Admiral Graf Spee to niemiecki krążownik ciężki z klasy Deutschland (te jednostki określano jako „pancerniki kieszonkowe”). Okręt nosił imię wiceadmirała Maximiliana hrabiego von Spee i był drugim okrętem nazwanym na jego cześć. Został zatopiony przez własną załogę w grudniu 1939 roku u wybrzeży Urugwaju.
Historia
Budowę okrętu rozpoczęto 1 października 1932 roku w stoczni Kriegsmarinewerft w Wilhelmshaven. Został zwodowany 30 czerwca 1934 roku, a do służby przyjęto go 6 stycznia 1936 roku.
Debiut okrętu miał miejsce 29 maja 1936 roku, kiedy brał udział w paradzie morskiej na Zatoce Kilońskiej, z okazji odsłonięcia pomnika marynarzy poległych w I wojnie światowej w Kilonii.
20 sierpnia 1936 roku „Admiral Graf Spee” po raz pierwszy wypłynął na wody Hiszpanii, która była w trakcie wojny domowej. W następnym roku, w towarzystwie krążowników „Köln”, „Leipzig” oraz czterech niszczycieli, został wysłany z misją blokowania hiszpańskiego wybrzeża zajętego przez siły republikańskie (od przylądka Gata do przylądka Oropesa na Morzu Śródziemnym). Po zakończeniu działań wojennych okręt powrócił do Niemiec.
21 sierpnia 1939 roku „Admiral Graf Spee” opuścił port w Wilhelmshaven i skierował się na południowy Atlantyk. Dowódcą jednostki był komandor (niem. Kapitän zur See) Hans Wilhelm Langsdorff.
26 września 1939 roku dowódca otrzymał rozkaz atakowania statków handlowych aliantów. W okresie od 30 września do 7 grudnia 1939 roku okręt zatopił na Atlantyku i Oceanie Indyjskim dziewięć brytyjskich statków handlowych o łącznym tonażu 50.089 BRT. W wyniku tych ataków nie było ofiar śmiertelnych, ponieważ załogi statków były zmuszane do ewakuacji.
Ostatnia bitwa
13 grudnia 1939 roku okręt został zlokalizowany u ujścia rzeki Rio de la Plata przez zgrupowanie okrętów, znane jako eskadra G (dowódca: komodor Harwood), w skład którego wchodziły: brytyjski krążownik ciężki HMS Exeter (okręt flagowy), krążownik lekki HMS Ajax oraz nowozelandzki krążownik lekki HMNZS Achilles.
Podczas bitwy dowódca „Admirala Graf Spee” niepoprawnie ocenił taktykę starcia. Dążąc do zbliżenia, nie wykorzystał przewagi ciężkiej artylerii swojego okrętu, nie prowadząc walki na większe odległości (24–27 km), co mogłoby pozwolić na wyeliminowanie najcięższego okrętu brytyjskiego.
W trakcie bitwy morskiej u ujścia La Platy, która była pierwszą istotną bitwą morską II wojny światowej między ciężkimi okrętami nawodnymi, „Exeter” odniósł poważne uszkodzenia (61 zabitych i 23 rannych) i stał się niezdolny do dalszej walki. Dowódca pancernika musiał podzielić ogień wież ciężkich między krążowniki lekkie, które broniły „Exetera”. „Admiral Graf Spee” również odniósł liczne uszkodzenia, w tym uszkodzenie dalocelownika i jednego działa kal. 150 mm, co znacząco wpłynęło na jego zdolności bojowe. W wyniku bitwy zginęło 36 osób, a 60 zostało rannych. Komandor Langsdorff zdecydował się przerwać walkę i wprowadził okręt do portu Montevideo. Mimo że bitwa nie została rozstrzygnięta, Brytyjczycy osiągnęli taktyczne zwycięstwo.
Brytyjski ambasador w Montevideo wynegocjował z rządem urugwajskim, że niemiecki pancernik musi opuścić port w ciągu 72 godzin. Zgodnie z międzynarodowym prawem morskim, żaden okręt wojenny nie może opuścić portu, jeżeli w ciągu ostatnich 24 godzin opuścił go statek należący do przeciwnej strony konfliktu. Ambasador zadbał, aby codziennie z portu Montevideo wypływał jeden brytyjski statek, co uniemożliwiło ucieczkę niemieckiego okrętu. Dodatkowe brytyjskie siły, które były już w drodze, potrzebowały jeszcze czasu, aby dotrzeć na miejsce, podczas gdy okręty „Ajax” i „Achilles” wspólnie z krążownikiem ciężkim „Cumberland” blokowały ujście La Platy.
