Adelaide

Adelaide

Adelaide (wym. [ˈædəleɪd]), znane również jako Adelajda, to miasto w Australii, które pełni rolę stolicy stanu Australia Południowa. Znajduje się nad Zatoką Świętego Wincentego, częścią Oceanu Indyjskiego, u ujścia rzeki Torrens. Jest to piąte co do wielkości miasto w Australii, zamieszkiwane przez około 1,45 miliona ludzi. Miasto leży w strefie klimatu subtropikalnego, typowego dla regionów śródziemnomorskich, gdzie temperatura w ciągu dnia waha się od 15 °C w lipcu do około 29 °C w styczniu.

Geografia

Położenie

Adelaide zlokalizowane jest na równinie Adelaide Plains, w pobliżu rzeki Torrens, przy jej ujściu do Zatoki Świętego Wincentego, która jest częścią Wielkiej Zatoki Australijskiej Oceanu Indyjskiego.

Klimat

Miasto charakteryzuje się klimatem śródziemnomorskim, z łagodnymi, deszczowymi zimami oraz gorącymi, suchymi latami. Adelaide jest również najsuchszym miastem wśród stolic stanów Australii. Przykładowe wartości temperatur i opadów to:

• średnia maksymalna temperatura w styczniu: 28,8 °C
• średnia minimalna temperatura w styczniu: 16,8 °C
• średnia maksymalna temperatura w czerwcu: 15,3 °C
• średnia minimalna temperatura w czerwcu: 7,4 °C
• przeciętne roczne opady deszczu: 558,1 mm
• najwilgotniejszy miesiąc: czerwiec, 83,1 mm
• najsuchszy miesiąc: luty, 13,7 mm

Rekordowe wartości temperatur i opadów:

• najwyższa zanotowana temperatura: 44,3 °C
• najniższa zanotowana temperatura: –0,4 °C (31,3 °F)
• najwilgotniejszy miesiąc: czerwiec, 174,6 mm

W 2008 roku Adelaide doświadczyło rekordowej fali upałów, kiedy przez piętnaście dni, od 3 do 17 marca, temperatura maksymalna przekraczała 35 °C.

Historia

Pierwszymi mieszkańcami terenów, na których powstało Adelaide, byli Aborygeni z plemienia Kaurna, którzy nazywali tę krainę Tandanya, co oznacza „kraina czerwonych kangurów”.

Nazwa Adelaide pochodzi od imienia żony króla Wilhelma IV Hanowerskiego, królowej Adelajdy. W mieście znajduje się również część jej prywatnej biblioteki.

Brytyjscy osadnicy ustanowili prowincję o nazwie Australia Południowa 28 grudnia 1836 roku, a dzień ten obchodzony jest jako święto stanowe Proclamation Day. Miejsce na przyszłe miasto wyznaczył pułkownik William Light, który także opracował pierwsze plany miasta. Jako centralny punkt wybrał wzgórze blisko rzeki Torrens, która stanowiła główne źródło wody dla nowej osady. Pułkownik Light stworzył plan urbanistyczny znany jako Light’s vision, oparty na kwadracie o boku jednej mili, otoczonym szerokim pasem parków i terenów zielonych, z szerokimi ulicami i alejami przecinającymi się pod kątem prostym.

Adelaide zostało zaplanowane jako centrum dla kolonii wolnych emigrantów z Europy, co różniło się od innych australijskich stanów, które były osiedlane przez więźniów. Osadnikom zapewniono wolności religijne i obywatelskie, co przyciągnęło wielu uchodźców z Niemiec. Co ciekawe, słowo „adelaide” w języku niemieckim oznacza „szlachetne oblicze”.

Gospodarka

Adelaide jest ważnym ośrodkiem przemysłowym i naukowym w Australii. W mieście znajduje się duże centrum badawcze przemysłu zbrojeniowego DSTO (Defence Science and Technology Organisation), skąd pochodzi hasło „SA – the Defence State”. Inne kluczowe gałęzie przemysłu to przemysł maszynowy, chemiczny, elektrotechniczny, winiarski oraz włókienniczy. W Adelaide znajdują się także zakłady stoczniowe ASC Pty Ltd.

Infrastruktura

W Adelaide funkcjonują trzy znaczące uniwersytety: Uniwersytet Australii Południowej (University of South Australia, UniSA), University of Adelaide oraz Flinders University.

Miasto jest pokryte rozległym systemem transportu publicznego, znanym jako Adelaide Metro, który obejmuje unikatowy system O-Bahn (specjalny tor autobusowy) oraz tramwaje.

Adelaide odgrywa istotną rolę na linii kolejowej Indian Pacific, łączącej Perth i Sydney, a także jest początkiem nowo ukończonej linii kolejowej The Ghan, biegnącej przez Alice Springs do Darwin. Główne stacje kolejowe to: Adelaide oraz Adelaide Parklands Terminal.

Miasto obsługiwane jest przez międzynarodowy port lotniczy Adelaide, który w 2019 roku obsłużył 8,5 miliona pasażerów.

