Adejoke Tugbiyele (urodzona w 1977 roku w Nowym Jorku) to artystka wizualna oraz aktywistka feministyczna, LGBT i queer pochodzenia nigeryjskiego i amerykańskiego. W swojej twórczości koncentruje się głównie na rzeźbie, filmie i performansie, a jej prace dotyczą praw człowieka, praw kobiet oraz mniejszości seksualnych, a także duchowości. W swoich dziełach odwołuje się do tradycji ludu Joruba, z którego pochodzi jej rodzina.
Życiorys
Tugbiyele spędziła swoje wczesne dzieciństwo na Brooklynie, a w wieku trzech lat przeniosła się do Lagos w Nigerii. Wróciła do Nowego Jorku, aby studiować architekturę w renomowanej High School of Art and Design. Po odbyciu stażu w The Central Park Conservancy, organizacji zarządzającej Central Parkiem w Nowym Jorku, kontynuowała naukę sztuki w Cooper Union. W 2002 roku uzyskała tytuł licencjata (Bachelor of Science, BS) z architektury w New Jersey School of Architecture, będącej częścią New Jersey Institute of Technology (obecnie Hillier College of Architecture and Design). W 2013 roku ukończyła studia magisterskie (Masters of Fine Art, MFA) w zakresie rzeźby w Maryland Institute College of Art w Baltimore.
Tugbiyele identyfikuje się jako queer oraz feministka, jednak swoją tożsamość seksualną ujawniła dopiero w dorosłym życiu, po rozwodzie, co spotkało się z negatywną reakcją jej rodziny. Artystka wspomina, że w 2013 roku, przebywając w Nigerii, musiała się ukrywać z powodu represji wobec osób nieheteronormatywnych. Po wprowadzeniu homofobicznej ustawy (Same-Sex Marriage Prohibition Act) skróciła swój pobyt w kraju. Swojego publicznego coming outu dokonała na antenie CNN, w czasie, gdy w Nigerii groziła jej kara 14 lat więzienia.
Jako aktywistka, Tugbiyele angażuje się na rzecz społeczności LGBT, szczególnie w Nigerii, współpracując z takimi organizacjami jak Arise Entertainment 360, CNN International, The Huffington Post czy PEN America. Jest członkinią rady Nigerian Women’s Health and Equal Rights (WHER) Initiative, która zajmuje się prawami kobiet nieheteroseksualnych w Nigerii.
Mieszkała i pracowała w Nowym Jorku, Johannesburgu oraz w Nowym Haven w stanie Connecticut.
Pochodzi z ludu Joruba, a jej przodkowie zamieszkiwali Igbajo w Nigerii, znane jako „Cytadela odważnych”, zlokalizowane w stanie Osun, które historycznie było częścią Królestwa Oyo.
Twórczość
Tugbiyele jest artystką multimedialną, najbardziej rozpoznawalną jako rzeźbiarka, performerka i twórczyni filmów. W jej dorobku znajdują się również prace tekstylne, malarskie i rysunkowe. W swoich dziełach porusza kwestie mniejszości seksualnych, praw kobiet oraz praw człowieka, łącząc duchowość z zaangażowaniem społeczno-politycznym. Tematyka i forma jej prac są osadzone w tradycji kosmologii i estetyki ludu Joruba – w rzeźbie korzysta głównie z naturalnych materiałów, takich jak plecione maty, miotły, tkaniny, drewno i sznury, a jej performanse odnoszą się do nigeryjskiego dziedzictwa kulturowego.
Dla Tugbiyele, twórczość artystyczna i zaangażowanie społeczno-polityczne są nierozerwalnie związane. W swoich wczesnych pracach badała przede wszystkim kwestie płci oraz tożsamości kobiet w Nigerii, a później skupiła się na problemach seksualności, uwidaczniając doświadczenia osób z grup mniejszościowych.
Wśród swoich inspiracji wymienia osoby, które aktywnie działały na rzecz swoich społeczności, takie jak rzeźbiarz El Anatsui, muzyk Fela Kuti, artysta Ai Weiwei oraz Kara Walker. Wpłynęła na twórczość nieheteronormatywnych artystów i artystek w Afryce, a takie postacie jak Zanele Muholi czy Rotimi Fani-Kayode wskazują ją jako pionierkę.
Jej prace znajdują się w wielu muzeach, w tym w Daimler Contemporary w Berlinie, Brooklyn Museum, Leslie-Lohman Museum of Art oraz Museum of Arts and Design w Nowym Jorku, Newark Museum, National Museum of African Art (Smithsonian Institution), a także w prywatnych kolekcjach, takich jak Credit Suisse, Sugar Hill Capital Partners, AMREF Health Africa, AIR Serenbe, Sakhile&Me Art Gallery we Frankfurcie i Benesere Wellness Center w Summit.
