Adam Zaleski

Adam Andrzej Zaleski

Adam Andrzej Zaleski (ur. 31 maja 1928 we Lwowie, zm. 18 stycznia 2023) był polskim chemikiem oraz emerytowanym profesorem zwyczajnym Politechniki Wrocławskiej.

Dane ogólne

Jego ojciec, Ryszard, był prawnikiem i kupcem, brał udział w I wojnie światowej oraz wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Uczestniczył w obronie Lwowa w 1939 roku. Jako oficer rezerwy został wzięty do niewoli przez Sowieckich, osadzono go w obozie w Starobielsku na Ukrainie, gdzie w kwietniu 1940 roku, decyzją władz sowieckich, został rozstrzelany bez sądu w Charkowie, razem z około 3800 innymi oficerami.

Matka Adama, Stanisława, była z domu Lubińska.

Był wdowcem, miał dwóch synów – Piotra (ur. 1955) i Andrzeja (ur. 1961).

Wykształcenie i praca zawodowa

Do 1939 roku Adam Zaleski ukończył pięć klas szkoły powszechnej we Lwowie. W kwietniu 1940 roku, jako członek rodziny oficerskiej, został aresztowany wraz z matką i siostrą i wywieziony do północno-wschodniego Kazachstanu, gdzie zmuszony był do ciężkiej pracy fizycznej w fabryce cegieł oraz przy załadunku drewna na statki. Po repatriacji w 1946 roku, w 1947 zdał eksternistycznie maturę w liceum matematyczno-fizycznym w Kaliszu. W tym samym roku rozpoczął studia na Oddziale Chemii Technicznej Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, które ukończył w sierpniu 1952 roku, uzyskując dyplom magistra inżyniera chemika. Swoją karierę naukowo-dydaktyczną rozpoczął w 1951 roku, pracując jako młodszy asystent w Katedrze Fototechniki na Politechnice Wrocławskiej, pod kierunkiem prof. Witolda Romera. W 1963 roku uzyskał stopień doktora nauk technicznych oraz stanowisko adiunkta, a w 1972 roku został docentem. W 1990 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1995 roku profesora zwyczajnego. W maju 1998 roku przeszedł na emeryturę.

Dorobek naukowy i naukowo-techniczny

W początkowej fazie swojej pracy badawczej A. Zaleski skupił się na pomiarze strukturalnych własności fotochemicznych mediów zapisu informacji, co stało się tematem jego pracy doktorskiej. W tym okresie opracował kilka przyrządów do pomiaru własności strukturalnych materiałów fotograficznych dla przemysłu krajowego oraz jednego na eksport.

Od połowy lat 60. XX wieku jego zainteresowania badawcze skierowały się ku zagadnieniom związanym z powstawaniem, wzrostem i badaniem własności kryształów halogenków srebra w emulsjach światłoczułych. Wyniki jego prac przyczyniły się do licznych opracowań przemysłowych oraz kilku wdrożeń, w tym współautorstwa nowoczesnej, ekologicznie bezpiecznej dwustrumieniowej technologii otrzymywania emulsji światłoczułych oraz opracowania pierwszej w krajach bloku wschodniego technologii produkcji fotograficznych materiałów wprostpozytywowych. Jego dalsze badania doprowadziły do opracowania technologii wytwarzania materiałów fotograficznych dla holografii oraz technologii produkcji błon dla defektoskopii. Inne jego prace dotyczyły technologii mikroskal dla przemysłu optycznego oraz urządzeń radarowych, jak również metod pomiarowych dla kontroli produkcji elektronicznych obwodów scalonych metodą mikrolitografii i sitodruku. Podczas pracy jako konsultant naukowy w Bydgoskich Zakładach Fotochemicznych wprowadzono do produkcji dwa typy wysokoczułych materiałów fotograficznych oraz wysokokontrastowe błony typu „lith” dla przemysłu poligraficznego.

Jego dorobek naukowy obejmuje 17 artykułów w zagranicznych czasopismach naukowych, 34 publikacje krajowe, 14 polskich patentów oraz szereg komunikatów konferencyjnych. Opracował również hasła do Encyklopedii Techniki (WTN 1976) oraz był współautorem monografii zbiorowej „Informacja obrazowa” (WTN 1992). Jest autorem dwóch skryptów dla studentów IV i V roku Wydziału Chemicznego oraz jednego skryptu do ćwiczeń laboratoryjnych.

