Adaptacja kulturowa
Adaptacja kulturowa (ang. cultural adaptation) to proces ewolucyjny, w trakcie którego jednostka zmienia swoje osobiste nawyki i zwyczaje, aby lepiej dostosować się do określonej kultury. Obejmuje również stopniowe zmiany w kulturze i społeczeństwie, które zachodzą, gdy ludzie z różnych środowisk wymieniają się swoimi praktykami i światopoglądem. Adaptacja dotyczy miejsca zamieszkania, zmian i ewolucji. Kultura zawiera aspekty takie jak język, historia, ubiór, jedzenie, święta, tradycje, religię, muzykę oraz inne formy sztuki. Proces ten może prowadzić do subtelnych lub bardziej drastycznych zmian w sposobie życia. Adaptacja kulturowa ma potencjał wzbogacania kultury poprzez wprowadzenie nowych tradycji i praktyk z zewnętrznych źródeł. Niektórzy puryści kulturalni oraz separatyści obawiają się, że adaptacja kulturowa może prowadzić do utraty tożsamości kulturowej. Warto jednak zauważyć, że wszystkie kultury były i są poddawane adaptacji i nieustannie się zmieniają.
Fazy procesu adaptacji kulturowej
Kalervo Oberg wyróżnia cztery etapy w procesie adaptacji kulturowej:
- Miesiąc miodowy – na tym etapie jednostka jest zazwyczaj zafascynowana nową kulturą. Czuje się grzeczna i uprzejma wobec napotkanych „obcych”, a wszystko, co ją otacza, wydaje się być zachwycające. Jeśli doświadczenie to kończy się na tym etapie, podróżujący wraca do domu z pozytywnym obrazem kraju goszczącego oraz jego mieszkańców.
- Szok kulturowy – w tym etapie jednostka zaczyna dostrzegać rzeczywiste warunki życia w nowym kraju, co wywołuje silny stres. Mogą pojawić się wrogie i agresywne reakcje wobec kraju goszczącego. Bariera językowa jest kluczowym czynnikiem wpływającym na te odczucia. W tej fazie jednostka często obwinia gospodarzy, postrzegając ich stereotypowo, a wsparcie znajduje w rodakach oraz znajomych spoza nowej kultury, którą widzi jako „wroga”. Widać wówczas różnice między własną kulturą a nową oraz konflikty wynikające z tych różnic.
- Ożywienie – ten etap charakteryzuje się poprawą ogólnego samopoczucia jednostki. Znajomość języka staje się coraz lepsza, a wiara w siebie i zdolność radzenia sobie w trudnych sytuacjach wraca. Mimo że nadal mogą występować trudności, jednostka zaczyna sobie z nimi radzić, co pozytywnie wpływa na jej nastrój oraz opinię o gospodarzach.
- Dopasowanie – następuje, gdy jednostka akceptuje zwyczaje, wartości i normy kraju goszczącego, traktując je jako inny sposób życia, nie gorszy od własnego. Lęki znikają, a osoba staje się pewniejsza siebie i bardziej efektywna. Jeśli zdecyduje się na powrót do ojczyzny, może odczuwać tęsknotę za krajem, który opuściła.
Według autora typologii, znajomość języka jest kluczowa w neutralizacji szoku kulturowego, ponieważ ułatwia komunikację i wpływa na poczucie pewności siebie. Kontakty towarzyskie oraz przyjaźnie z rodakami, którzy doświadczyli podobnych problemów, mogą dostarczyć cennych wskazówek, które pomogą w powrocie do równowagi. W przypadku braku znajomych warto otworzyć się na nowe znajomości, ponieważ „wyleczenie” często następuje dzięki zmianie nastawienia i zrezygnowaniu z mechanizmów obronnych.
Strategie adaptacyjno-integracyjne
Oto konkretne strategie adaptacyjno-integracyjne, które można sklasyfikować według kryteriów aktywności, celu i sposobu działania:
- Strategia asymilacyjna (pasywna) – głęboka zmiana systemu wartości, prowadząca do przyjęcia nowej kultury i integracji ze społeczeństwem przyjmującym, co wiąże się z utratą pierwotnej tożsamości. Umożliwia poczucie przynależności do nowej kultury.
- Strategia akomodatywna (aktywna) – strategia radzenia sobie jednostki z otoczeniem, polegająca na dostosowywaniu środowiska do własnych cech. Wymaga zmiany pierwotnych schematów w odpowiedzi na nowe okoliczności.
- Strategia autoteliczna – traktuje adaptację jako cel sam w sobie, co prowadzi do integracji ze społecznością przyjmującą. Kluczowe stają się międzyludzkie kontakty i akceptacja otoczenia.
- Strategia instrumentalno-zadaniowa – adaptacja służy jako narzędzie do realizacji ważnych celów, takich jak uzyskanie statusu uchodźcy czy materiałowej pomocy.
- Strategia unikania sprzeczności – ma na celu ochronę pozytywnej, spójnej tożsamości i polega na selektywnym stosowaniu kodów znaczeniowych obu kultur w zależności od sytuacji.
- Strategia poszerzania kodu kulturowego – opiera się na subiektywnym przypisywaniu określonym wartościom i elementom kultury rzeczy uznawanych za pozytywne, które można przenieść z innej kultury.
- Strategia syntezy – polega na łączeniu pozytywnych wartości obu kultur, tworząc silną, racjonalizowaną tożsamość, w której źródła tkwią w obu kulturach.
- Strategia separacji – odrzucenie nowej kultury, prowadzące do izolacji i tworzenia zamkniętych enklaw, co potwierdza odmienność i tożsamość w społeczności przyjmującej.
Bibliografia
- Lalak D.[red], migracja, uchodźstwo, wielokulturowość. Zderzenie kultur we współczesnym świecie, Warszawa 2007
- Staszczak Z., Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa-Poznań 1987, s. 14-16