Adelajda Kazimierzówna
Adelajda Kazimierzówna (urodzona prawdopodobnie pod koniec lat 70. lub na początku lat 80. XII wieku, zmarła 8 grudnia 1211) była księżniczką małopolską z dynastii Piastów.
Była córką księcia krakowskiego i zwierzchniego księcia Polski, Kazimierza II Sprawiedliwego, oraz Heleny, córki Konrada II znojemskiego z dynastii Przemyślidów.
Na podstawie inskrypcji znajdującej się na płycie nagrobnej w kościele dominikanów pw. św. Jakuba w Sandomierzu oraz dwóch przekazów Jana Długosza, historycy ustalili pochodzenie oraz fakty z życia Adelajdy. Do czasów współczesnych w literaturze przeważał pogląd zgodny z tymi źródłami w kwestii jej filiacji oraz roku śmierci. Według tego poglądu, Adelajda była zmarłą w 1211 córką Kazimierza II Sprawiedliwego, jednak nie erygowała klasztoru dominikanów w Sandomierzu, lecz była tamtejszą mniszką. W XIX wieku pojawiła się teoria, że Piastówna była córką Kazimierza I kujawskiego, która wstąpiła do klasztoru dominikanów w Sandomierzu i zmarła w 1291 roku. Pogląd ten, przyjęty przez wielu badaczy, został jednak poddany w wątpliwość. Nowsze badania uznają Adelajdę za córkę Kazimierza Sprawiedliwego i fundatorkę sandomierskiego kościoła, w którym po jej śmierci w 1211 roku została pochowana.
Życiorys
Jan Długosz informował, że Adelajda była córką Kazimierza Sprawiedliwego. Nieznana jest dokładna data jej urodzenia. Fakt, że nie wyszła za mąż ani nie wstąpiła do żadnego klasztoru, sugeruje, że zmarły w 1194 roku ojciec nie miał okazji podjąć decyzji o jej przyszłości. Data urodzenia, umiejscowiona na przełomie lat 70. i 80. XII wieku, jest jedynie przypuszczeniem. Wśród potomków Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny znojemskiej, Adelajda jest umieszczana na piątej pozycji, po Odonie, a przed Leszkiem Białym i Konradem I mazowieckim.
Geneza jej imienia pozostaje niejasna. W literaturze wskazuje się na trzy możliwości. Kazimierzówna mogła otrzymać imię na cześć Adelajdy, matki Salomei z Bergu, babki Kazimierza Sprawiedliwego, chociaż odległość czasowa między ich życiem jest znaczna. Wątpliwe wydaje się również, aby babka mogła być zapamiętana przez osieroconego w wieku sześciu lat księcia. Gdyby rodzice Kazimierza Sprawiedliwego, Bolesław Krzywousty i Salomea z Bergu, mieli córkę o imieniu Adelajda, zmarłą w młodym wieku, to być może ona była inspiracją dla imienia Piastówny. Ostatecznie, jej imię mogło także odnosić się do Adelajdy Zbysławy, córki księcia wrocławskiego Bolesława Wysokiego, z którym Kazimierz Sprawiedliwy był związany sojuszem. W tym przypadku Adelajda musiałaby się urodzić między 1177 a 1184 rokiem.
Adelajda była fundatorką kościoła pw. św. Jakuba w Sandomierzu, przy którym biskup krakowski Iwo Odrowąż osadził dominikanów w 1226 roku. Ponadto, miała być mniszką w klasztorze cysterek w Trzebnicy w czasie rządów pierwszej opatki Petrissy.
Zmarła 8 grudnia 1211 roku i została pochowana w kościele, który sama ufundowała.
Pod koniec XIV lub na początku XV wieku została wykonana gotycka płyta nagrobna. Na płycie wyrzeźbiono postać kobiety w długiej sukni i płaszczu, z głową opartą na poduszce i z rękoma złożonymi do modlitwy, a wokół niej umieszczono inskrypcję w języku łacińskim: „hic iacet domicella adleais filia ducis kazimiri fundatrix ilius convet’ et obit anno domini milesimo ccxi”. Tytuł fundatorki klasztoru na nagrobku, z którego Długosz czerpał wiedzę, tłumaczy się błędem w źródle wynikającym z pozostawienia grobu Piastówny w kościele przejętym przez dominikanów.