Inna wersja wydarzeń wskazuje, że „Admiral Graf Spee” otrzymał trafienie w przedział maszynowy, co uszkodziło system zasilania silnika w paliwo. Kadłub okrętu wymagał napraw w kilku miejscach. Okręt miał swoje ograniczenia. Aby dostosować się do wymogów traktatu wersalskiego, zredukowano opancerzenie na rzecz ciężkiej artylerii. Komandor Langsdorff miał prawo sądzić, że w Urugwaju nie grozi mu niebezpieczeństwo, ponieważ kraj ten był neutralny i okręt mógł pozostać w jego portach przez dwa tygodnie. Jednak pod presją Wielkiej Brytanii, okręt został zmuszony do wypłynięcia w morze w ciągu 72 godzin, co okazało się zbyt krótkim czasem na przeprowadzenie niezbędnych napraw. Długotrwały postój w porcie z kolei stwarzał zagrożenie dla Brytyjczyków ze względu na U-Booty, które miały wsparcie dla pancernika.
Patowa sytuacja, w jakiej znalazł się pancernik, nie mogła trwać długo. Uszkodzony okręt nie miał szans na szybką pomoc. Rozmowy z Berlinem nie przyniosły nowych informacji, a potencjał bojowy okrętu wciąż stanowił zagrożenie dla Brytyjczyków, którzy mieli tylko jeden krążownik ciężki i „1,5” lekkiego (HMS Ajax stracił połowę artylerii głównej). Mimo pewnych szans na ucieczkę, błędne rozpoznanie sylwetek brytyjskich okrętów patrolujących w międzynarodowych wodach prawdopodobnie przesądziło o losie „Admirala Graf Spee”. Wśród rozpoznanych jednostek angielskich znajdowały się krążownik liniowy HMS Renown oraz lotniskowiec HMS Ark Royal, co wykluczało możliwość siłowego przedarcia się na Atlantyk.
17 grudnia 1939 roku o godzinie 18:15 okręt opuścił port Montevideo. Tysiące ludzi zgromadziło się na nabrzeżach, aby obserwować jego wypłynięcie. Po przepłynięciu 3 mil morskich, komandor H. Langsdorff nakazał rzucić kotwice oraz zainstalować ładunki wybuchowe na pokładzie. Pozostała załoga opuściła okręt i zdetonowała ładunki o godzinie 19:52. Większość załogi zeszła z okrętu jeszcze w Montevideo, a dowódca opuścił port z wybranymi oficerami i minimalną załogą.
W nocy z 19 na 20 grudnia 1939 roku komandor popełnił samobójstwo, strzelając do siebie z broni służbowej, leżąc na banderze marynarki wojennej Rzeszy. Został pochowany 22 grudnia 1939 roku na niemieckim cmentarzu w Buenos Aires.
Wrak
Wrak (34°58′18″S 56°18′04″W) początkowo stał się miejscem pracy brytyjskich ekspertów, którzy przybyli w celu przeprowadzenia badań. Zdemontowano i przetransportowano do Wielkiej Brytanii nieuszkodzone elementy, takie jak radar, opancerzenie oraz wybrane armaty. W kolejnych latach pancernik coraz bardziej zanurzał się w wodach.
W lutym 2004 roku podjęto próby podniesienia wraku z ośmiometrowej głębokości za pomocą dźwigu pływającego. Akcja była finansowana przez prywatnych inwestorów oraz rząd Urugwaju z uwagi na zagrożenie dla żeglugi. Po wielu nieudanych próbach, akcję przerwano 9 lutego 2004 roku z powodu złych warunków pogodowych. 25 lutego 2005 roku wydobyto pierwszą znaczną część wraku – ważące 27 ton stanowisko dowodzenia artylerią. Działania związane z wydobywaniem części wraku miały trwać do 2007 roku.
