Adelajda z Turynu, znana również jako Adelajda z Susy (czasami używa się form Adelheid, Adelais lub Adelina), urodziła się około roku 1014/1020, a zmarła 19 grudnia 1091. Od 1034 roku pełniła funkcję hrabiny (margrabiny) marchii Turynu oraz części Iwrei, które znajdują się w północno-zachodnich Włoszech. Była ostatnią przedstawicielką dynastii, która władała terenami od Piemontu po Wybrzeże Liguryjskie, a jej ojciec, Udalryk, pochodził od króla Arduina z Iwrei. Często mylnie kojarzona jest tylko z miastem Susa. Niekiedy porównuje się ją z jej kuzynką, Matyldą Toskańską, żyjącą w tym samym okresie.
Biografia
Wczesne życie
Adelajda prawdopodobnie przyszła na świat w Turynie jako córka Udalryka Manfrediego II i Berty, w latach 1014/1020. Niewiele wiadomo o jej wczesnych latach. Miała dwie młodsze siostry, Immillę i Bertę, oraz być może nieznanego z imienia brata, który zmarł przed ojcem. Po śmierci Udalryka (w grudniu 1033 lub 1034) Adelajda odziedziczyła znaczną część jego majątku w margrabstwie Turynu, w szczególności w dolinie Susy, Auriate i Asti. Oprócz tego, dziedziczyła także dobra w hrabstwach Albenga, Alba, Bredulo i Ventimiglia. Prawdopodobnie jej matka, Berta, krótko pełniła funkcję regentki w jej imieniu.
Małżeństwa
Tytuł margrabiego miał głównie znaczenie militarne, dlatego cesarz Konrad II w latach 1036 lub 1037 zaaranżował małżeństwo Adelajdy z jego pasierbem, Hermanem IV, który otrzymał inwestyturę na marchię turyńską. Pierwszy mąż Adelajdy zmarł na zarazę podczas walk prowadzonych przez Konrada II w Neapolu w lipcu 1038.
Po jego śmierci, jako wdowa, Adelajda ponownie wyszła za mąż, aby zabezpieczyć swoje rozległe posiadłości. Prawdopodobnie w 1041 roku, a na pewno przed 19 stycznia 1042, poślubiła Henryka z Monferratu, który zmarł około 1045 roku. Następnie zaaranżowano jej kolejny ślub, tym razem z Odonem (Ottonem) Sabaudzkim. Z trzecim mężem, którego poślubiła w 1046 roku, miała trzech synów: Piotra I, Amadeusza II i Odona (Ottona), a także dwie córki. Berta wyszła za mąż za cesarza Henryka IV, a Adelajda poślubiła Rudolfa Szwabskiego.
Wdowieństwo i władza
Po śmierci męża 1 marca 1060 roku, Adelajda zarządzała marchią turyńską oraz hrabstwem Sabaudii wspólnie z synami, najpierw z Piotrem, a później z Amadeuszem.
Czasami mówi się, że Adelajda opuściła Turyn jako stolicę i osiedliła się w Susie. Jednakże jej pobyty w margrabiowskim pałacu w Turynie są znacznie lepiej udokumentowane niż w innych miejscach.
W 1070 roku Adelajda zdobyła i spaliła miasto Asti, które zbuntowało się przeciwko niej.
Stosunki z cesarstwem
W 1069 roku Henryk IV próbował oddalić córkę Adelajdy, co wpłynęło na ochłodzenie jej relacji z rodziną cesarską. Zięć jednak otrzymał wsparcie Adelajdy po interwencji Berty, gdy przybył do Włoch, aby ukorzyć się przed papieżem Grzegorzem VII oraz Matyldą z Toskanii w Kanossie. W zamian za pozwolenie na przejazd przez jej ziemie, Henryk nadał Adelajdzie Bugey. Adelajda oraz jej syn Amadeusz towarzyszyli Henrykowi IV i Bercie w Kanossie, gdzie teściowa cesarza występowała jako pośredniczka, współpracując z Matyldą i margrabią Mediolanu Albertą Azzonem II. W latach 1080-1082 biskup Benzo Alby wysłał kilka listów do Adelajdy, zachęcając ją do wsparcia Henryka IV w wojnach włoskich, które były częścią Sporu o inwestyturę. Adelajda zaproponowała mediację między Henrykiem a Matyldą Toskańską, a być może nawet dołączyła do niego podczas kampanii w południowych Włoszech w 1084 roku.
Stosunki z Kościołem
Adelajda dokonała wielu darowizn na rzecz klasztorów w marchii turyńskiej. W 1064 roku założyła klasztor Santa Maria w Pinerolo.
