Adelajda Biała Knegini – rzekoma siostra lub córka Mieszka I, żona księcia Gejzy z Węgier. Po raz pierwszy wzmiankę o niej zawiera Kronika polsko-węgierska z XIII wieku. Postać ta pojawia się w starszej historiografii oraz w literaturze popularnonaukowej współczesnych czasów. Badania przeprowadzone na końcu XIX wieku ujawniły, że Adelajda Biała Knegini jest postacią fikcyjną, a jedyną żoną Gejzy była Sarolta, znana jako Beleknegini.
Adelajda Biała Knegini w przekazach kronikarskich
Po raz pierwszy wzmiankę o Adelajdzie zawiera Kronika polsko-węgierska z XIII wieku, która informuje, że książę Gejza (Jesse) ożenił się z Adelajdą, siostrą Mieszka I. To ona miała nawrócić swojego męża na chrześcijaństwo, a później urodzić mu syna Stefana, późniejszego świętego.
Adelajda Biała Knegini w historiografii
Adelajda pojawia się w starszej historiografii dotyczącej Piastów (np. Oswald Balzer, 1895) oraz w literaturze popularnonaukowej (np. Pawła Jasienicy) i w legendach. Zwykle opisywana jako młodsza córka Siemomysła, księcia Polan oraz siostra Mieszka I, która miała poślubić Gejzę w 972 lub 973 roku. Jako księżna Węgier miała być znana jako Biała Knegini i przyczynić się do chrystianizacji Węgier, a także do małżeństwa swojego bratanka Bolesława z pasierbicą Judytą w 985 roku. Życie Adelajdy jest opisane w tzw. żywotach budzisławskich, które historycy uznają za mistyfikację.
Stanisław Zakrzewski przedstawił wiele hipotez dotyczących Adelajdy. Zgodnie z jego teorią, była ona córką Mieszka I i Dobrawy, urodzoną w 968 lub 969 roku. Poślubiła Gejzę w nieznanym roku, jednak jako jego druga żona i macocha, a nie matka Stefana I. Później miała zostać oddalona przez męża, a po śmierci Gejzy poślubić jego młodszego brata Michała, identyfikowanego przez polskiego badacza jako Koppány. Z tego małżeństwa mieli pochodzić Vazula i Władysław Łysy. Te tezy jednak nie zyskały uznania w literaturze.
Historycy Jerzy Dowiat i Tadeusz Wasilewski zaproponowali z kolei, że imię Adelajda nosiła córka Mieszka II, żona króla Beli I.
Informacje te opierają się głównie na legendach lub niezweryfikowanych wczesnych przekazach historycznych, a teza o jej istnieniu wydaje się być obecnie jednoznacznie odrzucona przez historyków.
Adelajda Biała Knegini w literaturze pięknej
Wątek Adelajdy w polskiej poezji badał Dawid Jung, który przeanalizował anonimowy wiersz napisany w leoninach (łac. versus leoninus) pt. „O Adelajdzie, zrodzonej w Gnieźnie Białej Knegini”. Wiersz ten stanowi jeden z nielicznych przykładów poetyckiego opisu życia księżnej. W literackiej wizji Adelajda miała urodzić się w Gnieźnie i dorastać na dworze Mieszka I oraz Dąbrówki. Anonimowy poeta starał się podkreślić dobre relacje polsko-węgierskie, które miały być możliwe dzięki Adelajdzie: „Odtąd dwa bliskie narody złączon w bratnie korowody / Bieżą przez Europy dzieje, aż do śmierci przyjaciele”. Jak zauważa Jung, w wierszu wykorzystano nieznaną legendę o „pierścieniu świętowojciechowym”: utwór „O Adelajdzie, zrodzonej w Gnieźnie Białej Knegini” zachował zagubioną legendę o cudownym pierścieniu Wojciecha, który księżna miała rzekomo otrzymać osobiście od świętego. Ten pierścień, później świecący w kwietniu, miesiącu męczeńskiej śmierci Wojciecha, księżna Adelajda miała odesłać do skarbca gnieźnieńskiego. Tak jak w klasycznej hagiografii, pierścień stał się atrybutem Adelajdy. Legendy o świętowojciechowym złotym pierścieniu nie występują w wcześniejszej literaturze, jednak wpisują się w ludowe wyobrażenie świętego, znanego z hojności i karmienia głodnych, o czym wspominają łacińskie antyfony i responsoria śpiewane w średniowieczu przy grobie świętego w Gnieźnie. Po śmierci, zgodnie z literackim wyobrażeniem, duch Adelajdy nawiedza zamek gnieźnieński.
Bibliografia
Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
Györffy G., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzieło, Warszawa 2003, s. 76-77.
Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław-Warszawa (1992).
Sroka S. A., Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000, s. 19.
Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, wyd. 2, Poznań 2007.
Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, wyd. 2, Kraków 2000, s. 237-240.
Przypisy
Literatura uzupełniająca
Roman Grodecki, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 28. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0