Adolf Abraham Berman
Adolf Abraham Berman, znany również jako Awraham Berman, używający pseudonimów „Borowski” oraz „Adam” (hebr. אברהם ברמן), urodził się 17 października 1906 roku w Warszawie, a zmarł 3 lutego 1978 roku w Tel Awiwie. Był polskim i izraelskim działaczem społecznym oraz politykiem o przekonaniach komunistycznych, doktorem filozofii, sekretarzem Żegoty, posłem do Krajowej Rady Narodowej i deputowanym Knesetu. Był bratem Jakuba Bermana.
Życiorys
Praca naukowa
Ukończył studia z zakresu filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Jego praca magisterska, przedstawiona do obrony w 1931 roku, została uznana za rozprawę doktorską, co przyczyniło się do jego nadania tytułu doktora. Berman pracował jako psycholog oraz nauczyciel w warszawskich gimnazjach, prowadząc badania w dziedzinie psychologii i wprowadzając w Polsce nowatorski system poradnictwa zawodowego.
Działalność społeczna i polityczna w Polsce
Od 1926 roku był członkiem partii Poalej Syjon – Lewica, a także redaktorem polskojęzycznego organu tej partii; wydawał tygodnik „Arbeter Cajtung” w języku jidysz.
W trakcie II wojny światowej posługiwał się pseudonimami Borowski oraz Adam Borowski. Był jednym z założycieli Bloku Antyfaszystowskiego w 1942 roku i współredagował jego organ, „Der Ruf”. W czasie wojny pełnił funkcję dyrektora żydowskiej organizacji charytatywnej, Centrali Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi „Centos”, która zajmowała się opieką nad dziećmi poniżej 14 roku życia w warszawskim getcie, prowadząc sierocińce, internaty, kluby oraz kuchnie dla dzieci. Organizowała również obchody świąt. Pod jej opieką znajdowało się około 75% dzieci z ogólnej liczby wynoszącej około 100 tys. Berman wspierał Żydów w ucieczkach z getta, poszukując kontaktów z Polakami po „aryjskiej stronie”, co mógł robić względnie swobodnie, gdyż nie miał semickich rysów. W wrześniu 1942 roku opuścił getto wraz z żoną Barbarą i zamieszkał po „stronie aryjskiej”.
Podczas powstania w getcie warszawskim, wspólnie z Leonem Feinerem, był autorem depesz do Londynu, informujących o wydarzeniach, w tym o masowej likwidacji społeczności żydowskiej, wzywających aliantów do pomocy. W trzeciej depeszy z 11 maja 1943 roku wyraził swoje rozczarowanie brakiem reakcji ze strony świata na dokonującą się masakrę.
Po wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku, kontynuował działalność podziemną, ratując m.in. notatki historyka warszawskiego getta Emanuela Ringelbluma. Był członkiem prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN) i jego przedstawicielem wobec polskiego podziemia. Pełnił funkcję sekretarza w prezydium „Żegoty” oraz zaprzyjaźnił się z Władysławem Bartoszewskim, który używał pseudonimu Ludwik Borowski; ich znajomość trwała wiele lat. Berman był współautorem listu informującego świat o brutalnym wymordowywaniu Żydów w okupowanej Polsce. W styczniu 1944 roku został kierownikiem referatu żydowskiego Krajowej Rady Narodowej. W tym samym miesiącu był szantażowany przez szmalcowników, którzy, według Zofii Rudnickiej, zażądali od niego pół miliona złotych. Szantażystów zidentyfikowano i zlikwidowano.
W czasie powstania warszawskiego był członkiem Rady Politycznej Armii Ludowej na Żoliborzu.
Rząd RP w Londynie, poprzez swojego delegata w Warszawie, przekazywał fundusze, które były wpłacane przez Joint i Światowy Kongres Żydów, na pomoc dla Żydów w Polsce, w tym Adolfowi Bermanowi „Borowskiemu” z Lewicy Poalej Syjon. Starano się uratować niektórych Żydów, wskazanych imiennie przez Reprezentację Polskich Żydów, w tym Adolfa Bermana.
