ADHD

ADHD

ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder), znane również jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, klasyfikowane w ICD-10 jako zaburzenia hiperkinetyczne, jest to zespół neurorozwojowych zaburzeń psychicznych. Objawia się istotnymi trudnościami w zakresie funkcji wykonawczych (takich jak kontrola uwagi i hamowanie), co prowadzi do nieproporcjonalnych wobec wieku problemów z uwagą, hiperaktywnością, nadpobudliwością ruchową oraz impulsywnością. Osoby z ADHD często mają trudności z utrzymywaniem wytrwałości w zadaniach wymagających zaangażowania poznawczego, przechodzą od jednej aktywności do drugiej bez ich ukończenia oraz wykazują zdezorganizowaną, nadmierną aktywność. Warto wspomnieć, że istnieje również odmiana ADHD, znana jako ADD (ang. attention-deficit disorder), która charakteryzuje się brakiem nadpobudliwości, co jest szczególnie widoczne u dorosłych.

Aby postawić właściwą diagnozę, objawy muszą wystąpić na wczesnym etapie rozwoju, między szóstym a dwunastym rokiem życia, i utrzymywać się przez co najmniej sześć miesięcy. U dzieci w wieku szkolnym problemy z koncentracją związane z ADHD mogą prowadzić do obniżonych wyników w nauce.

Choć ADHD jest jednym z najczęściej badanych i diagnozowanych zaburzeń psychiatrycznych u dzieci i młodzieży, jego przyczyny w większości przypadków pozostają nieznane. Światowa Organizacja Zdrowia oszacowała, że w 2013 roku na całym świecie około 39 milionów osób borykało się z ADHD. Zgodnie z kryteriami DSM-IV, ADHD diagnozuje się u około 6–7% dzieci, podczas gdy według ICD-10 odsetek ten wynosi 1–2%. Wyniki te są podobne niezależnie od regionu, rasy i kultury, a ich zmienność zależy głównie od stosowanych metod diagnozy. ADHD diagnozowane jest około dwa razy częściej u chłopców niż u dziewcząt oraz około 1,6 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Symptomy diagnostyczne zostały opracowane głównie na podstawie obserwacji chłopców, co skutkuje tym, że dziewczynki często pozostają niezdiagnozowane lub otrzymują diagnozę później. Termin ADHD obejmuje zarówno przypadki z hiperaktywnością, jak i bez niej, dotyczące zarówno dzieci, jak i dorosłych. Szacuje się, że 30-50% osób z ADHD zdiagnozowanym w dzieciństwie przejawia objawy również w dorosłości, co oznacza, że ogółem może to dotyczyć 2-5% populacji dorosłych. Zaburzenia związane z ADHD często są trudne do odróżnienia od wielu innych schorzeń oraz od wysokiej aktywności mieszczącej się w normie rozwojowej.

Metody leczenia ADHD różnią się w zależności od kraju, ale zazwyczaj obejmują kombinację psychoterapii, zmian w stylu życia oraz terapii farmakologicznej. Na przykład w Wielkiej Brytanii zaleca się leczenie farmakologiczne jako pierwszy krok u dzieci z poważnymi objawami oraz u dzieci z umiarkowanymi objawami, u których psychoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów. W Kanadzie i Stanach Zjednoczonych preferuje się połączenie leków i terapii behawioralnej dla wszystkich pacjentów, z wyjątkiem dzieci w wieku przedszkolnym. W obu krajach odradza się stosowanie terapii stymulacyjnej u najmłodszych, mimo że daje ona efekty, jednak brak jest pewności co do jej długofalowej skuteczności. W miarę dorastania wielu pacjentów nabywa umiejętności radzenia sobie z objawami, co pozwala im częściowo lub całkowicie zniwelować ograniczenia związane z ADHD.

Od lat 70. XX wieku wokół ADHD, jego diagnozy i metod leczenia narosło wiele nieporozumień, teorii spiskowych oraz kontrowersji, które koncentrują się na przyczynach zaburzeń oraz skuteczności terapii farmakologicznej. Większość służb zdrowia uznaje ADHD za rzeczywiste zaburzenie zdrowia, natomiast naukowcy ścierają się głównie w kwestii metod diagnozy i leczenia. Przed 1987 roku w literaturze anglosaskiej używano terminu ADD.

Klasyfikacja

Zgodnie z aktualnymi międzynarodowymi klasyfikacjami zdrowia, takimi jak DSM–III R, ADHD u dzieci należy do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Natomiast według ICD–10, ADHD klasyfikuje się jako zaburzenia zachowania i emocji, które zazwyczaj zaczynają się w dzieciństwie i okresie młodzieńczym.

Przyczyny

Dokładne przyczyny większości przypadków ADHD pozostają nieznane, jednak zidentyfikowano szereg czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju lub nasilać objawy ADHD, w szczególności genetycznych oraz środowiskowych. W niektórych przypadkach pojawienie się symptomów ADHD może być związane z wcześniejszymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, takimi jak urazy lub infekcje mózgu, a także niedotlenieniem lub asfiksją okołoporodową.

Genetyczne

Badania bliźniacze sugerują, że ADHD ma silny podłoże genetyczne, które może odpowiadać nawet za około 75% przypadków. Rodzeństwo bliźniacze dzieci z zdiagnozowanym ADHD jest od trzech do czterech razy bardziej narażone na wystąpienie objawów tego zaburzenia w porównaniu do dzieci z grupy kontrolnej. Istnieje przypuszczenie, że czynniki genetyczne wpływają również na występowanie objawów ADHD w dorosłości.

Wiele różnych genów może wpływać na występowanie ADHD, w tym te związane z neurotransmisją dopaminy. Wśród tych genów znajdują się: DAT, DRD4, DRD5, TAAR1, MAOA, COMT oraz DBH. Geny związane z transporterem serotoniny, takie jak SERT, HTR1B, SNAP25, GRIN2A, ADRA2A, TPH2 oraz BDNF, także mają związek z ADHD. Szacuje się, że jeden z wariantów genu LPHN3 odpowiada za około 9% przypadków ADHD; osoby z ADHD spowodowanym tym genem lepiej reagują na terapię stymulantami.

Ponieważ ADHD jest powszechnie występującym zaburzeniem, można przypuszczać, że niektóre cechy związane z tym zaburzeniem mogły zyskiwać preferencję w toku selekcji naturalnej, przynajmniej na poziomie osobniczym, co zwiększało szanse na przetrwanie jednostki. Na przykład niektóre kobiety mogą preferować mężczyzn o skłonności do zachowań ryzykownych, co może prowadzić do większej częstości występowania genów związanych z ADHD w populacji. Istnieją także teorie, że ADHD mogło być adaptacją, która pomagała dzieciom radzić sobie w stresujących lub niebezpiecznych warunkach poprzez zwiększoną aktywność, impulsywność i skłonność do eksploracji.

Z ewolucyjnego punktu widzenia hiperaktywność mogła być korzystna w sytuacjach zagrożenia, współzawodnictwa lub w kontekście odkrywania nowych obszarów czy źródeł pożywienia. W takich okolicznościach cechy związane z ADHD mogły pozytywnie wpływać na dobrostan całej grupy, nawet jeśli były szkodliwe dla jednostki.

Biologiczne

ADHD jest zespołem zaburzeń, który może mieć genetyczne podłoże. W 2018 roku uznano ADHD za jedno z najlepiej zbadanych zaburzeń pod kątem genetyki, uwzględniając badania rodzinne, badania bliźniacze oraz epidemiologiczne analizy polimorfizmu pojedynczego nukleotydu (SNP). Niemniej jednak, nie udało się jednoznacznie zidentyfikować genów odpowiedzialnych za ADHD. Objawy tego zaburzenia wynikają z zaburzeń równowagi pomiędzy układami dopaminowym a noradrenalinowym w ośrodkowym układzie nerwowym, co prowadzi do impulsów, nadruchliwości oraz zaburzeń koncentracji uwagi.

