Administracja państwowa

Administracja państwowa to zbiór organów władzy wykonawczej oraz ich jednostek, które realizują zadania publiczne, zarządzają obywatelami oraz kontrolują podmioty zarówno państwowe, jak i samorządowe. Działają one w ramach prawa i pod jego nadzorem.

Definicja administracji państwowej odnosi się do funkcji państwa, polegającej na praktycznym i bezpośrednim wykonywaniu jego zadań, co odróżnia ją od funkcji ustawodawczej oraz wymiaru sprawiedliwości. Termin ten był używany w Polsce od reform ustrojowych w latach 1950 i 1952 aż do 1990 roku, aby opisać zespół zadań administracji państwowej oraz odpowiednich organów, takich jak organy naczelne i centralne (ministrowie, kierownicy urzędów centralnych) oraz terenowe (wojewodowie, prezydenci miast, naczelnicy gmin i dzielnic). Po wprowadzeniu samorządu terytorialnego w 1990 roku, termin administracja państwowa zaczął być również określany jako administracja rządowa.

Organy administracji państwowej

Organy administracji państwowej można podzielić na trzy grupy, w zależności od ich terytorialnego zasięgu działania:

organy naczelne,
organy centralne,
organy terenowe.

Organy naczelne administracji państwowej

Organy naczelne charakteryzują się następującymi cechami:

są powoływane przez Prezydenta (bezpośrednio lub na podstawie wyboru przez Sejm),
są organami zwierzchnimi wobec innych organów,
ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną.

Do naczelnych organów administracji zaliczają się:

Prezydent:
- reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej,
- pełni rolę głównego organu administracji państwowej,
- na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia i zarządzenia,
- może ogłaszać stan wojenny i stan wyjątkowy,
- ratyfikuje oraz wypowiada umowy międzynarodowe,
- przyznaje ordery, odznaczenia oraz tytuły honorowe,
- może zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów,
- wydaje decyzje dotyczące nadawania i odbierania obywatelstwa,
- stosuje prawo łaski,
- powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz Radę Ministrów.
Rada Ministrów:
- jest organem wykonawczym,
- składa się z Prezesa Rady Ministrów, wiceprezesów oraz ministrów,
- je jej głównym zadaniem jest prowadzenie bieżącej polityki państwa i zarządzanie nim,
- realizuje politykę wewnętrzną i zagraniczną,
- zapewnia wykonanie ustaw,
- wydaje rozporządzenia,
- koordynuje i kontroluje działalność organów administracji rządowej,
- chroni interesy Skarbu Państwa,
- uchwala projekt budżetu państwa,
- zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne oraz porządek publiczny,
- zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne,
- sprawuje kierownictwo w dziedzinie obronności kraju,
- zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe.
Prezes Rady Ministrów:
- reprezentuje Radę Ministrów,
- kieruje jej pracami,
- wydaje rozporządzenia,
- zapewnia realizację polityki Rady Ministrów oraz określa metody jej wdrażania,
- koordynuje i kontroluje działalność członków Rady Ministrów,
- nadzoruje samorząd terytorialny w ramach określonych przez Konstytucję i ustawy,
- jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Ministrowie:
- do ich kluczowych zadań należy kierowanie określonymi działami administracji lub realizowanie zadań zleconych przez Prezesa Rady Ministrów,
- wydawanie rozporządzeń oraz zarządzeń,
- podejmowanie decyzji administracyjnych,
- kierowanie resortem,
- inicjowanie oraz opracowywanie polityki rządu w obszarze swojej działalności,
- nadzorowanie i kontrolowanie podległych organów, urzędów oraz jednostek organizacyjnych,
- współpraca z innymi ministrami w zakresie opracowywania i realizacji polityki rządu,
- współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami zawodowymi oraz stowarzyszeniami społecznymi,
- pełnienie specjalnych funkcji wynikających z ich statusu w danej sprawie.

Organy centralne administracji państwowej

Organy centralne, znane również jako urzędy centralne, funkcjonują na podstawie odpowiednich ustaw lub statutów nadawanych przez Prezesa Rady Ministrów poprzez rozporządzenia oraz regulaminy organizacyjne wydawane przez kierownika urzędu w formie zarządzeń.

Do typowych urzędów centralnych zalicza się:

inspekcje, które kontrolują przestrzeganie ustalonych standardów w określonych obszarach działalności,
urzędy regulacyjne, odpowiedzialne za wydawanie licencji na różne rodzaje działalności oraz kontrolowanie przestrzegania warunków tych licencji,
urzędy standaryzacyjne i certyfikacyjne,
urzędy nadzorcze w różnych dziedzinach,
urzędy realizujące specjalne zadania publiczne,
urzędy świadczące usługi publiczne.

Funkcje urzędów centralnych obejmują:

współtworzenie polityki rządowej,
wydawanie aktów prawnych,
rozstrzyganie konkretnych spraw poprzez akty administracyjne,
sprawowanie nadzoru i kontroli.

Organy terenowe administracji państwowej

Na poziomie województwa administrację terenową sprawują:

wojewoda,
kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, działający pod nadzorem wojewody i wykonujący zadania określone w ustawach,
organy administracji niezespolonej,
organy samorządu terytorialnego, jeśli realizacja zadań administracyjnych wynika z ustawy lub umowy,
kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży działający pod zwierzchnictwem starosty,
organy innych samorządów, jeśli realizacja zadań administracji jest oparta na ustawie lub porozumieniu.

Na szczeblu wojewódzkim administracją kieruje wojewoda, który:

jest przedstawicielem Rady Ministrów w danym województwie,
sprawuje nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego,
reprezentuje Skarb Państwa w zakresie określonym w odrębnych ustawach.

Zobacz też

Bibliografia

Wajgner M., Prawo i postępowanie administracyjne, Wydawnictwo REA, Warszawa 2003, str. 33-42
Zieliński E., Administracja rządowa w Polsce, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2001, str. 14, 19-21
Hausner J., Administracja publiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2003, 2005, str. 189-195
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483)