W 1945 roku został wiceprzewodniczącym, a później, do 1949 roku, przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów Polskich. Latem 1946 roku uczestniczył w rozmowach z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwem Sił Zbrojnych oraz Ministerstwem Obrony Narodowej, co doprowadziło do tymczasowego otwarcia granic Polski dla masowej emigracji Żydów. Odwiedził obóz w Treblince, gdzie zginęli jego bliscy oraz dzieci, którymi się opiekował w getcie, co miało na niego ogromny wpływ. Po wojnie Władysław Bartoszewski odwiedził Bermana w Centralnym Komitecie Żydów Polskich, gdzie ten przyjął go bardzo serdecznie, mimo że Bartoszewski był oficerem AK i należał do innego obozu politycznego. Dwukrotnie, w 1946 i 1948 roku, Berman wykorzystał swoje kontakty, aby uwolnić Władysława Bartoszewskiego z więzienia. Jednak w kwietniu 1949 roku Adolf Berman został usunięty z pozycji przewodniczącego CKŻP, co było efektem działań Szymona Zachariasza, a jego miejsce zajął komunista Grzegorz Smolar. W 1949 roku Bartoszewski został aresztowany po raz trzeci i spędził pięć lat w więzieniu.
W 1950 roku, w obliczu rosnącej marginalizacji CKŻP i ograniczenia jego autonomii, Berman postanowił wyjechać do Izraela.
W Izraelu
Jako Awraham Berman, w latach 1951–1955 był deputowanym Knesetu II kadencji, do którego trafił z listy Mapam. Po rozłamie w Mapam dołączył do Frakcji Lewicowej (hebr. סיעת שמאל, Si’at smol), a od 1954 roku był członkiem Komunistycznej Partii Izraela (Maki) i wchodził w skład jej władz. Napisał książkę, w której opisał swoje wspomnienia z warszawskiego getta. Był przewodniczącym izraelskiej Organizacji Bojowników Antyfaszystów oraz członkiem prezydium Światowej Organizacji Partyzantów Żydowskich i Byłych Więźniów. Zeznawał w procesie Adolfa Eichmanna (1961) oraz w sprawie Wiery Gran.
Jako obywatel Izraela, Adolf Berman nie zrezygnował z polskości. Był redaktorem naczelnym marksistowskiego miesięcznika „Walka”, który ukazywał się w języku polskim w latach 1958–1965. Brał również aktywny udział w działalności Ligi Przyjaźni Izraelsko-Polskiej. Język polski pozostał dominującym językiem w jego licznych korespondencjach. Był głównym mówcą na uroczystych akademiach poświęconych pamięci Polaków, ludzi pióra, w tym Władysława Broniewskiego i Stefana Żeromskiego. W połowie lat 50. Władysław Bartoszewski odnowił przyjaźń z Adolfem Bermanem, z którym prowadził korespondencję, a w 1963 roku odwiedził Izrael, odbierając dyplom Sprawiedliwego wśród Narodów Świata w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Berman pomógł mu w zbieraniu materiałów do książki „Ten jest z ojczyzny mojej”, o Polakach ratujących Żydów.
Zmarł na raka w Tel Awiwie w 1978 roku w wieku 71 lat.
Życie prywatne
Urodził się jako syn Isera i Guty. Miał dwóch braci: Jakuba i Mieczysława (który zginął w Treblince) oraz dwie siostry: Annę (po mężu Wołek, zamordowaną wraz z mężem Pawłem i córką Leną w obozie zagłady w Treblince) oraz Irenę (po mężu Olecką, 1917–2000). Jakub (1901–1984) pozostał w Polsce, gdzie był wicepremierem i członkiem Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR, od maja 1949 roku nadzorując ludowe Wojsko Polskie, kierując ideologią partii komunistycznej oraz aparatem represji.
Berman był żonaty z Barbarą (nazywaną Basią) Temkin (1907–1953), bibliotekarką, z którą wspólnie ratował mieszkańców getta. Po przyjeździe do Izraela jej stan zdrowia pogorszył się z powodu niekorzystnego klimatu, a w 1953 roku zmarła na zapalenie płuc. Była autorką dziennika z getta, wydanego w Izraelu w 1956 roku oraz w Polsce w 2000 roku. Ich syn, Emanuel (ur. 1946), został psychoanalitykiem i profesorem psychologii klinicznej na Uniwersytecie w Hajfie, a także wykładał w Polsce.
Ordery i odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu II klasy (27 czerwca 1947)
Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)
Publikacje
- W sprawie przedmiotu i podziału psychologii społecznej (1932)
- Głos z otchłani (1944)
- Mi-yeme ha-maḥteret (1971)
- Ba-Makom asher ya‘ad li ha-goral: ‘Im Yehude Varshah 1939–1942 (1977)
- Vos der goyrl hoṭ mir basherṭ. Miṭ Yidn in Ṿarshe, 1939–1942 [Co mi przeznaczył los. Z Żydami w Warszawie] (1980)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T. 2. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 31–32. ISBN 83-211-0758-3.
Waldemar Grabowski. Rada Pomocy Żydom „Żegota” w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. nr 11 (120), listopad 2010. IPN. Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1641-9561.
Kneset and Public Activities.
Adolf Berman (ang.) – profil na stronie Knesetu.