Objawy nadpobudliwości mogą również występować w wyniku:

• uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
• niedotlenienia w czasie porodu,
• występowania innych zespołów objawowych, na przykład u pacjentów z łamliwym chromosomem X.

Korelacja z czynnikami biologicznymi i społecznymi

ADHD ma biologiczne podłoże, co oznacza, że nie wynika z błędów wychowawczych ani czynników psychogennych. Niektóre objawy, które mogą przypominać ADHD, występują u dzieci wychowywanych w warunkach braku zasad i konsekwencji, a także u dzieci maltretowanych fizycznie, psychicznie lub seksualnie.

Objawy

ADHD może przybierać różne formy i występować w różnych stopniach natężenia. U wielu osób, zwłaszcza dorosłych, objawy mogą być maskowane przez inne problemy, takie jak depresja czy alkoholizm, co sprawia, że ADHD może pozostać nierozpoznane.

Według Virginii Douglas

Podczas badań nad nadruchliwością w latach 70. Virginia Douglas z Kanady zidentyfikowała cztery cechy klinicznego obrazu ADHD:

• trudności w podtrzymaniu uwagi i wysiłku,
• impulsywność,
• problemy z kontrolą poziomu pobudzenia,
• potrzeba bezpośredniego wzmocnienia.

Sfera ruchowa

• wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki,
• podrywanie się z miejsca,
• bezcelowe chodzenie,
• zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu),
• przymusowe wymachiwanie rękami,
• podskakiwanie,
• wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.),
• bieganie bez celu.

Sfera poznawcza

• trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych),
• brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania,
• wzmożony odruch orientacyjny,
• pochopność,
• znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność,
• pobieżność myślenia,
• przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań),
• w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom „poniżej spodziewanego”, głównie w skalach wykonawczych,
• trudności wizualno-motoryczne,
• trudności w syntetyzowaniu w myśleniu,
• brak umiejętności planowania,
• u wielu dzieci z zaburzeniami uwagi występują zaburzenia mowy lub języka, takie jak:
• opóźnienie rozwoju mowy,
• kłopoty z artykulacją,
• problemy ze strukturą zdania,
• nieprawidłowe układanie dźwięków,
• niestaranne pismo,
• trudności w pisemnym wyrażaniu myśli.

Sfera emocjonalna

• nieopanowane, czasami bardzo silne reakcje emocjonalne,
• wzmożona ekspresja uczuć,
• zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia,
• wybuchy złości,
• impulsywność działania.

Często występujące cechy osobowości dziecka z ADHD

• działanie impulsywne,
• chęć dominowania w grupie,
• empatia,
• ogromna wyobraźnia,
• wysoki iloraz inteligencji,
• niska samoocena,
• okresowo występująca depresja,
• niedojrzałe zachowanie,
• zaburzenia snu:
• wczesne budzenie się,
• trudności z zaśnięciem,
• niespokojny sen.
• rozwój fizyczny:
• wysoki poziom aktywności fizycznej.
• rozwój społeczny:
• opóźniony rozwój społeczny,
• trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami,
• popisywanie się przed rówieśnikami, aby zwrócić na siebie uwagę.

ADHD a sen

Osoby z ADHD często mają znacznie dłuższy czas zasypiania, zmniejszoną wydajność snu oraz krótsze okresy nieprzerwanego snu w nocy. Niektóre zaburzenia snu, takie jak zaburzenia oddychania podczas snu, okresowe ruchy kończyn we śnie czy zespół opóźnionej fazy snu, są ściśle związane z ADHD.

Diagnoza

Diagnoza różnicowa z zespołem Aspergera wskazuje, że nawet 35% osób może mieć problemy typowe dla tego zespołu.

We wczesnym dzieciństwie

Diagnoza ADHD u małych dzieci nie jest możliwa, jednak istnieje kilka objawów, które mogą sugerować wystąpienie ADHD w przyszłości:

• ciągła aktywność ruchowa,
• dziecko nie uczy się na własnych błędach,
• opóźniony lub przyspieszony rozwój mowy,
• problemy ze snem,
• problemy z jedzeniem (dziecko wydaje się nie mieć czasu na jedzenie), w tym wymioty lub słaby odruch ssania,
• ataki kolki mogące wynikać z uczulenia lub zaburzeń uwagi,
• dzieci nadpobudliwe nie lubią (jak twierdzą niektórzy rodzice) być przytulane (może to być związane z nadwrażliwością dotykową, ale niekoniecznie z ADHD).

W wieku szkolnym

• trudności w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (np. zajęcia w pozycji siedzącej),
• trudności w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, „bujanie w obłokach”,
• nadmierna gadatliwość i impulsywność,
• brak samokontroli i refleksji nad własnym zachowaniem,
• trudności z koncentracją (słuchanie nieuważne, łatwe rozpraszanie się, trudności w zapamiętaniu, co miało się zrobić),
• zaburzone relacje z rówieśnikami (próby przejmowania inicjatywy w zabawie, trudności w przegrywaniu, niezamierzone krzywdzenie innych dzieci, krzykliwość, napastliwość, brak umiejętności czekania na swoją kolej),
• trudności z uwewnętrznieniem zachowań i wypowiedzi (głośne nazywanie tego, co robią, co dezorganizuje zajęcia),
• brak kontroli emocji, motywacji oraz pobudzenia (co utrudnia funkcjonowanie w grupie, a czasami wręcz uniemożliwia realizację celów).

U dorosłych

Kryteria z Utah dla ADHD u dorosłych

Historia ADHD w dzieciństwie, z wystąpieniem zarówno deficytu uwagi, jak i nadpobudliwości motorycznej, z co najmniej jednym z następujących objawów: nieprawidłowe zachowanie w szkole, impulsywność, emocjonalna nadpobudliwość oraz wybuchy gniewu. Utrzymujące się w dorosłości problemy z uwagą i nadpobudliwością ruchową, połączone z dwoma z następujących pięciu objawów: chwiejność emocjonalna, wybuchowy temperament, niska odporność na stres, brak organizacji i impulsywność.

ADHD u osób dorosłych

Objawy ADHD często osłabiają się z upływem czasu. Niemniej jednak, jak podają badacze, od 30 do 50% dzieci z diagnozą ADHD zachowuje przynajmniej niektóre jego objawy (lub wszystkie) w dorosłym życiu. Dorośli z ADHD, którzy nie poddają się leczeniu, często prowadzą chaotyczne życie, łatwo uzależniają się od substancji psychoaktywnych oraz alkoholu. Często współwystępują też inne zaburzenia, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne dwubiegunowe oraz problemy z nauką. Ważne jest, aby jak najszybciej podjąć odpowiednią terapię, aby uniknąć rozwoju komplikacji.

Osoby dorosłe z ADHD mogą wykazywać następujące cechy:

• częste przerywanie wypowiedzi innych,
• niedostatecznie rozwinięta pamięć robocza (krótkotrwała),
• niecierpliwość,
• gwałtowne zmiany emocjonalne,
• zapominanie ustalonych terminów,
• intensywne, lecz często nietrwałe relacje z innymi.

U dorosłych z ADHD występują również zaburzenia uwagi, które manifestują się trudnościami w koncentracji na konkretnych zadaniach. Problem ten dotyczy zarówno skierowania uwagi, jak i jej utrzymania (na przykład rozpoczynania słuchania i kontynuowania tej czynności). Brak odpowiednio rozwiniętej uwagi prowadzi do skupiania się na przypadkowych bodźcach (najbardziej wyraźnych lub nowych). Osoby dorosłe z ADHD mają trudności z koncentracją na jednym źródle bodźców, co skutkuje przechodzeniem do działań bezproduktywnych. Potrafią jednak odnaleźć się w nowych i trudnych sytuacjach, pod warunkiem że nie wymagają one długotrwałych i monotonnych zadań.

Objawy mogą przejawiać się poprzez:

• słabo rozwiniętą zdolność do samoobserwacji oraz tworzenia celów i planów życiowych,
• problemy ze współpracą, chęć robienia wszystkiego po swojemu,
• niedostrzeganie szczegółów, częste przeoczenia,
• trudności w dłuższej koncentracji uwagi,
• niedoprowadzanie do końca rozpoczętych zadań,
• okresowo występującą depresję,
• problemy z organizacją pracy,
• niechęć do zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego,
• rozpraszanie się pod wpływem otaczających bodźców,
• brak przewidywania konsekwencji swoich działań,
• częste zapominanie lub gubienie przedmiotów,
• lekceważenie własnego bezpieczeństwa,
• potrzebę podniesienia poziomu adrenaliny,
• częste poczucie odrzucenia,
• krótką pamięć,
• silną impulsywność.

Nadruchliwość, czyli nadmierna, niczym nieuzasadniona ruchliwość, jest zazwyczaj widoczna tylko w szybkich ruchach stóp lub palców u młodzieży i dorosłych. Zazwyczaj przekształca się ona w brak aktywności, prowadzący do wewnętrznego uczucia niepokoju i nerwowości.

Metody diagnozy osób dorosłych

Diagnoza ADHD u dorosłych opiera się na wywiadzie psychologicznym. Test DIVA-5 służy jako narzędzie pomocnicze w przeprowadzaniu wywiadu psychologicznego. Test ten jest wypełniany przez specjalistę, a nie przez pacjenta, ponieważ pacjent może błędnie interpretować swoje zachowanie. Dodatkowym narzędziem diagnostycznym jest test MMPI-2, który jest ogólnym testem stosowanym głównie w diagnozie klinicznej do oceny osobowości i zaburzeń psychicznych.

Działanie diagnostyczne i terapeutyczne

Ocena profilu psychoedukacyjnego

Ocena profilu psychoedukacyjnego obejmuje:

• test inteligencji,
• test ciągłego wykonywania (CPT),
• ocenę osiągnięć dziecka w zakresie podstawowych umiejętności, takich jak czytanie, literowanie, liczenie, pisanie i mówienie.

Testy inteligencji przeprowadza się w celu oceny ogólnych możliwości dziecka oraz oceny, czy istnieje znacząca różnica między możliwym a aktualnym poziomem osiągnięć w podstawowych umiejętnościach. Dzieci z zaburzeniami uwagi często mają dużą rozpiętość w wynikach IQ. W celu potwierdzenia zaburzeń uwagi u dzieci, można również przeprowadzić badania neurofizjologiczne, takie jak analiza korowych potencjałów wywołanych (EEG). Dzięki kompleksowej ocenie, w skład której wchodzą badania lekarskie, psychopedagogiczne, neurofizjologiczne oraz ocena mowy, jedynie u nielicznych dzieci z zaburzeniami uwagi diagnoza nie ujawnia problemu. Większość dzieci zostaje sklasyfikowana jako pacjenci z łagodną, średnią lub ciężką postacią zaburzeń uwagi. Badania te pozwolą również określić, czy nadpobudliwość jest częścią obrazu klinicznego, co umożliwia właściwe leczenie.

Sposoby działania

• Diagnoza: często towarzyszy jej ulga, sama w sobie daje efekt terapeutyczny.
• Edukacja: pogłębianie wiedzy pacjenta na temat zaburzenia.
• Strukturalizacja: wprowadzenie działań mających na celu zwiększenie organizacji życia, na przykład poprzez codzienne planowanie.
• Coaching lub terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania poprzez wygaszanie złych nawyków i wzmacnianie dobrych (nauka zasad i konsekwencji). Terapia behawioralna daje długoterminowe rezultaty.

W przypadku dzieci zaleca się również:

• Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia, podczas których dziecko nabywa umiejętności pomocne w uczestnictwie w zajęciach. Ważne jest zaangażowanie rodziców.
• Terapia mowy i języka: dzieci z ADHD mogą mieć również problemy z mową, dlatego pomoc logopedy jest istotna.
• Terapia zajęciowa: ukierunkowana na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka.
• Kontrola dietetyczna: istnieją przypuszczenia, że niektóre produkty, takie jak kakao, konserwanty, barwniki, salicylany i cukier, mogą nasilać objawy ADHD. Chociaż brak jest dokładnych badań naukowych, podawanie tranu dzieciom wydaje się pomocne w redukcji objawów ADHD. Skuteczność suplementów diety w ADHD pozostaje kontrowersyjna i wymaga dalszych badań, podobnie jak wpływ barwników spożywczych.

W 2007 roku na Uniwersytecie w Southampton przeprowadzono badania, które wykazały wyraźny związek między spożywaniem barwników a nadpobudliwością, obniżeniem koncentracji i reakcjami alergicznymi. Szereg barwników, zwanych „szóstką z Southampton”, obejmuje: tartrazynę (E102), czerwień koszenilową (E124), żółcień pomarańczową (E110), azorubinę (E122), żółcień chinolową (E104) oraz czerwień Allura (E129). Badania zostały opublikowane w czasopiśmie Lancet w dniu 6 września 2007 roku. Po zapoznaniu się z wynikami badań, brytyjska Foods Standards Agency zdecydowała o zaleceniach dotyczących wycofania produktów zawierających te barwniki. Wprowadzono zmiany w jadłospisach szkolnych. Sieci supermarketów, takie jak Sainsbury i Marks and Spencer, postanowiły wycofać te produkty z oferty, jednak FSA nie wprowadziła zakazu sprzedaży, pozostawiając decyzję w rękach rodziców. Sprawa została również przekazana do organów UE. W czerwcu 2010 roku Parlament Europejski, pod wpływem producentów żywności, odrzucił pomysł umieszczania ostrzeżeń na opakowaniach.

Badanie McCann et al. (2007), które wzbudziło zainteresowanie opinii publicznej, dotyczyło szerszego zagadnienia niż wpływ barwników na zachowanie dzieci z ADHD. Badano dzieci w wieku szkolnym, zarówno te z ADHD, jak i bez. Praca ta była później często przytaczana w kontekście ADHD, co stanowiło nadinterpretację, ponieważ dotyczyła ogólnego wpływu barwników na zachowanie dzieci. W 2011 roku U.S. Food and Drug Administration wskazała na konieczność dalszych badań, co poparło 93% głosujących. Należy podkreślić, że badano mieszankę barwników, a krytyce poddano także wielkość badanej grupy. Zaznaczono potrzebę dokładniejszej analizy wpływu barwników na ludzi, uwzględniając między innymi wiek (w badaniu nie brano pod uwagę nastolatków i dorosłych), dokładną diagnozę według kryteriów DSM-V oraz dokładną dawkę konkretnej substancji, a nie mieszanki.

Leczenie farmakologiczne

Głównym celem stosowania leków w terapii ADHD jest zmniejszenie lub eliminacja niekorzystnych objawów, przy jednoczesnym minimalizowaniu skutków ubocznych. Według badaczy leki są najskuteczniejszą metodą leczenia ADHD. Około 85% dorosłych pacjentów doznaje poprawy po zastosowaniu farmakoterapii. Główne kategorie stosowanych leków to stymulanty, które wpływają na poziom dopaminy i noradrenaliny. Leki te skutecznie łagodzą objawy ADHD, zwiększając poziom dopaminy lub noradrenaliny, które są obniżone w mózgu osób z ADHD.

Leki stosowane zgodnie z zaleceniami psychiatry nie prowadzą do uzależnienia. Jednak leki przyjmowane w większych dawkach niż zalecane, częściej niż zaleca to lekarz, lub w innej formie niż doustnej mogą prowadzić do uzależnienia. Prawidłowe stosowanie leku zgodnie z zaleceniami lekarza nie powoduje uzależnienia.

Stymulanty dopaminergiczne

Istnieją dwa główne rodzaje stymulantów, które działają głównie na dopaminę. Są dostępne w wersjach o niezmodyfikowanym i spowolnionym uwalnianiu.

