Adekwatność funkcjonalna warunków pracy

Adekwatność funkcjonalna warunków pracy, znana także jako przystosowanie, odpowiedniość czy zgodność (w języku angielskim: human-environment fit), to zjawisko występujące w obszarze psychologii pracy i organizacji. Oznacza ona stopień dostosowania warunków pracy do możliwości człowieka. Można to również określić jako adekwatność obiektywnych i subiektywnych warunków pracy. Niedobór tego przystosowania ma negatywny wpływ na komfort wykonywanych obowiązków. Uznaje się, że brak adekwatności funkcjonalnej nie jest wynikiem lenistwa czy braku kompetencji pracownika, lecz efektem niewłaściwej oceny warunków pracy, które są mu narzucone przy objęciu konkretnego stanowiska.

Zmiany, które zachodzą zarówno w człowieku, jak i w jego otoczeniu, prowadzą do ciągłego naruszania adekwatności funkcjonalnej, co sprawia, że nie można mówić o jej stabilności. Zmiany te zachodzą z różnych powodów i w zróżnicowanym tempie. Niektóre z nich są na tyle powolne, że w określonym czasie mogą wydawać się nieistotne.

Aspekty funkcjonalne adekwatności

Zasoby energetyczne.
Zapotrzebowanie na stymulację.
Zdolność do odbioru, przekazywania oraz przetwarzania informacji przez jednostkę.

Wymienione zasoby, które regulują aktywność zadaniową człowieka w miejscu pracy, nie są jednostkowe. Wręcz przeciwnie – można mówić o ich wzajemnym oddziaływaniu i uzupełnianiu.

Charakter stabilny i zmienny adekwatności funkcjonalnej

Wskaźnikiem stabilności jest właściwy poziom wydajności pracy, który utrzymuje się przez dłuższy okres. Kluczowe znaczenie ma także poczucie bezpieczeństwa pracowników oraz ich zachowania w kontekście tego bezpieczeństwa. Warto również zwrócić uwagę na subiektywne odczucie komfortu oraz przekonanie pracowników, że stabilizacja stanu adekwatności nie hamuje ich rozwoju ani nie wpływa negatywnie na ich życie poza pracą, na przykład na życie rodzinne. W kontekście dynamicznej adekwatności funkcjonalnej (gdzie istotne są zmiany i ruch) można analizować nieprzewidziane zdarzenia, które zakłócają proces pracy, takie jak awaria, nagła utrata przytomności współpracownika, sygnał zagrożenia czy gromadzenie robót na zakończenie zmiany. W takich momentach zwykła sytuacja może nagle przerodzić się w trudną, gdyż wymagania stawiane przez otoczenie mogą gwałtownie wzrosnąć i przerastać możliwości człowieka.

Nagłe przejście z sytuacji adekwatności funkcjonalnej do stanu braku równowagi, czyli nieadekwatności między cechami ludzkimi a obiektywnymi warunkami pracy, zazwyczaj prowadzi do sytuacji zagrażającej.

Źródła braku adekwatności funkcjonalnej technicznych i organizacyjnych warunków pracy

Trudne do przewidzenia zmiany w stanie poszczególnych elementów systemu pracy oraz w ich relacjach.
Nieodpowiedni dobór elementów systemu pracy na etapie projektowania i organizacji.
Brak naukowej wiedzy na temat możliwości człowieka.

Skutki braku adekwatności funkcjonalnej

Dotyczące pracownika

Obniżenie komfortu pracy i poczucie zagrożenia.
Napięcie fizjologiczne i emocjonalne.
Zaburzenia orientacji.
Umacnianie postawy obronnej.
Rezygnacja i apatia.

Dotyczące zakładu pracy

Obniżona wydajność.
Niska jakość pracy.
Wzrost absencji pracowników.
Nadmierna fluktuacja kadr.
Choroby zawodowe.
Wzrost liczby wypadków przy pracy.
Złe samopoczucie w zespole, w tym wśród kadry kierowniczej.
Częstsze konflikty.

Bodźce pobudzające pracownika do zmian w przypadku nieadekwatności funkcjonalnej

Bodźce materialne oferowane przez pracodawcę, np. podwyżki wynagrodzenia.
Bodźce moralne, takie jak groźba utraty pracy.
Bodźce, które mogą przynieść satysfakcję z pracy, np. zadania zgodne z zainteresowaniami pracownika, praca sprzyjająca rozwojowi.

Działania, jakie może podjąć pracownik w celu zmniejszenia nieadekwatności funkcjonalnej

Zwiększenie wysiłku fizycznego lub psychicznego.
Zmiany w sposobie wykonywania zadań.
Uzupełnianie braków w towarze.
Usuwanie błędów w konstrukcji maszyny.

Znaczenie adekwatności funkcjonalnej

Adekwatność funkcjonalna warunków pracy jest ściśle powiązana z ochroną przed przeciążeniem organizmu. Kluczowym aspektem jest zapewnienie odpowiedniej regeneracji siły roboczej. Dodatkową zaletą adekwatności funkcjonalnej jest to, że pracownicy wykonujący zadania wymagające wysiłku fizycznego i umysłowego nie doświadczają dyskomfortu związanego z nadmierną lub niedostateczną stymulacją.

Znaczenie badania przyczyn adekwatności funkcjonalnej dla psychologii

Wiele organizacji boryka się z pogarszającymi się warunkami pracy, brakiem dobrej jakości maszyn oraz środków na ich konserwację. Jednocześnie, pracownicy dostrzegają znaczny rozwój technologii. W takiej sytuacji trudne jest dostosowanie nabytych umiejętności do nowych technologii oraz umiejętności korzystania z nowych zasobów.

Istotnym aspektem są także koszty psychologiczne, które ponoszą pracownicy w wyniku braku adekwatności (np. z powodu pogarszających się warunków pracy czy wprowadzania nowych technologii, które nie są dostosowane do umiejętności pracowników). Aby pracownik mógł poradzić sobie z brakiem adekwatności funkcjonalnej i powrócić do stanu równowagi, potrzebna jest umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach. To dodatkowy wysiłek, za który pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia.