Administracja ogólna to regulacja prawna o charakterze ustawowym, mająca na celu ukształtowanie systemu administracji państwowej w okresie międzywojennym. Obejmuje ona organizację i zarządzanie jednostkami terytorialnymi.
Powołanie administracji ogólnej
Wprowadzenie rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 roku zakończyło czas przygotowań do ujednolicenia struktury administracji ogólnej. Wcześniejsze różnorodne akty prawne w poszczególnych regionach nie sprzyjały efektywnemu zarządzaniu państwem. Ustawa tymczasowa z 1919 roku o organizacji władz administracyjnych II instancji dotyczyła jedynie województw warszawskiego, łódzkiego, kieleckiego, lubelskiego oraz białostockiego. Warszawa była traktowana jako odrębna jednostka administracyjna.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 1924 roku, dotyczącego organizacji władz administracyjnych II instancji, zastosowane rozwiązania objęły cały kraj, z wyjątkiem dwóch województw z byłej dzielnicy pruskiej (poznańskiego i pomorskiego) oraz autonomicznego województwa śląskiego.
Powołanie administracji ogólnej miało miejsce na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 roku w sprawie organizacji i działania władz administracji ogólnej. Rozporządzenie to zostało nowelizowane ustawą z 1930 roku, która zmieniała niektóre jego postanowienia. W 1936 roku opublikowano obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych dotyczące ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta RP o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej.
Dzięki rozporządzeniu Prezydenta RP zachowano istniejący podział terytorialny Polski na województwa, powiaty i gminy, jednocześnie nadając nowe kompetencje organom administracji ogólnej.
Władza administracji ogólnej
Do władz administracji ogólnej zaliczały się:
- wojewodowie, komisarz rządu, starostowie powiatowi oraz starostowie grodzcy;
- organy komunalne, które realizowały zadania administracji ogólnej zgodnie z rozporządzeniem oraz innymi przepisami prawnymi.
Wojewodowie, komisarz rządu, starostowie powiatowi i starostowie grodzcy działali samodzielnie i jednoosobowo, ponosząc osobistą odpowiedzialność, z zastrzeżeniem kolegialnego podejmowania decyzji zgodnie z rozporządzeniem oraz innymi przepisami prawnymi.
Wojewodowie
Na czele województwa stał wojewoda, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedłożony przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Wojewoda podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych w zakresie osobowym, natomiast w sprawach służbowych, w zależności od rodzaju zadań, mógł podlegać różnym ministrom odpowiedzialnym za dany dział administracji.
Wojewoda pełnił w województwie rolę:
- przedstawiciela Rządu, wykonując funkcje powierzone mu rozporządzeniem lub zlecone przez Rząd;
- szefa administracji ogólnej, obejmującej sprawy wewnętrzne oraz inne działy administracji bezpośrednio związane z władzami administracji ogólnej.
Stanowisko wojewody jako przedstawiciela Rządu
Jako przedstawiciel Rządu wojewoda miał obowiązek i prawo do:
- wyłącznego reprezentowania Rządu podczas uroczystych wydarzeń, jeśli Rząd nie delegował innego przedstawiciela;
- uzgadniania działalności całej administracji państwowej na terenie województwa zgodnie z zasadniczą linią działania Rządu;
- ogólnego nadzoru nad sprawami personalnymi funkcjonariuszy państwowych z perspektywy bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego;
- koordynowania działań administracji cywilnej oraz interesów gospodarczych województwa z potrzebami obrony Państwa.