• Metylofenidat – dostępny pod nazwami handlowymi takimi jak Concerta, Atenza, Medikinet, Medikinet CR, Symkinet MR (dostępny w Polsce), Ritalin (popularny w USA, w Polsce dostępny jedynie poprzez import docelowy).
• Pochodne amfetaminy – znane pod nazwami handlowymi Elvanse (dostępny w Polsce), Tentin, Dexederine, Adderall (dostępne jedynie poprzez import docelowy).

Preparaty Concerta i Medikinet (CR) znajdują się na liście leków refundowanych na ADHD. Refundacja nie przysługuje jednak osobom powyżej 18 roku życia, ponieważ leki te są zarejestrowane w Polsce jedynie dla dzieci i młodzieży (w wieku 6–18 lat).

Stymulanty noradrenergiczne

Leki stymulujące noradrenalinę to:

• Bupropion – przeznaczony także do leczenia depresji, działa jako selektywny inhibitor zwrotnego wychwytu noradrenaliny oraz, w mniejszym stopniu, dopaminy. Został zatwierdzony przez FDA do leczenia ADHD w 2004 roku.
• Atomoksetyna – stosowana u osób powyżej 6. roku życia, jest selektywnym inhibitorem zwrotnego wychwytu noradrenaliny oraz, w minimalnym stopniu, serotoniny. To pierwszy lek oficjalnie zatwierdzony przez FDA do leczenia ADHD.

Agonisty receptora α2

Leki działające poprzez aktywację receptorów α2 to:

• Guanfacyna – zarejestrowana jako Intuniv w leczeniu ADHD w Europie i USA. Działa poprzez selektywną stymulację receptorów α2A-adrenergicznych w korze przedczołowej, co zwiększa dostępność noradrenaliny, poprawiając kontrolę uwagi oraz redukując impulsywność i nadpobudliwość. W Polsce dostępna jest jedynie poprzez procedurę importu docelowego.
• Klonidyna – lek stosowany w leczeniu nadciśnienia tętniczego, często wykorzystywany off-label w terapii ADHD. W porównaniu do klonidyny, guanfacyna jest znacznie bardziej selektywna wobec receptorów α2A-adrenergicznych. Klonidyna aktywuje również inne receptory α2B i α2C oraz receptor imidazolinowy. Jest dostępna w Polsce.

Inne leki niestymulujące

Inne leki niestymulujące to:

• Amantadyna – pierwotnie opracowana jako lek przeciwwirusowy, okazała się pomocna w leczeniu ADHD, choć nie została oficjalnie zatwierdzona przez FDA do tej terapii.
• Piracetam – według badań może być pomocny, jednak nie został oficjalnie zatwierdzony przez FDA do leczenia ADHD. W porównaniu do atomoksetyny, piracetam wykazuje działanie lecznicze w dłuższym okresie (atomoksetyna przynosi efekty po dwóch tygodniach) i w mniejszym zakresie.

Leczenie niefarmakologiczne

W ostatnich latach rośnie popularność terapii EEG-Biofeedback, znanej również jako Neurofeedback. Amerykańskie Towarzystwo Pediatrii wskazuje na jej zastosowanie na poziomie poziomie 2. Istnieją również badania sugerujące, że efekty terapii farmakologicznych i EEG Biofeedback są równoważne, na przykład badania Duric et al. (2012) oraz Fuchs et al. (2003).

Klasyfikacja DSM-IV

Znane osoby z ADHD

• Adam Levine
• Albert Einstein
• Bill Gates
• Channing Tatum
• Emma Watson
• Jamie Oliver
• Joanna Szczepkowska
• Justin Timberlake
• Karina Smirnoff
• Liv Tyler
• Michael Phelps
• Mila Kunis
• Ryan Gosling
• Simone Biles
• Szymon Majewski
• will.i.am
• Walt Disney
• Winston Churchill

Zobacz też

• klasyczna teoria Łurii – problemy ze skupieniem związane z brakiem ignorowania nieistotnych informacji, a kiepska pamięć ze słabą zdolnością wyciszania innych wspomnień
• AADD

Polecana literatura

• Adam A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria, T. 2: Psychiatria kliniczna, Wrocław: Urban & Partner, 2002, ISBN 978-83-87944-72-8.
• Irena Namysłowska, Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa: PZWL, 2007, ISBN 978-83-200-3554-4.
• Janusz Krzyżowski, Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych, Warszawa: Medyk, 2010, ISBN 978-83-89745-68-2.
• Iwona Górka, Mały nieszczęśliwy człowiek z ADHD, 2005, ISBN 83-923080-0-X.
• Tomasz Hanć, Dzieciństwo i dorastanie z ADHD, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2009, ISBN 978-83-7587-151-7.
• Piotr Pawlak, Program profilaktyczno-terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, wyd. III, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2009, ISBN 978-83-7308-689-0.
• Gordon Serfontein, Twoje nadpobudliwe dziecko, 1999, ISBN 83-7469-109-3.
• Renata Wiącek, Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2009, ISBN 978-83-7587-196-8.
• Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, 1999, ISBN 83-87991-07-4.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Walter W. Adriani, Francesca F. Zoratto, Giovanni G. Laviola, Brain Processes in Discounting: Consequences of Adolescent Methylphenidate Exposure, w: Clare C. Stanford, Rosemary R. Tannock (red.), Behavioral Neuroscience of Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Its Treatment, Springer Science & Business Media, 10 stycznia 2012, ISBN 978-3-642-24611-1.
• Mauricio M. Arcos-Burgos, Maximilian M. Muenke, Toward a better understanding of ADHD: LPHN3 gene variants and the susceptibility to develop ADHD, „Attention Deficit and Hyperactivity Disorders”, 2 (3), 2010, s. 139–147, DOI: 10.1007/s12402-010-0030-2.
• L. Eugene Arnold i in., Effect of Treatment Modality on Long-Term Outcomes in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review, „PLoS ONE”, 2 (10), 2015, DOI: 10.1371/journal.pone.0116407.
• Lionel L. Bailly, Stimulant medication for the treatment of attention-deficit hyperactivity disorder: evidence-based practice?, „The Psychiatrist”, 29 (8), 2005, s. 284–287, DOI: 10.1192/pb.29.8.284.
• Sára S. Bálint i in., Neuropszichológiai károsodásokat felnőtt figyelemhiányos hiperaktivitás zavar (ADHD): A szakirodalmi áttekintés, „Psychiatria Hungarica”, 5 (23), 2008, s. 324–335.
• M.D. Berry, The potential of trace amines and their receptors for treating neurological and psychiatric diseases, „Reviews on Recent Clinical Trials”, 2 (1), 2007, s. 3–19.
• Alexandra S. Burt, Rethinking environmental contributions to child and adolescent psychopathology: a meta-analysis of shared environmental influences, „Psychological Bulletin”, 135 (4), 2009, s. 608–637.
• E.E. Cardo i in., Trastorno por déficit de atención/hiperactividad: ¿un patrón evolutivo?, „Revista De Neurologia”, 50 suppl. 3, 2010, s. 143–147.
• Ann C.A. Childress, Sally A.S. Berry, Pharmacotherapy of Attention-Deficit Hyperactivity Disorder in Adolescents, „Drugs”, 3 (72), 2012.
• Caroline S.C.S. Clauss-Ehlers, Encyclopedia of Cross-Cultural School Psychology, 2010, ISBN 978-0-387-71798-2.
• Donald J.D. Cohen, Dante D. Cicchetti (red.), Developmental Psychopathology, Developmental Neuroscience, Wiley, 3 lutego 2006, ISBN 978-0-471-23737-2.
• Philip P. Cowen, Paul P. Harrison, Tom T. Burns, Shorter Oxford Textbook of Psychiatry, wyd. 7, Oxford: Oxford University Press, 9 sierpnia 2012, ISBN 978-0-19-960561-3.
• V.V. Emond i in., Neuroanatomie structurelle et fonctionnelle du trouble déficitaire d’attention avec ou sans hyperactivité (TDAH), „L’Encéphale”, 35 (2), 2009, s. 107–114.