzie wkrótce także zmarł. Osieroceni chłopcy trafili pod opiekę surowej ciotki oraz jej męża, Josefa Bůžka. Adolf był wychowany w duchu katolickim. W latach 1908–1916 uczęszczał do szkoły podstawowej, jednak z powodów finansowych musiał ją opuścić. Pracował dorywczo, początkowo planując zostać szewcem, ale ostatecznie zajął się pracą w pobliskim młynie Roučmída. Mimo trudności, postanowił kontynuować naukę, przygotowując się samodzielnie do egzaminu do liceum. W latach 1924–1926 odbył służbę wojskową, a po jej zakończeniu, w wieku 24 lat, został przyjęty do ośmioletniego arcybiskupiego liceum w Pradze, prowadzonego przez jezuitów.
Wstąpienie do Towarzystwa Jezusowego (1928–1937)
Po ukończeniu szóstego roku liceum, wstąpił do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego, który odbył w latach 1928–1930 w Welehradzie. W trakcie nowicjatu przygotowywał się do matury, którą zdał z wyróżnieniem. 15 sierpnia 1930 roku złożył śluby w Welehradzie. W latach 1930–1932 studiował filozofię w belgijskim Eegenhoven, a następnie teologię w Innsbrucku (Austria) w latach 1932–1936. 26 lipca 1935 roku przyjął święcenia kapłańskie. Kilka dni później celebrował Mszę prymicyjną w kościele św. Ignacego w Pradze oraz w kościele Wszystkich Świętych w Bratronicach. Po zakończeniu egzaminów końcowych, w roku akademickim 1936/37 został wysłany na trzecią probację do francuskiego Paray-le-Monial. Po zakończeniu formacji powrócił do kraju.
Kapłaństwo i działalność prasowa (1937–1941)
Od 1937 roku Kajpr mieszkał i pracował przy kościele św. Ignacego w Pradze, gdzie pełnił funkcje zakonnika, angażując się w duszpasterstwo oraz głosząc rekolekcje. Uczył filozofii chrześcijańskiej na Archidiecezjalnej Akademii Teologicznej w Pradze (1940–1941). Największą rolę odegrał jednak jako dziennikarz, redagując cztery czasopisma katolickie, w których również publikował: „Obrození” (Odrodzenie; 1939–40), „Dorost” (Młodzież; 1939–40), „Nové směry” (Nowe kierunki; 1940–41) oraz „Posel Božského Srdce Páně” (Poseł Boskiego Serca Pana; 1937–41).
Peryodyk „Dorost” wzbudził oburzenie w 1939 roku, gdy na jego okładce umieszczono fotomontaż przedstawiający Chrystusa jako Heraklesa walczącego z trzygłowym psem Cerberem, który strzegł ludzi w krainie ciemności i śmierci. W pysku Cerbera namalowana była swastyka jako symbol nazizmu. Redaktorzy, Alois Koláček SJ i Adolf Kajpr SJ, otrzymali kilka ostrzeżeń od gestapo. W marcu 1940 roku Koláčka aresztowano, a w kwietniu zakończono publikację „Dorostu”. Mimo to, Kajpr, z uwagi na znaczenie młodzieży, zdecydował się wydawać bez zgody władz czasopismo „Nové směry”. W swoich artykułach nawoływał do wiary, nadziei oraz autentycznego patriotyzmu, przypominając, że jedynym prawdziwym przywódcą ludzkości jest Chrystus. W lutym 1941 roku sprzeciwił się próbą kolaborantów, którzy, powołując się na postać św. Wacława, starali się uzasadnić przynależność narodu czeskiego do Rzeszy. To przyciągnęło uwagę gestapo, które wydało zakaz dalszego wydawania czasopisma.
W nazistowskich obozach koncentracyjnych (1941–1945)
20 marca 1941 roku Kajpra aresztowano za „prowokacyjne” i „pełne nienawiści” artykuły dotyczące Rzeszy. Początkowo przebywał w areszcie Pankrác w Pradze, a następnie w obozie koncentracyjnym Terezin, z „przerwą” na pracę w oddziale wyjazdowym, który w wsi Nová Huť (dziś Nižbor) koło Berouna dostosowywał budynek i ogród na obiekt wypoczynkowy dla członków gestapo.