Korespondowała z wieloma hierarchami Kościoła, w tym z papieżami Aleksandrem II i Grzegorzem VII, a także z Piotrem Damianim. Listy te pokazują, że Adelajda czasami wspierała reformy gregoriańskie, ale bywały momenty, kiedy się z nimi nie zgadzała. Piotr Damiani (w liście z 1064 roku) oraz Grzegorz VII (w piśmie z 1073 roku) polegali na Adelajdzie w egzekwowaniu celibatu duchownych i ochronie klasztorów Fruttuaria i San Michele Della Chiusa. Aleksander II (w liście z około 1066/7) oskarżał jednak Adelajdę o jej zachowanie w sprawie Gwidona z Velate, który dzięki symonii został arcybiskupem Mediolanu.
Śmierć
Adelajda zmarła w grudniu 1091 roku. Zgodnie z późniejszą legendą, została pochowana w kościele parafialnym Canischio (Canisculum), w małej wiosce w Cuorgne w dolinie Orco, gdzie rzekomo mieszkała incognito przez dwadzieścia dwa lata przed swoją śmiercią. Historyk średniowiecza Charles William Previté-Orton nazwał tę opowieść absurdalną. W katedrze w Susie znajduje się posąg klęczącej Adelajdy, nad którym umieszczono napis: Questa è Adelaide, cui l’istessa Roma Cole, e primo d’ Ausonia onor la nome.
Rodzina i dzieci
Z późnego austriackiego źródła wynika, że Adelajda i Herman IV, książę Szwabii, mieli dzieci. Herman brał udział w kampaniach wojennych przez większość swojego krótkiego małżeństwa z Adelajdą i zmarł bezpotomnie. Adelajda nie miała dzieci także z drugim mężem, Henrykiem.
Adelajda i Otton Sabaudzki mieli pięcioro dzieci:
- Piotr I Sabaudzki, ożenił się z Agnieszką, córką Wilhelma VII, księcia Akwitanii
- Amadeusz II Sabaudzki
- Odon (Otton)
- Berta Sabaudzka, wyszła za mąż za Henryka IV, cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego, w czerwcu 1066
- Adelajda Sabaudzka, poślubiła Rudolfa Szwabskiego
Dziedzictwo
Adelajda została uwieczniona w instalacji Judy Chicago zatytułowanej Kolacja, gdzie reprezentuje jedno z 999 imion na Piętrze Dziedzictwa.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
H. Bresslau: Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Konrad II., 2 tomy, 1884. Brak numerów stron w książce
Judy Chicago: The Dinner Party: From Creation to Preservation. Londyn: Merrell, 2007. ISBN 1-85894-370-1.
G. Calligaris (red.): Un’antica cronaca piemontese inedita. Turyn: 1889.
F. Cognasso: Dizionario Biografico degli Italiani. Tom 1. 1960. Brak numerów stron w książce
V. Fumagalli: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
Agnes Baillie Cunninghame Dunbar: A Dictionary of Saintly Women. Bell, 1904.
E. Goez: Ein neuer Typ der europäischen Fürstin im 11. und frühen 12. Jahrhundert?. W: B. Schneidmüller (red.), S. Weinfurter (red.): Salisches Kaisertum und neues Europa. Die Zeit Heinrichs IV. und Heinrichs V.. Darmstadt: 2007.
S. Hellmann: Die Grafen von Savoyen und das Reich: bis zum Ende der staufischen Periode. Innsbruck: 1900.
E. Hlawitschka. Zur Abstammung Richwaras, der Gemahlin Herzog Bertholds I. von Zähringen. „Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins”. 154, 2006.
Antoni Mączak: Savoia. W: Antoni Mączak (red.): Dynastie Europy. Wyd. III zmienione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2009. ISBN 978-83-04-04853-9.
R. Merlone. Prosopografia aleramica (secolo X e prima metà dell’XI). „Bollettino storico-bibliografico subalpino”. LXXXI, 1983.
C.W. Previté-Orton: The Early History of the House of Savoy (1000-1233). Cambridge: 1912.
Reina Pennington: Amazons to Fighter Pilots: An Autobiographical Dictionary of Military Women. Westport, CT: Greenwood Press, 2003, s. 3. ISBN 0-313-32707-6.
D. Schwennicke: Europäische Stammtafeln. Tom I.1. Marburg: 1978.
I poli del potere pubblico e dell’orientamento signorile degli Arduinici: Torino e Susa. W: G. Sergi: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
G. Sergi: I confini del potere. Marche e signorie fra due regni medievali. 1995.
Matilde di Canossa e Adelaide di Torino: contatti, confronti, valutazioni typologiche. W: G. Sergi: Matilde di Canossa e il suo tempo. Atti del XXI congresso internazionale di study Sull’alto Medioevo. Spoleto: 2016.
L. Vergano: Storia di Asti. Tom I. Asti: 1951.
Linki zewnętrzne
Women’s Biography: Adelaide of Turin and Susa (Krótka biografia Adelajdy, tłumaczenie na język angielski listów do Adelajdy oraz dokumenty prawne wydane przez Adelajdę)
Medieval Lands Project: Northern Italy, 900–1100.
Adelheid von Turin, Herzogin von Schwaben, Markgräfin von Turin, Gräfin von Savoyen.