Wydobyte elementy zostały zaprezentowane na wystawie, w tym ornament w postaci hitlerowskiego orła. Jednak na początku 2009 roku prezydent Urugwaju, Tabaré Vázquez, podpisał dekret zakazujący dalszych prac na wraku.
Komunikaty Oberkommando der Wehrmacht
Uwaga: Cytaty z komunikatów OKW są ważnym, aczkolwiek nieobiektywnym źródłem. Komunikaty były z reguły bardzo zwięzłe, a w przypadku sukcesów bardziej obszerne. W przypadku porażek były krótkie i abstrakcyjne.
Czwartek, 14 grudnia 1939:
Poniedziałek, 18 grudnia 1939:
Dane techniczne
koszt budowy: 82 miliony RM
zapas paliwa: 2756 ton
zasięg: 8900 mil morskich przy 20 węzłach
Uzbrojenie
masa pełnej salwy: 2200 kg
6 armat 280 mm L/52 C/28 w dwóch wieżach
masa wieży: 590 t
masa lufy: 48,2 t
masa pocisku (APC, HE): 300 kg
długość pocisku
APC: 104,7 cm
HE: 118,8 cm
szybkostrzelność: 2,5 strzału na minutę na lufę
prędkość wylotowa pocisku: 910 m/s
zasięg przy 40 stopniach wzniesienia (APC): 36.475 m
żywotność: ok. 340 strzałów
zapas amunicji na 1 lufę: 105–120 pocisków
8 armat 150 mm L/55 C/28 w pojedynczych wieżach
masa wieży: 24,83 t
masa lufy: 9,08 t
masa pocisku (APC, HE): 45,3 kg
długość pocisku:
APC: 55,5 cm
HE z zapalnikiem w głowicy: 65,5 cm
HE z zapalnikiem w dnie: 67,9 cm
żywotność: 1100 strzałów
szybkostrzelność: 6-8 strzałów na minutę
prędkość wylotowa: 875 m/s
zasięg przy 35 stopniach wzniesienia (HE): 22.000 m
6 armat 88 mm L/78 C/31 (później wymienione na 6 armat 105 mm L/65 C/33)
masa lufy: 4,56 t
szybkostrzelność: 15–18 strzałów na minutę
żywotność: 2950 strzałów
prędkość wylotowa (HE): 900 m/s
8 MK (???) 37 mm L/83 C/30
masa wieży: 3,67 t
masa lufy: 243 kg
prędkość wylotowa: 1000 m/s
zasięg przy 45 stopniach wzniesienia: 8500 m, przy 86 stopniach: 6800 m
żywotność: 7500 strzałów
zapas amunicji: 6000 pocisków na lufę
szybkostrzelność: 30 strzałów na minutę
10 armat przeciwlotniczych 20 mm (MK???) L/65
8 wyrzutni torped 533 mm w dwóch poczwórnych zespołach na pokładzie
2 wodnosamoloty (1 katapulta)
do 1939: Heinkel He 60D
od 1939: Arado Ar 196
Opancerzenie
pokład: do 41 mm
ściany przedziałów wodoszczelnych (dziob i rufa): 80–100 mm
nadbudówki: do 99 mm
mostek:
pokład: 50 mm
boki: 150 mm
wieże artyleryjskie, kaliber 280 mm
ściany czołowe: 140 mm
pokrycie górne: 90–105 mm
ściany tylne: 170 mm
boki: 75–85 mm
Dowódcy
Statki zatopione przez krążownik Admiral Graf Spee
SS „Clement”
SS „Hewton Beach”
„Ashelea”
„Huntsman”
SS „Trevanion”
„Africa Shell”
„Dornic Star”
„Tairoa”
„Streonshalh”
Okręty bliźniacze
Lützow
Admiral Scheer
Przypisy
Bibliografia
AlexanderA. Lüdeke, Weapons of World War II, Bath: Parragon, 2011, ISBN 978-1-4454-2435-4, OCLC 744570428.
Filmografia
Battle of the River Plate (Bitwa o ujście rzeki), Wielka Brytania 1956, reż. Michael Powell, Emeric Pressburger
Linki zewnętrzne
Admiral Graf Spee Information [online], www.german-navy.de [dostęp 2021-04-17].
Maciej S.M.S. Sobański, Pancerniki typu „Deutschland”, wyd. I, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”, 2010, ISBN 978-83-945659-1-6.