Po kolejnej wizycie w więzieniu Pankrác, we wrześniu 1941 roku został przetransportowany do obozu koncentracyjnego Mauthausen, gdzie pracował w kamieniołomie. W maju 1942 roku przewieziono go do Dachau, gdzie przebywał do końca wojny w tzw. bloku księży. W tym czasie pracował na plantacji i pozostał w kontaktach listownych z praskimi jezuitami.
29 kwietnia 1945 roku więźniowie Dachau zostali wyzwoleni. Niecały miesiąc później, 21 maja 1945 roku, Kajpra przewieziono do wspólnoty przy kościele św. Ignacego w Pradze. Za swoje zasługi dla ojczyzny, 12 sierpnia 1947 roku otrzymał od prezydenta dwa odznaczenia państwowe.
Działalność apostolska i redaktorska w latach 1945–1950
15 sierpnia 1945 roku Kajpr złożył ostatnie śluby jako profes czterech ślubów Towarzystwa Jezusowego. Zyskał miano znanego kaznodziei, głosząc rekolekcje i towarzysząc ludziom podczas rekolekcji ignacjańskich. Wznowił wydawanie czasopisma „Dorost” oraz został redaktorem naczelnym tygodnika „Katolík: list pro kulturu a život z víry” (Katolik: gazeta o kulturze i życiu wiarą). Tygodnik ten stał się dla Kajpra główną platformą do głoszenia Ewangelii oraz dzielenia się wizją życia chrześcijańskiego i apostolstwa, jak również spostrzeżeniami na temat aktualnej sytuacji społecznej.
Gazeta miała znaczący wpływ na poglądy wierzących dotyczące powojennej Czechosłowacji, w której coraz większą siłę zdobywała partia komunistyczna. Kwestie społeczne i polityczne były dla Kajpra szczególnie istotne, co sprawiło, że polemika z marksizmem-leninizmem była nieunikniona. Ostrzegał, że skutkiem wszelkiego rodzaju ateistycznego humanizmu będą obozy koncentracyjne, więzienia, egzekucje oraz inne formy prześladowań. Już w lutym 1948 roku gazeta „Katolík” została uznana za antypaństwową i głoszącą poglądy sprzeczne z ideą postępu, w wyniku czego Kajprowi odebrano prawo do publikacji, a gazeta przestała istnieć.
W związku z tym Kajpr zajął się duszpasterstwem, w swoich homiliach starał się umacniać wiarę słuchaczy oraz kontynuować polemikę z materializmem i marksistowską krytyką religii.
Aresztowanie oraz pobyt w więzieniach komunistycznych (1950–1959)
14 marca 1950 roku, na polecenie ministra sprawiedliwości oraz przewodniczącego urzędu państwowego do spraw kościelnych Alexeje Čepičky’ego, Kajpra aresztowano. Proces zakonników miał na celu ukazanie, że Kościół jest niebezpiecznym wrogiem społeczeństwa, któremu należy się przeciwstawić. Śledztwo miało również przygotować grunt dla interwencji przeciw wszystkim członkom męskich zgromadzeń zakonnych (tzw. akcja K). Kajpr został wybrany, ponieważ był postacią rozpoznawalną w czeskim społeczeństwie i często krytykował ideologię oraz praktyki komunistyczne. Podobnie jak podczas okupacji nazistowskiej, Kajpr został aresztowany przez komunistów za „prowokacyjne” artykuły przeciwko ludowo-demokratycznemu państwu. Dodatkowo zarzucono mu głoszenie „rewolucjonistycznych” homilii oraz szpiegostwo na rzecz Watykanu. Proces z udziałem Machalka oraz innych zakonników odbył się od 31 marca do 5 kwietnia 1950 roku. Kajpr przemawiał odważnie i szczerze, jednak w sposób umiarkowany. Został uznany za winnego zdrady stanu i skazany na 12 lat więzienia oraz inne kary.
