Adolf Dirr (urodzony w 1867 roku w Augsburgu, zmarły 9 kwietnia 1930 roku w Pasawie) był niemieckim językoznawcą oraz etnologiem, który specjalizował się w badaniu języków kaukaskich.
Życiorys
Po ukończeniu edukacji podstawowej i średniej w rodzinnym Augsburgu, Dirr przez kilka miesięcy w roku akademickim 1891/1892 studiował w Berlinie, gdzie rozpoczął naukę orientalistyczną w Seminar für orientalische Sprachen. Szybko jednak przeniósł się do Paryża, gdzie na Sorbonie odbył pełne studia w latach 1892–1896. Okres ten był dla Dirra czasem licznych podróży (m.in. do Afryki i Azji Południowo-Wschodniej) oraz nauki różnych języków. Już w 1893 roku, na początku swoich studiów w Paryżu, opublikował swoją pierwszą pracę na temat egipskiego dialektu języka arabskiego, a w kolejnych latach zajmował się także językiem wietnamskim (1894) oraz językiem hausa (1895). Chociaż przybycie do Tbilisi w 1900 roku stało się punktem zwrotnym w jego zainteresowaniach (od tego momentu dominowały badania kaukazologiczne), to Dirr kontynuował badania także innych języków, publikując w 1912 roku dzieło dotyczące egipskiej arabszczyzny (Praktisch-theoretisches Lehrbuch des Ägyptischen Vulgär-Arabisch, VIII+183 str.) oraz w 1931 roku na temat języka malajskiego.
Po uzyskaniu dyplomu pozostał w Paryżu do 1901 roku, zarabiając na życie jako nauczyciel. Od 1902 roku Dirr intensywnie podróżował po Kaukazie, pracując jako nauczyciel najpierw w państwowej szkole średniej w Dagestanie, a później (od 1908 roku) w różnych szkołach w Tbilisi, gdzie uczył języka niemieckiego i angielskiego oraz prowadził kursy językoznawstwa. W lecie 1911 roku zwiedzał Abchazję i Osetię, a w 1913 roku, na zlecenie Rosyjskiej Akademii Nauk, badał język Ubychów w Anatolii.
Po 12 latach spędzonych na Kaukazie, Dirr w 1913 roku przybył do Monachium, gdzie objął stanowisko kustosza w Königliches Ethnographisches Museum. Jego bagaż był wypełniony notatkami, zapiskami nutowymi, fotografiami oraz innymi materiałami naukowymi zgromadzonymi podczas wypraw kaukaskich. Na podstawie tych zbiorów Dirr w Niemczech stworzył fundamenty naukowej kaukazologii w Europie Zachodniej.
Zasługi
Dirr zyskał trwałe miejsce wśród czołowych postaci naukowych w dziedzinie językoznawstwa w Europie dzięki trzem kluczowym osiągnięciom:
- Założenie pierwszego w Europie specjalistycznego czasopisma poświęconego Kaukazowi – Caucasica (wydawane w Lipsku w latach 1924–1934).
- Opracowanie naukowe licznych języków kaukaskich w formie osobnych monografii, w tym języków agulskiego, andyńskiego, arczyńskiego, cachurskiego, rutulskiego, tabasarańskiego oraz ubychskiego, szczególnie: Die Sprache der Ubychen. Grammatische Skizze, Texte, ubychisches Glossar nebst deutschem Index (Lipsk 1928, 134 str.).
- Napisanie pierwszego ogólnego wprowadzenia do języków kaukaskich, które stanowiło również pierwsze podsumowanie wiedzy na ich temat: Einführung in das Studium der kaukasischen Sprachen (Lipsk 1928, przedruk 1978). W tej pracy podzielił języki Kaukazu na trzy grupy: zachodnią, wschodnią i południową. Nie podjął jednak ostatecznej decyzji co do ich wzajemnych powiązań, wahając się pomiędzy związkami genetycznymi a arealnymi. Fakt ten zasługuje na szczególne uznanie, ponieważ w czasach Dirra duży nacisk kładziono na przynależność genetyczną, co świadczy o jego rozwadze w podejmowaniu decyzji naukowych (kwestia ta zresztą do dziś pozostaje otwarta, a nowsze badania zdają się skłaniać ku podejściu arealnemu zamiast genetycznemu, co Dirr mógł przeczuwać, gdy wahał się przed jednoznacznym opowiedzeniem się za wspólnotą genetyczną).
Literatura
Öhrig, Bruno: “Adolf Dirr (1867–1930). Ein Kaukasus-Forscher am Münchner Völkerkundemuseum”. – Münchner Beiträge zur Völkerkunde 6 (2000): 199–234.