Adolf Daab (ur. 28 kwietnia 1872 w Warszawie, zm. 27 stycznia 1924 w Paryżu) był polskim przedsiębiorcą budowlanym niemieckiego pochodzenia, aktywistą społeczności luterańskiej oraz radnym miasta Warszawy.
Wywód genealogiczny
XVI wiek
Najstarsze znane dokumenty dotyczące przodków Adolfa Daaba pochodzą z 1538 roku i znajdują się w księdze sądowej miasteczka Groß-Bieberau, które leży w księstwie Hessen-Darmstadt (obecnie Hesja). Protoplastą rodziny był Hans Daub (około 1510 – po 1540), znany także jako „Janek Gołębiarz” (nazwa ta wywodzi się od staroniemieckiej formy słowa 'gołąb’) lub „Janek Stary Młynarz”.
Jego syn, również Hans, został zapisany w księgach parafialnych jako Hans Daab i ożenił się z Elisabeth (Elsa) Mögel. Na podstawie publikacji „1200 Jahre Groß-Bieberau” z 1987 roku wiadomo, że ród Daab jest najstarszą rodziną w tym mieście, mającą ponad 400-letnią tradycję. Była to rodzina związana z rolnictwem i rzemiosłem, a część jej przedstawicieli nadal zajmuje się rzemiosłem.
XIX wiek
W XIX wieku niektórzy członkowie rodziny Daabów przybyli do Królestwa Polskiego w poszukiwaniu zatrudnienia. Protoplastą rodu Daab w Polsce był dziadek Adolfa Daaba, Johann Sebastian Daab (2 stycznia 1794 Ueberau – 28 grudnia 1853 Bednary-Kolonia k. Sochaczewa), który ożenił się z Anne Elisabeth Katharina Rothenhäuser (ur. 1789 w Reinheim – ? Bednary-Kolonia).
Sebastian Daab był wiejskim mistrzem stolarskim w okolicach Sochaczewa. W grudniu 1838 roku przybył do Królestwa Polskiego z żoną i ośmiorgiem dzieci, w tym Johannem Philippem Daab, ojcem Adolfa. Johann Philipp Daab przeniósł się później do Warszawy, gdzie został właścicielem kamienicy przy ul. Wilczej, w której urodził się Adolf Daab.
Do Warszawy przeprowadziło się trzech braci Daabów, rozpoczynając trzy linie rodu, które przetrwały do dziś:
- Johann Friedrich Daab (6 lipca 1817 Ueberau – 24 lipca 1876 Czechowice (ob. Warszawa-Ursus)) – żonaty z Christine Katharina Uhle,
- Johann Philipp Daab (10 listopada 1818 Ueberau – 20 października 1890 Warszawa) – żonaty z Christine Uhle (31 grudnia 1826 – 5 marca 1912) – ojciec Adolfa,
- Ludwig Friedrich Daab (25 kwietnia 1821 Ueberau – 13 listopada 1907 Warszawa) – żonaty z Rozalią Koch (24 listopada 1821 – 30 lipca 1892).
XX wiek
Po doświadczeniach Warszawy w czasie II wojny światowej część potomków wymienionych braci przeniosła się do innych regionów Polski, takich jak Łódź, Toruń i Śląsk, gdzie żyją do dziś. Inni, w latach PRL, wyjechali do Niemiec, powołując się na swoje przodków.
Poza Polską można spotkać osoby pochodzące z tego rodu w Niemczech (głównie w powiecie Darmstadt-Dieburg), Francji (zwłaszcza w Alzacji i Lotaryngii), USA (np. w Millstadt, Illinois) oraz w Szwajcarii (np. w Balsthal, w niemieckojęzycznym kantonie Solura).
W wstępie do wspomnień Adolfa Daaba, zatytułowanych „W Warszawie i na Krymie”, opracowanych przez Tadeusza Stegnera, można przeczytać:
Sam Adolf Daab pisze o swoich rodzicach:
Ojciec Adolfa Daaba urodził się w Reinheim, w Hesji-Darmstadt, a zmarł w Warszawie w 1890 roku. Matka, Kristina z domu Uhle, przyszła na świat w Fürfeld w Hesji Nadreńskiej, w dzisiejszym kraju związkowym Nadrenia-Palatynat, a zmarła w Warszawie w 1912 roku.
Pochówek Jana Filipa Daaba, który zmarł 22 października 1890 roku, odbył pastor Juliusz Bursche, wówczas proboszcz pomocniczy parafii Św. Trójcy.