Po wydaniu wyroku, Kajpr przebywał najpierw w więzieniu Pankrác, następnie w więzieniach Mírov, Valdicích, a ostatecznie w Leopoldowie na Słowacji. Świadectwa jego współwięźniów mówią o jego głębokiej wierze oraz bezpretensjonalnej pobożności. Wspominają o jego konferencjach duchowych dla uwięzionych księży, adhortacjach tajnie wysyłanych do świeckich, rekolekcjach oraz życiu z uwięzionymi jezuitami, a także o jego wykładach i dyskusjach na tematy filozoficzne, liturgiczne, literackie itp.
Śmierć w opinii świętości (1959)
13 września 1959 roku, podczas pracy, Kajpr doznał zawału serca i został przewieziony do szpitala więziennego. Niestety, 17 września, przeszedł kolejny zawał i zmarł. Miał 57 lat. Kierownictwo więzienia, po naradzie, postanowiło, że zostanie pochowany na lokalnym cmentarzu, w grobie oznaczonym jedynie jego numerem. Dopiero podczas Praskiej Wiosny, w wyniku tymczasowej odwilży w stosunkach politycznych, 24 października 1968 roku jego ciało zostało ekshumowane, przewiezione do Pragi i 25 października pochowane w grobie na Wyszehradzie.
Procesy sądowe dotyczące Kajpra były wielokrotnie weryfikowane, a sąd zmieniał decyzje w zależności od zmieniających się okoliczności politycznych. Ostateczny wyrok zapadł dopiero 16 grudnia 1993 roku, kiedy dokonano rehabilitacji Kajpra z powodu nielegalnego pozbawienia wolności. Został uznany za niewinnego. Kajpr spędził 31 lat w Towarzystwie Jezusowym, 24 lata jako ksiądz, a 12,5 roku w więzieniu za swoją wiarę.
Opinia męczeństwa i świętości
Sława męczeńska
Od momentu śmierci trwa apel o beatyfikację ojca Kajpra. Papież Jan Paweł II przedstawił go jako jednego z zakonników, którzy w warunkach nazistowskich obozów koncentracyjnych oraz w więzieniach potrafili dawać „przykład wielkiej godności poprzez życie napełnione cnotami chrześcijańskimi” (26 kwietnia 1997) i wyraził, że „zmarł w opinii świętości” (20 maja 1995).
Z biegiem lat, jego współpracownicy, bracia oraz świadkowie zaczęli dostrzegać jego godne uwagi życie. Przykłady można znaleźć w książce „Maximální křesťanství” (Chrześcijaństwo maksymalne).
Václav Feřt SJ (ksiądz, ówczesny przełożony Kajpra), 1959: „Człowiek wierzący całym sercem i pobożny jak dziecko, inspirujący kaznodzieja, oryginalny pisarz, nieustraszony redaktor i poczciwy patriota. […] Jego życie, zwłaszcza kapłańskie, było rzeczywiście ofiarą miłości. Ponad połowę swojego owocnego życia księdza spędził w aresztach. […] Ogień, który płonął w jego sercu, nigdy nie wygasł. Całkowicie go pochłonął na ołtarzu ofiarnym. Wierzę, że nasz drogi Ojciec Kajpr przeszedł z tego ognia wieloletniej ofiary jako wierny sługa Chrystusa do jasnego ognia Ducha Świętego i Łaski Bożej, gdzie razem z innymi świętymi i błogosławionymi, którzy są z Panem, będzie naszym potężnym orędownikiem. Spoczywaj w pokoju i oręduj za nami!”.
Jan Formánek SJ (ksiądz, zakonny rówieśnik Kajpra), 1978: „Szacunek wobec Ojca rozszerza się nie tylko wśród braci, ale także wśród tych, którzy znali go z jego działalności apostolskiej na ambonie u św. Ignacego, jako wybitnego redaktora czasopisma dla młodzieży „Dorost” (Młodzież) czy katolickiego miesięcznika „Posel Božského Srdce Páně” (Poseł Boskiego Serca Pana Naszego) oraz jako katolickiego dziennikarza i redaktora tygodnika „Katolík” (Katolik)”.