Stanowisko wojewody jako szefa administracji ogólnej
Do kompetencji wojewody jako szefa administracji ogólnej należały wszystkie sprawy związane z:
- administracją spraw wewnętrznych, podlegającą Ministrowi Spraw Wewnętrznych;
- administracją przemysłu i handlu, z wyjątkiem spraw przekazanych administracji górniczej, urzędom probierczym oraz służbie legalizacji narzędzi pomiarowych, jak również administracją spraw morskich, która w momencie wejścia w życie rozporządzenia nie podlegała wojewodzie;
- administracją rolnictwa, z wyjątkiem spraw dotyczących lasów państwowych, zakładów chowu koni, szkolnictwa rolnego i leśnego, oraz instytutów i zakładów rolnych, a także innych zadań, które zgodnie z obowiązującymi przepisami nie były w gestii wojewody;
- administracją opieki społecznej i pośrednictwa pracy;
- administracją robót publicznych, z wyjątkiem spraw przekazanych dyrekcjom dróg wodnych. Dla realizacji specjalnych robót i ich administracji, Minister Robót Publicznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych mógł tworzyć organy techniczno-budowlane, niezależne od władz administracji ogólnej;
- administracją spraw wyznaniowych oraz sprawami sztuki i kultury, w tym ochroną zabytków.
Odpowiedzialność wojewody
W zakresie administracji ogólnej, wojewoda pełnił rolę:
- odpowiedzialnego wykonawcy zleceń właściwych ministrów;
- służbowego zwierzchnika odpowiednich władz, urzędów i organów oraz przełożonych funkcjonariuszy tych instytucji;
- organem zarządzającym, orzekającym, podejmującym decyzje i stawiającym wnioski;
- przewodniczącym wszystkich organów kolegialnych, rad oraz komisji powołanych do współpracy zgodnie z przepisami prawa w zakresie działalności administracji państwowej.
Wojewoda jako szef administracji ogólnej
Wojewoda realizował swoje zadania jako szef administracji ogólnej poprzez:
- udzielanie wskazówek i poleceń władzom administracji ogólnej oraz innym podległym mu organom;
- rozstrzyganie odwołań od decyzji i zarządzeń władz powiatowych, miejskich i gminnych, a także innych władz i urzędów, które podlegały wojewodzie, w ramach przepisów regulujących właściwość i tok instancji w postępowaniu administracyjnym;
- wydawanie orzeczeń i zarządzeń w I instancji w sytuacjach przewidzianych przez przepisy prawa;
- nadzorowanie działalności władz administracji ogólnej oraz innych organów i urzędów podległych wojewodzie.
Urząd wojewódzki
Wszyscy funkcjonariusze w urzędzie wojewódzkim oraz w władzach i urzędach państwowych, podległych wojewodzie, byli zatrudnieni w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, z wyjątkiem funkcjonariuszy fachowych, którzy byli zatrudnieni w innych ministerstwach, a przydzieleni do realizacji spraw wymagających specjalistycznej wiedzy. Funkcjonariuszami fachowymi byli ci, którzy zajmowali stanowiska wymagające posiadania specjalistycznego wykształcenia teoretycznego, z wyłączeniem wykształcenia prawniczego.
Wojewódzkie organy kolegialne
Aby wspierać wojewodę w realizacji zadań administracji ogólnej, powołano czynnik obywatelski reprezentowany przez organy samorządu wojewódzkiego. Rada wojewódzka składała się z członków wybranych przez sejmiki powiatowe oraz rady miejskie miast wydzielonych z powiatowych związków komunalnych – po jednym z każdego sejmiku lub rady miejskiej.
Powiatowe władze administracji ogólnej
Na czele powiatu stał starosta powiatowy, mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Starosta powiatowy podlegał osobowo wojewodzie, a służbowo bezpośrednio wojewodzie. Do kompetencji starosty powiatowego jako szefa administracji ogólnej należały wszystkie sprawy administracji państwowej na obszarze powiatu, o ile nie były zastrzeżone dla władz naczelnych lub wojewody przez obowiązujące przepisy.
Na czele powiatu miejskiego stał starosta grodzki, również mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 1928 roku utworzono odrębne powiaty miejskie dla celów administracji państwowej.
Powiatowe organy kolegialne
Aby wspierać starostę powiatowego w realizacji zadań administracji ogólnej, powołano czynnik obywatelski reprezentowany przez organy samorządu powiatowego.
Przypisy