Jan Filip Daab został pochowany w alei 22a nr 42, nieopodal leży jego brat Ludwik Fryderyk Daab (al. 22a nr 44).
Adolf Daab był najmłodszym dzieckiem swoich rodziców, którzy mieli dzieci w latach 1849–1872. Miał trzech braci:
- Karol Daab oo Julia Hammer,
- Leopold Daab oo Helena Knittel (siostra H. Knittla, żonatego z Rosalie Bentz (1845-1881), dziadka znanego kompozytora Krzysztofa Knittla z rodu Knittlów h. Własnego),
- Aleksander Daab oo Anna Hammer.
oraz cztery siostry:
- Helena Daab oo Henryk Karol Eberhardt,
- Karolina Daab oo Gustaw Lindner,
- Anna Daab oo Gottlob Weigle,
- Natalia Daab oo Wilhelm Gerold.
Działalność zawodowa
Adolf Daab był jednym z udziałowców Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Przemysłowych Budowlanych „Fr. Martens i A. Daab”, założonego w 1866 roku przy ul. Hożej w Warszawie. Firma ta istniała do 1946 roku. Nazwa zakładu pochodzi od nazwiska Fryderyka Martensa (1839–1899), który przybył z Danii, oraz późniejszego udziałowca Adolfa Daaba.
W 1899 roku Fryderyk Martens przekazał zarząd nad firmą swojemu synowi, Karolowi Henrykowi Martensowi (1868–1948), oraz swojemu wspólnikowi i przyjacielowi Adolfowi Daabowi. Nazwa firmy pozostała bez zmian z uwagi na rozpoznawalność marki.
Zakład zrealizował wiele projektów budowlanych, zarówno przemysłowych, jak i publicznych oraz prywatnych, w Warszawie i Królestwie Polskim, w tym budynki parafii ewangelicko-augsburskiej (kamienica czynszowa z dwoma oficynami przy ul. Kredytowej 4, nieistniejący już dom parafialny przy pl. Małachowskiego, gmach Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Reja).
Oprócz tego przedsiębiorstwo zbudowało:
- kompleks budynków warszawskiej Dyrekcji Kolejowej przy ul. Targowej 74,
- gmach Wyższej Szkoły Handlowej (obecnie Szkoła Główna Handlowa) w al. Niepodległości,
- gmach Domu Towarowego Bracia Jabłkowscy przy Brackiej 25 (obecnie Traffic Club),
- tunel kolei średnicowej pod al. Jerozolimskimi,
- gmach firmy B. Hantke,
- gmach firmy E. Szczerbiński,
- wiadukt kolei nadwiślańskiej w Lublinie.
Działalność społeczno-samorządowa
- prezes zarządu Banku Kredytu Hipotecznego,
- członek Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości,
- sędzia Handlowy w Trybunale Handlowym,
- członek Towarzystwa Opieki nad Dziećmi w Warszawie,
- członek Komisji Rewizyjnej Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności,
- członek komisji wykonawczej Daru 3 Maja dla Macierzy Szkolnej,
- członek Komitetu Obywatelskiego m.st. Warszawy działającego w czasie I wojny światowej,
- członek Rady Kasy Handlowo-Przemysłowej,
- członek Stowarzyszenia Kupców Polskich (był członkiem Komisji Arbitrów),
- zastępca radnego i radny Miasta Warszawy w latach 1916-1924 (w 1919 roku wybrany na zastępcę radnego Miasta Warszawy z listy Narodowego Komitetu Wyborczego Stronnictw Demokratycznych, który skupiał prawicowe ugrupowania mieszczańskie, wśród których dominowała Narodowa Demokracja).
Działalność sportowa
W latach 1905–1908 był wiceprezesem Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego, a w 1908 roku objął stanowisko prezesa tegoż towarzystwa.
Działalność w warszawskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Św. Trójcy
Daab był osobą bardzo religijną, głęboko związana z wyznaniem luterańskim, co wpłynęło na jego aktywność w warszawskim zborze ewangelicko-augsburskim. W 1903 roku, w wieku 31 lat, został najmłodszym członkiem Kolegium Kościelnego (obecnie Rada Parafialna).
Przez 20 lat (1903–1921) był członkiem kolegium kościelnego warszawskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Św. Trójcy i przewodniczącym wydziału administracyjnego tej parafii.