Wystawy indywidualne
2004 – Dynamic Dark Matter, Philosophy Box Gallery, Nowy Jork,
2010 – Wahala Temi – Body Work, The Walsh Gallery, Seton Hall University, South Orange, Stany Zjednoczone,
2013 – Fast Forward, Metro Gallery, Maryland Institute College of Arts, Baltimore,
2014 – Election/Erection, Gallery Aferro, Newark,
2015 – TESTIMONY, Goodman Gallery, Kapsztad,
2016 – Grassroots, Skoto Gallery, Nowy Jork,
2017 – Freedom Dance II, Leslie-Lohman Museum of Gay and Lesbian Art, Nowy Jork,
2017 – Shifting the Waves, 1:54 Contemporary African Art Fair (October Gallery), Londyn,
2018 – Language of the Heart, Second Street Gallery, Charlottesville,
2020 – Hybrid Spirit, The Melrose Gallery, Johannesburg.
Wybrane wystawy zbiorowe
2010
The Global Africa Project, Museum of Arts and Design, Nowy Jork,
2011
The African Continuum, The United Nations, Nowy Jork,
All We Ever Wanted, Center for Contemporary Art, Lagos,
2013
Ashe to Amen, Museum of Biblical Art, Nowy Jork; Reginald F. Lewis Museum, Baltimore; Dixon Gardens, Memphis,
Reloading the Canon: African Traditions in Contemporary Art, James E. Lewis Museum, Baltimore,
2014
Interwoven Histories, October Gallery, Londyn,
The Subject is Black, Leslie Lohman Museum of Gay & Lesbian Art, Nowy Jork,
Brides of Anansi: Fiber and Contemporary Art, Museum of Fine Art, Spelman College, Atlanta,
ARENA, Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Toruń,
Matter as Metaphor, Art Dubai (October Gallery), Dubaj,
2015
Agitprop!, Brooklyn Museum, Brooklyn,
Group Presentation, 1:54 Contemporary African Art Fair (October Gallery), Londyn,
2016
Disguise: Masks and Global African Art, The Brooklyn Museum, Brooklyn,
2017
CultureSummit2017, Manarat Al Saadiyat, Abu Zabi,
2018
Widening Circles, Joan Mitchell Foundation Artist Community, Nowy Jork,
Niepodległe. Kobiety a dyskurs narodowy, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie,
MAD Collects: The Future of Craft Part I, Museum of Arts and Design, Nowy Jork,
Half the Picture: A Feminist Look at the Collection, Brooklyn Museum, Brooklyn,
Four Women, Revolving Art Incubator, Lagos,
2019
BISO2019!, Institut Francais, Wagadugu,
Women’s Month, Melrose Gallery, Johannesburg,
Material Identities, Melrose Gallery, Johannesburg,
Power of Site, Nirox Sculpture Park, Johannesburg,
2020
31:women, Daimler Art Collection, Berlin,
I am… Contemporary Women Artists of Africa, Smithsonian National Museum of African Art, Waszyngton.
Wybrane prace
AfroOdyssey IV: 100 Years Later, 2014, wideo.
Same-Sex 2.0, 2017.
Drama, 2018, rzeźba.
AfroQueer (także: Homeless Hungry Homo), 2014, rzeźba.
Publikacje
Adejoke Tugbiyele, Personal is Political: Sexual Identity and “Nigerian Culture”, „The Feminist Wire”, 13.02.2014.
Nagrody i wyróżnienia
2012 – Amalie Rothschild ’34 Rinehart Award,
2013 – William M. Phillips ’54 Scholarship for Best Figurative Sculpture,
2013 – stypendium w ramach Programu Fulbrighta,
2014 – panelistka Women in The World, Lincoln Center, Nowy Jork (razem z Roger Ross Williams oraz Claire Byarugaba),
2015 – wyróżnienie na liście 100 Leading Global Thinkers magazynu Foreign Policy,
2016 – Joan Mitchell Painters and Sculptors Grant,
2017 – panelistka “Arts & Gender Equity” podczas CultureSummit 2017 w Abu Dhabi,
2019 – Grand Prix Leridon, Gervanne Leridon Matthias Collection, za rzeźbę Ange,
2019 – rezydencja Nirox Sculpture Park, Johannesburg,
2019 – rezydencja BISO2019!, Ouagadougou,
2020 – stypendium Smithsonian Artist Research Fellowship 2021.
Przypisy
Bibliografia
Abani, Chris i Kwame Dawes. Seven New Generations of African Poets. Sleepy Hollow, USA: Slapering Hol Press, 2014. ISBN 978-1-94064-658-9.
Chukwuemeka, Bosah. The Art of Nigerian Women. Ben Bosah Books, 2017. ISBN 978-0-99690-845-0.
Nyeck, Sybille. „Neoliberalism in Africa” w Global Encyclopedia of Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Queer History. Detroit. USA: Scribner, 2019. ISBN 978-0-68431-261-3.
Pilcher, Alex. A Queer Little History of Art. Londyn, UK: Tate Publishing, 2017. ISBN 978-1-84976-503-9.
Silenced Voices, Threatened Lives: The Impact of Nigeria’s Anti-LGBTI Law on Freedom of Expression, PEN American Center, PEN Nigeria, 2015.
Linki zewnętrzne
Strona internetowa artystki