Adolf Bertram

Adolf Bertram (urodzony 14 marca 1859 w Hildesheimie, zmarły 6 lipca 1945 na zamku Jánský Vrch w Javorníku) był niemieckim duchownym rzymskokatolickim. Pełnił funkcję biskupa diecezjalnego Hildesheim od 1906 do 1914 roku, a następnie biskupa diecezjalnego wrocławskiego od 1914 do 1945 roku. W 1919 roku został kardynałem prezbiterem (in pectore od 1916), a także przewodniczącym Fuldajskiej Konferencji Episkopatu w latach 1920–1945.

Życiorys

Studia rozpoczął w seminarium w Hildesheimie, kontynuując na niemieckich uniwersytetach w Würzburgu i Monachium oraz na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Święcenia kapłańskie otrzymał 31 lipca 1881 roku w Hildesheimie. Następnie pracował jako kapelan w niemieckim kolegium S. Maria dell’Anima w Rzymie. Po powrocie do Hildesheim w 1884 roku, zaangażował się w duszpasterstwo, a w 1905 roku został wikariuszem generalnym, a rok później wikariuszem kapitulnym. 26 kwietnia 1906 roku został wybrany na biskupa Hildesheim, a jego nominacja została zatwierdzona przez papieża Piusa X 12 czerwca. Sakrę biskupią przyjął 15 sierpnia 1906 roku we Wrocławiu z rąk kardynała Georga Koppa, biskupa Wrocławia.

Po śmierci kardynała Koppa, 8 września 1914 roku został przeniesiony na stolicę biskupią we Wrocławiu, gdzie rządy objął 28 października 1914 roku. W 1916 roku został członkiem pruskiej Izby Panów. 4 grudnia 1916 roku papież Benedykt XV mianował go kardynałem, jednak jego nazwisko zostało ogłoszone publicznie dopiero 5 grudnia 1919 roku, z nadaniem tytułu prezbiterskiego Sant’Agnese fuori le mura. 13 sierpnia 1930 roku diecezja pod jego przewodnictwem została podniesiona do rangi arcybiskupstwa, a on sam stał się pierwszym arcybiskupem metropolitą wrocławskim.

Po śmierci kardynała Felixa von Hartmanna, jako najstarszy biskup w episkopacie, przewodniczył niemieckiej konferencji biskupów z siedzibą w Fuldzie, pełniąc tę funkcję przez 25 lat, aż do swojej śmierci w 1945 roku.

Był postrzegany jako zwierzchnik diecezji dbający o rozwój życia religijnego, angażował się w działalność diecezjalnego Caritasu oraz Akcji Katolickiej, a także wspierał rozwój kultury. Po dojściu do władzy Hitlera wielokrotnie protestował przeciwko naruszaniu praw Kościoła, interweniując w sprawie rekwizycji dóbr kościelnych oraz zamykania organizacji religijnych. Uczestniczył w konklawe w 1922 i 1939 roku. W 1922 roku z części diecezji wrocławskiej powstała Administracja Apostolska na Górnym Śląsku, a w 1925 roku utworzono diecezję katowicką.

W swojej duszpasterskiej działalności dbał o mniejszości narodowe, starając się, aby w kościołach używano języka narodowego w śpiewach i kazaniach. Z drugiej strony, w 1934 roku zakazał polskim studentom teologii będącym obywatelami niemieckimi przynależności do legalnych polskich organizacji w Niemczech. Po wybuchu II wojny światowej wielokrotnie interweniował w sprawie praw polskich robotników przymusowych, protestując przeciwko wprowadzeniu przez władze Rzeszy rozdziału narodowościowego w kościołach oraz przeciwko zakazom sprawowania duszpasterstwa w języku polskim. Przypominał kapłanom, że żaden z nich nie może odmówić spowiedzi penitentowi wyznającemu swoje grzechy w języku polskim.

