Adam Żółtowski

Adam Żółtowski

Adam Żółtowski, przedstawiciel rodu Ogończyków (urodzony 4 grudnia 1881 we Lwowie, zmarły 7 maja 1958 w Londynie), był polskim filozofem, hrabią, powstańcem śląskim oraz posłem na Sejm II kadencji w II RP, reprezentującym Związek Ludowo-Narodowy.

Życiorys

Ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, a od 1900 roku studiował filozofię na uniwersytetach w Heidelbergu i Monachium. W 1905 roku obronił doktorat z filozofii na podstawie pracy „Philosophie der Tat” autorstwa Grafa Augusta Cieszkowskiego. W 1910 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim, prezentując pracę „Metoda Hegla i zasady filozofii spekulatywnej”. Jako docent nauczał historii filozofii w latach 1910–1914. Czas I wojny światowej spędził na Wileńszczyźnie, gdzie stworzył obszerną pracę poświęconą filozofii Kanta.

Po odzyskaniu niepodległości pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Był zaangażowany w działalność Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, a w 1921 roku uczestniczył w III powstaniu śląskim, za co otrzymał Krzyż Walecznych.

W latach 1920–1933 pełnił funkcję profesora historii filozofii na Uniwersytecie Poznańskim. W 1937 roku opublikował studium dotyczące Kartezjusza oraz zebrał i wydał obszerną korespondencję Augusta Cieszkowskiego z Zygmuntem Krasińskim oraz Krasińskiego z Delfiną Potocką. Był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

W latach 1928–1930 reprezentował Związek Ludowo-Narodowy jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. W 1933 roku stracił katedrę z powodów politycznych i zamieszkał w majątku żony w Bolcienikach na Wileńszczyźnie.

Po wybuchu II wojny światowej i inwazji III Rzeszy oraz ZSRR na Polskę, od września 1939 roku przebywał na uchodźstwie w Londynie. W 1940 roku był jednym z założycieli Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich w Wielkiej Brytanii, a od 1945 roku aż do swojej śmierci pełnił funkcję prezesa tej organizacji. Zrzeszenie stało się ważnym ośrodkiem myśli badawczej i pedagogicznej, a także podstawą do utworzenia Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, w którym wykładał historię filozofii. W ramach kursu korespondencyjnego opracował podręcznik dotyczący filozofii starogreckiej, w szczególności Platona i Arystotelesa.

Był współzałożycielem Polskiego Ośrodka Naukowego (ang. The Polish Research Centre) w Londynie w 1940 roku, a od 1940 do 1958 roku pełnił funkcję dyrektora Ośrodka, który pod jego kierownictwem zgromadził największą w Wielkiej Brytanii bibliotekę emigracyjną. Zginął w wypadku samochodowym.

Był również członkiem założycielem i przewodniczącym Wydziału Humanistycznego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Poglądy

Adam Żółtowski był specjalistą w dziedzinie filozofii niemieckiej, szczególnie Hegla, heglizmu, Cieszkowskiego oraz Kanta. Jako jeden z nielicznych w Polsce rozwijał neoheglizm. W swoich polemikach z przedstawicielami szkoły lwowsko-warszawskiej bronił metafizyki oraz pluralizmu filozoficznego.

Życie prywatne

Był synem hrabiego Stanisława Żółtowskiego, konserwatywnego polityka, oraz Marii Jadwigi z książąt Sapiehów-Kodeńskich. W 1904 roku uzyskał papieski tytuł hrabiego, tak jak wcześniej jego dziad Franciszek i ojciec Stanisław. W 1910 roku ożenił się z Janiną Marią z rodu baronów Puttkammerów, prawnuczką Maryli Wereszczakównej.

Dzieła

Własne

• Graf August Cieszkowski’s „Philosophie der Tot”: die Grundzüge seiner Lehre und der Aufbau seines Systems, Posen 1904
• O podstawach filozofii Hegla. Cz. 1, Zasada, metoda i pierwsze ustępy logiki, Kraków 1907, Wyd. Gebethner i Wolff
• Metoda Hegla i zasady filozofii spekulatywnej, Kraków 1910, Wyd. Akademia Umiejętności
• Filozofia Kanta, jej dogmaty, złudzenia i zdobycze, Poznań 1923, Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• O potrzebie i zadaniach historii filozofii w Polsce, Przegląd Filozoficzny, 30, 1927
• Descartes, Poznań 1937, Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Descartes polemistą, Przegląd Filozoficzny r. 40. zeszyt 2, Warszawa 1937 s. 152-171
• Germany, Russia and Central Europe, Londyn 1942 (^2 1944)
• Border of Europe: a study of the polish eastern provinces, przedmowa Ernest Barker, Londyn 1950, Wyd. Hollis & Carter
• Zarys historii filozofii, Londyn 1952, Wyd. Polski Uniwersytet na Obczyźnie
• East and West in European History, Londyn 1954

Redagowane

• Listy Zygmunta Krasińskiego do Augusta Cieszkowskiego, t. I-II, Kraków 1912
• Listy do Delfiny Potockiej. I. 1839-1843. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski, Poznań 1930, Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Listy do Delfiny Potockiej. II. 1843-1845. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski, Poznań 1935, Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Listy do Delfiny Potockiej. III. 1846-1848. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski, Poznań 1938, Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2 maja 1923 „za zasługi, położone około przyłączenia Górnego Śląska do Rzeczypospolitej Polskiej”
• Krzyż Walecznych

Przypisy

Bibliografia

• Biogram Adam Żółtowski w: Stanisław Portalski, Zarys Historii Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Londyn 2009, wyd. PTNO s.29-31
• Adam Żółtowski w: Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s. 490
• Ryszard R. Polak Ryszard R., Żółtowski Adam, [w:] Andrzej A. Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 911-912