Uroczystość konfirmacji Adolfa Daaba odbyła się 2 października 1887 roku, a obrzęd ten przeprowadził pastor Henryk Leopold Bartsch (1832-1899), który był wówczas II pastorem zboru Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie. Konfirmacja w języku polskim została wprowadzona w warszawskim zborze dopiero po 1888 roku.
Rodzina
Adolf Daab ożenił się 16 października 1897 roku z koleżanką z dzieciństwa, Rozalią Anną Knittel (1868–1938), która używała imienia Anna („Niulcia”). Była ona wdową po Janie Powarowie, Rosjaninie (zm. 1895), z zawodu księgarzu. Anna Knittel Powarow była wyznania ewangelicko-reformowanego. Adolf i Anna mieli cztery córki:
- Halinę (1898–1989) – żonę Franciszka Kuestera, właściciela ziemskiego,
- Jadwigę (1900 – po 1996) – żonę Bogusława Weigle, właściciela garbarni,
- Irenę (1902–1975) – żonę Czesława-Młota Fijałkowskiego,
- Alicję (1905–1981) – żonę Karola Wiktora Schweitzera, fabrykanta musztardy.
Adolf Daab usynowił także dwóch pasierbów:
- Aleksandra Daaba primo voto Powarow (1886–1932) – urzędnika państwowego w Poznaniu,
- Borysa Daaba primo voto Powarow (1890–1916) – który popełnił samobójstwo z miłości.
W latach 1889–1892 Adolf Daab odbył praktykę w firmie budowlanej Roberta Karstensa, a następnie służył w armii carskiej w Symferopolu w latach 1892–1897. Podczas pobytu na Krymie prowadził dziennik (1895–1896). Choć w domu posługiwał się językiem polskim, w pamiętniku nie znalazły się odniesienia do polskiej literatury, na przykład do „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza. Uczył się w szkole rosyjskiej, a dorastał w niemieckim środowisku.
Z czasem dał się poznać jako osoba zaangażowana w działalność patriotyczną, a jego dom stał się w pełni polski.
Wspomnienia „W Warszawie i na Krymie” zostały opublikowane dopiero w 1996 roku, za zgodą pani Anny Kuester, wnuczki Adolfa Daaba, która udostępniła swoje zapiski (T. Stegner we wstępie do tych wspomnień).
Śmierć i pogrzeb
Adolf Daab zmarł 27 stycznia 1924 roku na raka w Paryżu, gdzie wyjechał na leczenie. Uroczysty pogrzeb odbył się w Warszawie 21 lutego 1924 roku, a Adolf Daab został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie przy ul. Młynarskiej, w alei 2 nr 10.
Przypisy
Bibliografia
Eugeniusz Szulc: Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny, Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1989 (jako miejsce śmierci podano Warszawę).
Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994, s. 470.
Adolf Daab: W Warszawie i na Krymie (oprac. Tadeusz Stegner), Wydawnictwo Naukowe Semper Warszawa 1996.
Jan Szturc: Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Wydawnictwo Augustana Bielsko-Biała 1998, s. 60.
Tadeusz Stegner: Ewangelicy ziem polskich XIX wieku. Sylwetki wybitnych postaci, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego Gdańsk 2008, s. 135 i nast.
Linki zewnętrzne
Krzysztof Wittels: Adolf Daab – Polacy z wyboru. polenausfreierwahl.de. [dostęp 2023-02-25].
Towarzystwo Akcyjnego Zakładów Przemysłowo-Budowlanych „Fr. Martens i Ad. Daab”. madein.waw.pl. [dostęp 2010-11-13].
Kamienica Adolfa Daaba. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2021-07-24].
Dane nt. występowania rodu Daab w Polsce. moikrewni.pl. [dostęp 2010-11-13].
Dane nt. występowania rodu Daab w Niemczech. verwandt.de. [dostęp 2010-11-13]. (niem.).
Dane nt. występowania rodu Daab w Szwajcarii. www.verwandt.ch. [dostęp 2010-11-13]. (niem.).
Ueberau: strona oficjalna. [dostęp 2010-11-13]. (niem.).
Joanna Kiwilszo: Praski Komitet Obywatelski. Nowa Gazeta Praska. [dostęp 2010-11-15]. (pol.).
Daub Coat of Arms / Daub Family Crest (Historia herbu Daub). 4crests.com. [dostęp 2010-11-13]. (ang.).