Richard Čemus SJ (ksiądz, profesor teologii), 2013: „Historia Kajpra jest skrajnym świadectwem o Chrystusie. Takie męczeństwo nie należy tylko do historii – nawet dziś nie traci nic ze swego blasku, prawości oraz gorliwości powołania”. „Wszyscy, którzy go poznali, zgadzają się jednomyślnie, że Kajpr żył i zmarł in fama sanctitatis et fama martyrii (w opinii świętości i męczeństwa)”.
Proces beatyfikacyjny
Jesienią 2017 roku, przełożony generalny Towarzystwa Jezusowego Arturo Sosa SJ, po uwzględnieniu wniosku przełożonego czeskiej prowincji Josefa Stuchlého SJ, zgodził się na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Adolfa Kajpra. W pierwszej fazie, na poziomie diecezjalnym, wicepostulatorem został mianowany prof. Vojtěch Novotný z Katolickiego Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Karola. Przedstawił praskiemu arcybiskupowi wniosek o rozpoczęcie dochodzenia dotyczącego życia i męczeństwa Sługi Bożego Adolfa Kajpra. Celem beatyfikacji jest: chwała Trójjedynego Boga, złożenie Mu dziękczynienia oraz przedstawienie błogosławionego jako orędownika oraz wzoru nienagannego życia chrześcijańskiego.
Formalne dochodzenie rozpoczęło się 22 września 2019 roku po zakończeniu uroczystej Mszy Świętej, podczas której szczątki Kajpra zostały złożone w kościele św. Ignacego w Pradze.
Myśl i dzieło: sługa Słowa
Kaznodzieja i redaktor
Jedną z najbardziej wyrazistych cech Kajpra była jego zdolność do podejmowania „służby słowa”, czyli różnych form głoszenia radosnej wieści o Jezusie Chrystusie i Jego dziele. Potrafił ukazać, że wspólnotę człowieka z Chrystusem, zwaną Kościołem, można doświadczać w codzienności oraz jak powinna się ona odzwierciedlać w ludzkich działaniach. Rozpoznawał znaki czasów i pokazywał, że „przesłanie Chrystusa niesie obowiązującą oraz satysfakcjonującą odpowiedź na wszystkie pytania, nawet te najtrudniejsze” i że „wszystkie codzienne zdarzenia są związane z wiecznością”.
Był znanym kaznodzieją, cenionym za swoje inspirujące i potężne w słowie kazania. Drugim obszarem jego działalności było redagowanie gazet zakonnych, do których sam pisał artykuły. W okresie powojennym była to gazeta „Katolík: list pro kulturu a život z víry” (Katolik: gazeta o kulturze i życiu wiarą).
Tematy
Centralnym punktem głoszenia Kajpra było skupienie całego ludzkiego życia na Chrystusie. Aby człowiek mógł prowadzić życie w ten sposób, powinien przede wszystkim czerpać ze uczestnictwa we Mszy świętej, a następnie świadczyć o Chrystusie i Bogu przez swoje słowa i życie, tak aby współczesni wszystko zrozumieli. Zgodnie z Bożym wzorem, należy współczuć ludzkim potrzebom i cierpieniu.
Wierzący są zapraszani do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, angażowania się oraz uzyskiwania obiektywnego obrazu wydarzeń, lecz nie w sposób przypadkowy, ale jako myślący chrześcijanin. Zadaniem prasy chrześcijańskiej jest nie tylko informowanie, ale także formowanie opinii społecznej.
Kajpr okazywał także miłość do ojczyzny w harmonii z chrześcijaństwem. Wśród różnych konstruktywnych kierunków podkreślał demokrację, mimo że dostrzegał jej słabości. Wskazywał na ich niezgodność z chrześcijaństwem oraz na zagrożenie utraty godności człowieka, gdy system polityczny odwróci się od Boga.
Nie pomijał również znaczenia Maryi Panny.
Uwagi
Przypisy
[1] Szczegółowo zobacz NOVOTNÝ Vojtěch, Maximální křesťanství: Adolf Kajpr SJ a list Katolík (Chrześcijaństwo maksymalne: Adolf Kajpr SJ i gazeta „Katolik”), Praha, Karolinum, 2012, s. 18-21.
[2] Tamże, s. 23-25.
[3] Tamże, s. 26-35.
[4] Tamże, s. 36-44.