Kultura

Od swojego powstania, Adelaide przyciągała imigrantów z różnych krajów, w szczególności Niemców, którzy uciekali przed prześladowaniami religijnymi. Przywieźli oni ze sobą pierwsze sadzonki winorośli i zakładali znane winnice w Barossa Valley. Po II wojnie światowej do Południowej Australii i Adelaide przybyło wielu uchodźców z różnych krajów europejskich, najwięcej z Włoch, Grecji, Holandii i Polski. W okresie wojny wietnamskiej miała miejsce pierwsza duża fala emigracji z Azji. Ta unikalna mieszanka kultur i tradycji znajduje odzwierciedlenie w bogatej kuchni wielu kafejek i restauracji w Adelaide, które, według nieoficjalnych danych, mają największą liczbę restauracji na mieszkańca w Australii. W mieście funkcjonuje również muzeum migracji.

Wokół Adelaide znajdują się liczne winnice, w tym słynna Barossa Valley, które są popularnym celem wycieczek dla turystów oraz mieszkańców.

Życie kulturalne w Adelaide rozwinęło się w latach 70. XX wieku, za czasów premiera Dona Dunstana, uważanego za ojca nowoczesnej Południowej Australii. Zmienił on wiele przestarzałych przepisów, co sprawiło, że miasto stało się znane z różnorodnych festiwali (jednym z motto stanu jest „South Australia – The Festival State”). Do najpopularniejszych festiwali odbywających się w Adelaide należą: Barossa Music Festival, Adelaide Festival of Arts, Adelaide Film Festival, Adelaide Fringe, a najbardziej znanym jest WOMADelaide – największy w Australii festiwal muzyki światowej i etnicznej, organizowany w malowniczych parkach Ogrodu Botanicznego.

W latach 1985-1995 w wschodniej części miasta odbywały się wyścigi Grand Prix Australii Formuły 1. Na czas wyścigu zamykano część ulic, które były częściowo modyfikowane dla bolidów, a całe miasto brało udział w trzydniowej zabawie. W 1996 roku w kontrowersyjny sposób przeniesiono wyścigi do Melbourne, a w ramach rekompensaty rząd Południowej Australii zorganizował wyścigi Clipsal 500, w których biorą udział samochody V8 Supercar na torze przypominającym ten używany przez Formułę 1.

Adelaide jest siedzibą dwóch drużyn futbolu australijskiego: Adelaide Crows i Port Adelaide Power. Sport w Adelaide, podobnie jak w innych częściach Australii, jest traktowany bardzo poważnie, a sukcesy drużyn południowoaustralijskich są powodem do dumy dla mieszkańców, szczególnie gdy drużyna z Adelaide pokonuje drużynę z Melbourne, stolicy Wiktorii, będącej odwiecznym rywalem Adelaide. Inne popularne drużyny sportowe z Adelaide to: Adelaide 36ers (koszykówka męska), Adelaide Lightning (koszykówka kobieca), Southern Redbacks (krykiet) i wiele innych.

Międzynarodowo znani artyści, reżyserzy i muzycy pochodzący z Adelaide to m.in. reżyserzy Scott Hicks i Rolf de Heer, aktorzy Anthony LaPaglia i Jonathan LaPaglia, muzycy Jimmy Barnes, Guy Sebastian, John Farnham oraz zespoły The Mark of Cain i The Superjesus. Od 1999 roku w Adelaide mieszka Ben Folds, pochodzący z Karoliny Północnej.

Inne znane postacie związane z Adelaide to: Alexander Downer (były minister spraw zagranicznych Australii), sir Mark Oliphant (fizyk i gubernator stanu), oraz laureaci Nagrody Nobla: William Henry Bragg, jego syn William Lawrence Bragg i Howard Florey (odznaczony za odkrycia związane z penicyliną). Z Adelaide pochodzą również tenisiści Lleyton Hewitt i Mark Woodforde.

Adelaide była także domem pioniera antarktycznego sir Douglasa Mawsona oraz pierwszej kobiety, która została sędzią w Australii (a później pierwszą kobietą gubernatorem Południowej Australii) Romy Mitchell.

Polonia

W mieście działa od 1955 roku amatorski teatr polonijny, Polski Teatr Stary w Adelaide.

W Adelaide znajduje się również Konsulat Honorowy Rzeczypospolitej Polskiej.

Sport

Najpopularniejszym sportem w Adelaide jest futbol australijski. Miasto szczyci się dwoma klubami występującymi w ogólnokrajowej lidze AFL:

• Adelaide Football Club, znanym jako „Adelaide Crows”
• Port Adelaide Football Club, zwanym „Port Adelaide Power”

Do roku 1995 na torze Adelaide Street Circuit organizowane było GP Australii Formuły 1, które przeniesiono do Melbourne.

Główne stadiony sportowe to: Adelaide Oval o pojemności 55 000 widzów oraz Hindmarsh Stadium z 16 500 miejscami.

Ludzie związani z Adelaide

• William Henry Bragg
• William Lawrence Bragg
• John Maxwell Coetzee
• Howard Florey
• Julia Gillard
• Nathan Roberts
• Robin Warren
• Sia
• Gilad Zuckermann

Zobacz też

• podział aglomeracji Adelaide
• archikatedra św. Franciszka Ksawerego w Adelaide

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Portal Adelaide
• „SA Central” – portal rządu Południowej Australii. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-20)].
• Lotnisko Adelaide. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-01)].