Adolf Dygacz

Adolf Karol Dygacz

Adolf Karol Dygacz (urodzony 23 lipca 1914 roku w Droniowicach koło Lublińca, zmarł 5 kwietnia 2004 roku w Katowicach) był etnografem, muzykologiem, folklorystą oraz specjalistą w zakresie kultury górnośląskiej i zagłębiowskiej, której poświęcił swoją habilitację.

Życiorys

Był synem Józefa Dygacza i Anny z d. Kopyciok. Miał liczne rodzeństwo, w tym Annę, Martę, Gertrudę, Emilię, Waleskę, Ryszarda i Augusta. Uczył się w Szkole Podstawowej w Droniowicach, gdzie nauczyciel Juliusz Brommer zainspirował go do poznawania muzyki ludowej.

W latach 1930–1934 uczęszczał do Niższego Seminarium Duchownego w Lublińcu, prowadzonego przez Misjonarzy Oblatów. Tam pracował w drukarni zakonnika, aby zarobić na swoje utrzymanie. W 1934 roku przeniósł się do Katowic w celu przygotowania się do matury. W 1936 roku, w trybie eksternistycznym, zdał maturę w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Katowicach (obecnie III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza). Po wojnie powrócił do edukacji, którą przerwała zawierucha wojenna.

W latach 1937–1938 ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Grodnie, zdobywając stopień podporucznika.

Studiował na Wydziale Wychowania Muzycznego (ukończone w 1948) oraz na Wydziale Kompozycji i Teorii Muzyki (ukończone w 1951) Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, gdzie skupiał się na teorii i pedagogice muzyki. Ukończył również prawo w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach (1949) oraz Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego (1952) w zakresie muzykologii. W 1962 roku obronił pracę doktorską, a w 1975 roku habilitacyjną na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu; w 1991 uzyskał tytuł profesora.

Wziął udział w Kampanii Wrześniowej oraz w ruchu oporu na Górnym Śląsku. Podczas II wojny światowej był w niewoli niemieckiej i radzieckiej, z której udało mu się uciec i powrócić na Śląsk, angażując się w działalność podziemną.

W 1940 roku miał być wywieziony na roboty przymusowe, jednak ukrywając się, rozpoczął pracę jako pielęgniarz w Zakładzie im. św. Józefa dla osób upośledzonych umysłowo w Prószkowie koło Opola.

Za działalność konspiracyjną aresztowano go w 1941 roku, skazano na sześć lat więzienia jako więźnia politycznego i osadzono w zakładzie karnym w Opolu. Następnie przenoszono go do innych zakładów w Bytomiu, Katowicach i Raciborzu. Po wojnie rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną: w latach 1951–1975 uczył na PWSM w Katowicach, 1974–1980 na Uniwersytecie Wrocławskim, a od 1980 na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (filia w Cieszynie), gdzie kierował Zakładem Teorii Muzyki i Folklorystyki Muzycznej. Był członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN oraz różnych komisji etnograficznych i literackich.

Jako siedmioletni chłopiec, w 1921 roku był świadkiem działań powstańców śląskich, którzy rozdawali ulotki patriotyczne. W tym kontekście pieśni powstańcze, które usłyszał, miały dla niego szczególne znaczenie i zainspirowały go do stworzenia zbioru Śląskie pieśni powstańcze z lat 1919–1921.

W 1933 roku rozpoczął zbieranie pieśni ludowych na Górnym Śląsku, gromadząc około 16 tysięcy melodii i tekstów. W latach 1950–1955 uczestniczył w Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, zainicjowanej przez Państwowy Instytut Sztuki w Warszawie. Badał także folklor miejski i robotniczy, szczególnie wśród hutników i górników. Od 1961 roku współpracował z Międzynarodowym Centrum Badań nad Pieśnią Robotniczą w Budapeszcie, reprezentując Polskę w tej organizacji, co umożliwiało mu współpracę z naukowcami z dwunastu krajów. Węgierska etnograf Tekla Dömötör w swoim sprawozdaniu wyróżniała „fascynujące badania A. Dygacza, które subtelnie analizowały postawę polskich pracowników przemysłowych, odzwierciedloną w pieśniach”.