[5] Tamże, s. 45-52.
[6] Tamże, s. 53-71.
[7] Tamże, s. 71-76.
[8] Tamże, zwłaszcza s. 160-170.
[9] HEIDLER Alexander, Na památku umučeného kněze a novináře Adolfa Kajpra (Na pamiątkę skatowanego księdza i dziennikarza Adolfa Kajpra), „Nový život” 1959, r. 11, nr 12, s. 258.
[10] ATJ, f. Adolf Kajpr, maszynopis FORMÁNEK Jan, Wdzięczne upamiętnienie braci zakonnych dziesiątej rocznicy przeniesienia szczątków O. Adolfa Kajpra T.J., wybitnej postaci czeskich jezuitów w naszym stuleciu.
[11] Čemus Richard, Novotný Vojtěch: Maximální křesťanství, „Brázda: časopis nepomucenských alumnů” (Brazda – gazeta nepomuceńskich alumnów) 2012–2013, nr 3, s. 9-10.
[12] Novotný Vojtěch, Maximální křesťanství. Adolf Kajpr SJ a list Katolík (Chrześcijaństwo maksymalne. Adolf Kajpr SJ i gazeta Katolik), Praha, Karolinum, 2012. Archivum Historicum Societatis Iesu 2013, r. 82, nr 163, s. 305-314.
Bibliografia
Wykaz bibliografii dzieł Kajpra, składający się głównie z artykułów publikowanych w gazetach, które redagował, można znaleźć w książce: NOVOTNÝ Vojtěch, Maximální křesťanství: Adolf Kajpr SJ a list Katolík („Chrześcijaństwo Maksymalne: Adolf Kajpr SJ i gazeta Katolik”), Praha, Karolinum, 2012, s. 266-291.
Bibliografia periodyku „Katolík: list pro kulturu a život z víry” (1945–1948) jest dostępna w postaci elektronicznej: [1]
Z okresu powojennego zachowało się 104 wypowiedzi Kajpra, zawarte w publikacji: NOVOTNÝ Vojtěch, Ministerium verbi: Kázání Adolfa Kajpra o mši svaté, o posledních věcech člověka a o rozličných aspektech víry („Ministerium Verbi: Kazanie Adolfa Kajpra o Mszy świętej, o ostatnich sprawach człowieka i rozmaitych aspektach wiary”), Praha, Karolinum, 2017.
Literatura
Novotný Vojtěch, Ministerium verbi: Kázání Adolfa Kajpra o mši svaté, o posledních věcech člověka a o rozličných aspektech víry („Ministerium Verbi: Kazanie Adolfa Kajpra o Mszy świętej, o ostatnich sprawach człowieka i rozmaitych aspektach wiary”), Praha, Karolinum, 2017.
Novéna o otci Adolfu Kajprovi: (5.7.1902 – 17.9.1959) („Nowenna o ojcu Adolfie Kajprze: 5.7.1902 – 17.9.1959), wybrał i uporządkował Michal Altrichter, Olomouc, Wydawnictwo Centra Aletti Refugium Velehrad-Roma, 2017.
Novotný Vojtěch, Maximální křesťanství: Adolf Kajpr SJ a list Katolík („Chrześcijaństwo Maksymalne: Adolf Kajpr SJ i gazeta Katolik”), Praha, Karolinum, 2012.
Pavlík Jan, Vzpomínky na zemřelé jezuity, narozené v Čechách, na Moravě a v moravském Slezsku od roku 1814 („Wspomnienia o zmarłych jezuitach urodzonych w Czechach, na Morawach i na Śląsku od roku 1814”), Olomouc, Refugium Velehrad-Roma, 2011, s. 341-347.
Kajpr Adolf, Svědectví doby („Świadectwo czasów”), Praha, Česká křesťanská akademie, 1993.
Dalsze homilie, wykłady i teksty Adolfa Kajpra są dostępne na stronie: [2]
Linki zewnętrzne
Spis utworów w Zbiorowym katalogu Republiki Czeskiej, których autorem lub tematem jest Adolf Kajpr:
Dokumenty filmowe o Adolfie Kajprze
Adolf Kajpr na: www.kostelignac.cz