Pogląd o kujawskim pochodzeniu
W XIX wieku w literaturze pojawiła się niezgodna z zachowanymi źródłami teoria dotycząca Adelajdy. Uznano, że pochowana w sandomierskim kościele dominikanów Kazimierzówna musiała być tamtejszą mniszką. Ponieważ konwent został założony w 1226 roku, stwierdzono, że nie mogła ona umrzeć w 1211. Odrzucono również tezę, że była córką Kazimierza Sprawiedliwego, ponieważ w takim przypadku wstąpiłaby do klasztoru dopiero w wieku około 40 lat lub wcześniej żyła w innym zgromadzeniu. Z powodu wątpliwości dotyczących ojcostwa księcia krakowskiego część badaczy uznała Adelajdę za córkę Kazimierza I kujawskiego.
Ustalono, że urodzona krótko przed 7 kwietnia 1249 roku Adelajda pochodziła z drugiego małżeństwa księcia kujawskiego z Konstancją, córką księcia krakowskiego i śląskiego Henryka II Pobożnego. Po 1278 roku wstąpiła do zakonu dominikanów w Sandomierzu, na ziemiach swojego rodzonego brata Leszka Czarnego. Tytuł fundatorki miał zostać utrwalony dzięki nadaniom, jakie uczyniła dla konwentu, lub dzięki wstawiennictwu Leszka. Zmarła 8 grudnia 1291 roku, a rok 1211 na nagrobku tłumaczono pomyłką rzeźbiarza.
Jednak ta interpretacja została zakwestionowana. Podano w wątpliwość przekaz Długosza, który twierdził, że Adelajda była mniszką w klasztorze dominikanów, argumentując, że kobieta nie mogła być zakonnicą w męskim zgromadzeniu, a kronikarz nie wspomniał o jej zakonnej profesji.
Kwestionując ten pogląd, zauważono również brak bezpośrednich dowodów w ówczesnych źródłach dotyczących przyjętych dat życia oraz filiacji. Adelajda nie mogła być córką Kazimierza I kujawskiego. Gdyby pochodziła z małżeństwa z Konstancją, byłaby wymieniona w napisanej w 1300 (najpóźniej w 1301) roku Genealogii św. Jadwigi, w której wspomniani są Kazimierzowice: Leszek Czarny oraz Ziemomysł inowrocławski z potomstwem. Na niekorzyść tej filiacji przemawia fakt, że wpływ na powstanie Genealogii miał franciszkanin wrocławski Henryk z Breny, siostrzeniec Kazimierza I, który nie pominąłby w opracowaniu swojej siostry ciotecznej. Dodatkowo, w czasie pisania Genealogii opatką trzebnickiego klasztoru, będącego sanktuarium św. Jadwigi, była Konstancja, córka Ziemomysła Kazimierzowica. Jeśli Adelajda byłaby córką księcia kujawskiego z małżeństwa z Eufrozyną opolską, nie byłaby wymieniona w Genealogii św. Jadwigi, ale zamiast do Sandomierza została by oddana do jednego z lokalnych klasztorów na Kujawach, gdzie pozostawałaby pod opieką rodzeństwa.
Genealogia
Opracowanie na podstawie: K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004; K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań – Wrocław 2001; The Premyslids (ang.), genealogy.euweb.cz, [dostęp 2011-09-20].
Przypisy
Bibliografia
Źródła
Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. VI, tłum. J. Mrukówna, PWN, Warszawa 1973, T. 3, s. 222.
Opracowania
Balzer O., Genealogia Piastów, Akademia Umiejętności, Kraków 1895, s. 337–339 i 418.
Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2001, ISBN 83-913563-5-3, s. 17–22.
Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, cz. I, wyd. II, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2007, ISBN 978-83-60448-28-1, s. 121.
Sroka S. A., Adelajda, [w:] Ożóg K., Szczur S. (pod red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ISBN 83-08-02829-2, s. 210.