W latach 1951/1952-1975 prowadził wykłady z teorii muzyki, folkloru i psychologii muzycznej w Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach (obecnie Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego). Był pracownikiem etatowym Katedry Etnografii Uniwersytetu Wrocławskiego (1974-1980) oraz kierownikiem Zakładu Teorii Muzyki i Folklorystyki Muzycznej w Cieszynie (1980-1992). Do 1999 roku prowadził seminaria magisterskie, będąc promotorem ponad dwustu prac magisterskich i dziewięciu rozpraw doktorskich. Wśród jego doktorantów byli m.in. Jadwiga Romana Bobrowska, Dionizjusz Czubala, Alojzy Kopoczek, Alina Kopoczek, Krystyna Turek i Marian Gerlich.

Należał do wielu organizacji kulturalnych, a w latach 1970–1973 pełnił funkcję wiceprezesa Związku Kompozytorów Polskich. Był także członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Katowickiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Otrzymał liczne odznaczenia, w tym Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Srebrny Krzyż Zasługi oraz tytuł Zasłużonego Działacza Kultury. Był laureatem wielu nagród, takich jak Nagroda miasta Katowice w 1960 roku, Śląska Nagroda im. Juliusza Ligonia w 1991 roku oraz Nagroda im. Wojciecha Korfantego przyznana przez Związek Górnośląski w 1999 roku. W 1995 roku otrzymał tytuł Honorowego Ślązaka Roku od Radia Katowice. 14 października 2010 roku na fasadzie budynku przy ul. Wita Stwosza 4 w Katowicach odsłonięto tablicę pamiątkową ku jego czci, w miejscu, gdzie mieszkał od 1988 do 2004 roku. 7 września 2012 roku w Galerii Artystów na placu Grunwaldzkim w Katowicach odsłonięto jego popiersie.

Działalność naukowa i badawcza

Jako pedagog zajmował się teorią muzyki oraz wychowaniem muzycznym. Interesował się muzyką ludową, a w szczególności folklorem zawodowym. Był wszechstronnym badaczem. Jego zbiory pochodzą głównie z Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, ale także ze Śląska Opolskiego, Dolnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego oraz Beskidu Śląskiego. Zgromadził pieśni z różnych regionów Polski, co dokumentuje jego mapa Etnograficznej podróży.

Główne kierunki jego działalności badawczej obejmowały dokumentowanie folkloru hutniczego i górniczego. Zbierał także pieśni powszechne, w tym historyczne, powstańcze i plebiscytowe oraz obrzędowe.

Opublikował około 2000 artykułów z zakresu publicystyki muzycznej oraz około 160 prac naukowych, w tym 12 książek. Niektóre z jego publikacji to:

Śląskie pieśni powstańcze 1919–1921 (1958)
Pieśni górnicze. Studium i materiały (1960)
Polska pieśń górniczo-hutnicza (1964)
Rzeka Odra w polskiej pieśni ludowej. Studium folklorystyczne (1966)
Ludowe pieśni górnicze w Zagłębiu Dąbrowskim. Studium folklorystyczne (1975, przedmowa Julian Krzyżanowski; praca habilitacyjna)
Polskie instrumenty ludowe. Studia folklorystyczne (1981, z Alojzym Kopoczkiem)
Pieśni ludowe miasta Katowic. Wybór źródeł i charakterystyka (1987)
Śląskie pieśni ludowe (1995)

Archiwum Adolfa Dygacza

Archiwum Adolfa Dygacza zostało przekazane do Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie przez jego żonę Janinę Lipińską-Dygacz oraz córkę Kornelię Dygacz. Od 2017 roku instytucja ta realizuje projekt Digitalizacja zbiorów prof. dr. hab. Adolfa Dygacza, który obejmuje porządkowanie nagrań z taśm szpulowych, opracowywanie i transkrypcję materiałów z rękopisów oraz ich udostępnianie w wolnym dostępie. W ramach działań popularyzujących jego działalność zrealizowano w 2020 roku wystawę czasową Życie jako pieśń. Z teki profesora Adolfa Dygacza oraz wydano publikację Skończone powstanie, złożona już broń…, zawierającą zbiór pieśni powstańczych z archiwum Dygacza (wybór i opracowanie Agata Krajewska).

Przypisy

Bibliografia

Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 32. ISBN 83-60353-11-5.
Encyklopedia muzyczna PWM. Część biograficzna, tom II, Kraków 1984.
Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Warszawa 1993.
(wk): Profesor Adolf Dygacz na piedestale, w: „Śląsk” R. XVIII, nr 10 (204), październik 2012.