Z listu pasterskiego wydanego w 1914 roku z okazji objęcia diecezji wrocławskiej wynika, że kardynał Bertram uważał, iż władza świecka, podobnie jak biskupia, pochodzi od Boga i obie powinny współpracować w swoich zakresach. W czerwcu 1922 roku wysłał list pasterski do diecezjan na Górnym Śląsku, które zostały przejęte przez władze polskie, w którym nawoływał ich do podporządkowania się nowym władzom.

W okresie nazistowskim corocznie składał życzenia urodzinowe Adolfowi Hitlerowi, początkowo w imieniu episkopatu niemieckiego, którego przewodniczył. W 1940 roku w swoich życzeniach odnosił się do sukcesów ostatnich lat, co wywołało protest biskupa Konrada von Preysinga. Od tego momentu życzenia wysyłał już tylko we własnym imieniu. W maju 1945 roku wezwał proboszczów diecezji do odprawienia mszy żałobnych za wodza Adolfa Hitlera.

Jego działania wobec władz Rzeszy, nazywane „polityką podań” (Eingabenpolitik) ze względu na liczne petycje, były w dużej mierze wynikiem doświadczeń z okresu kulturkampfu, kiedy ta metoda połączona z działalnością pastoralną przyniosła oczekiwane rezultaty.

Zmarł w letniej rezydencji biskupiej w zamku Jánský Vrch w Javorníku; jego ciało zostało pochowane na cmentarzu w Javorníku w grobie biskupa Josepha zu Hohenlohe. 9 października 1991 roku jego szczątki zostały przewiezione do stolicy Dolnego Śląska, gdzie po ceremonii żałobnej spoczęły w podziemiach katedry wrocławskiej. Pełnoprawnym następcą (metropolitą wrocławskim) został Bolesław Kominek w 1972 roku, wcześniej zarządzał archidiecezją jako delegat prymasa Polski i administrator apostolski.

Publikacje

Geschichte des Bistums Hildesheim, Hildesheim und Leipzig 1925
Mein Firmungstag, Den Gefirmten zum Geleit durchs Leben gewidmet, Freiburg in Breisgau 1920
Dzień Bierzmowania. Bierzmowanym na drogę życia poświęcam, Fryburg w Bryzgowji 1918
Reverentia Puero! Katholische Erwägungen zu Fragen der Sexualpädagogik, Freiburg in Breisgau 1929
Charismen priestlicher Gesinnung und Arbeit. Skizzen und Winke für Tage der Recollectio, Freiburg in Breisgau 1931
Charyzmaty duszy i pracy kapłańskiej, tł. St. Grelewski, Poznań 1936
Im Geiste und Dienste der Katholischen Aktion, Aus meinem Sinnen und Sorgen vom Wirken im Reiche des Königs Christus, München 1929
W służbie ideałów Akcji Katolickiej, tłum. St. Grelewski, Poznań 1938.

Przypisy

Bibliografia

Sylwetka w słowniku biograficznym kardynałów Salvadora Mirandy. www2.fiu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-04)].
Piotr P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, Henryk H. Gulbinowicz, Warszawa: Pax, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455. Brak numerów stron w książce.
M. Pater, Bertram Adolf, w: Słownik Biograficzny Katolickiego Duchowieństwa Śląskiego XIX i XX wieku, pod red. Mieczysława Patera, Katowice 1996 r., s. 25.
Piela, Michał SDS. Na straży Nauczycielskiego Urzędu Kościoła – zmaganie się kard. A. Bertrama z organizacjami wrogimi chrześcijaństwu w okresie Republiki Weimarskiej (1918-1930). „Wrocławski Przegląd Teologiczny”. Nr 1. 21 (2013). s. 149–166.
Akten Deutscher Bischöfe über die Lage der Kirche 1933–1945, opr. B. Stasiewski: t. I (1933-1934), Mainz 1968 r., t. II (1934-1935), Mainz 1976 r., t. III (1935-1936), Mainz 1979 r.; opr. L. Volk: t. IV (1936–1939), Mainz 1981 r., t. V (1940-1942), Mainz 1983 r., t. VI (1943-1945), Mainz 1985 r.