Współpraca z zagranicą

W 1965 roku odbył półroczny staż naukowy na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie (Niemcy). Uczestniczył w 25 kongresach, konferencjach naukowych oraz międzynarodowych sympozjach w takich krajach jak USA, Wielka Brytania, Szwajcaria, Niemcy, Gruzja, Rosja, Czechy, Słowacja, Węgry, Japonia, Bułgaria oraz Belgia, a także w 10 krajowych wydarzeniach. W 1986 roku był zaproszony do wygłoszenia wykładów w szwedzkim przemyśle fotochemicznym (Strängnäs pod Sztokholmem), a w 1987 roku jako profesor wizytujący prowadził wykłady na Chińskiej Akademii Nauk w Pekinie oraz na Uniwersytecie w Hefei i w chińskim przemyśle fotochemicznym. Dzięki swoim międzynarodowym kontaktom został przedstawicielem Polski w International Committee of Imaging Science (ICIS) z siedzibą w Londynie oraz członkiem grupy badawczej IAG (Internationale Arbeitsgemeinschaft für Forschung der Gelatine) w Fryburgu (Szwajcaria). Był także członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Journal of Information Recording” wydawanego w Niemczech.

W latach 1976–1989 zasiadał w radzie naukowej corocznego sympozjum Fotografia Academica, organizowanego przez Wyższą Szkołę Chemiczno-Technologiczną w Pardubicach (Czechy).

Działalność dydaktyczna i wychowanie kadry

Kierował czterdziestoma pracami magisterskimi, był promotorem czterech prac doktorskich oraz recenzentem dziesięciu prac doktorskich i dwóch habilitacyjnych.

W latach 1951–1970 prowadził zajęcia dotyczące podstaw procesu fotograficznego na IV roku na wydziale chemicznym. Od 1967 roku wykładał „Podstawy i teorię procesów fotograficznych” oraz „Poligrafię” dla studentów specjalizacji „Fototechnika”, a w latach 1987 i 1988 także dla II roku Wydziału Architektury oraz wykłady monograficzne z fotografii dla studentów Wydziału Podstawowych Problemów Techniki. W latach 1980–1981 oraz w 1987 roku prowadził wykłady na studiach podyplomowych dla kadry inżynierskiej przemysłu fotochemicznego, a w 1992 roku na studium podyplomowym z poligrafii „Metody fotochemicznego zapisu informacji”. W latach 1982, 1984 i 1986 prowadził wykłady w szkole jesiennej fotochemii i fotofizyki organizowanej w Geisig (Niemcy) przez Uniwersytet Techniczny w Dreźnie.

Działalność organizacyjna

W latach 1969–1974 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej. W latach 1975–1980 był zastępcą dyrektora Instytutu Chemii Fizycznej i Organicznej (I-4) ds. dydaktyki, a w latach 1978–1987 pełnomocnikiem Rektora ds. audiowizualnych. W latach 1984–1985 był zastępcą dyrektora Instytutu I-4 ds. badań, współpracy z przemysłem oraz zagranicą, a w latach 1986–1991 dyrektorem tegoż instytutu. Od 1985 do 1992 roku przewodniczył uczelnianej Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej dla studentów. Od 1979 roku aż do przejścia na emeryturę w 1998 roku był kierownikiem Zakładu Fototechniki, początkowo w Instytucie Chemii Fizycznej i Organicznej, a po jego przekształceniu w Instytucie Chemii Fizycznej i Teoretycznej.

W latach 1987–1991 zasiadał w Radzie Naukowej Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Poligraficznego, w latach 1979–1983 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Przemysłu Organicznego, a od 1992 do 1997 roku członkiem Rady Techniczno-Ekonomicznej Warszawskich Zakładów Fotochemicznych.

Odznaczenia i nagrody

A. Zaleski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem XXXV-lecia Politechniki Wrocławskiej, Złotą Odznaką Politechniki Wrocławskiej, Medalem Honorowym Wyższej Szkoły Chemiczno-Technologicznej w Pardubicach, tytułem „Zasłużonego Członka Fotoklubu RP” oraz honorowym członkostwem tego klubu (1998). Otrzymał także Medal Brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Fotograficznego z tytułem Honorowego Członka (Honorary Fellow, rok 2000) za działalność naukową w dziedzinie fototechniki. Był laureatem zespołowej nagrody IV stopnia w ogólnopolskim konkursie „Szukamy nowych technologii na eksport”, a także zdobył tytuł „Mistrza Techniki” Warszawy, nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego za działalność dydaktyczno-organizacyjną oraz nagrodę Sekretarza PAN za wdrożenia przemysłowe, a także ponad 20 nagród rektora PWr za osiągnięcia badawcze i dydaktyczne. Był również honorowym członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików.

Działalność społeczna

Po przejściu na emeryturę w 1998 roku, A. Zaleski aktywnie angażował się w działania na rzecz rozpowszechniania wiedzy o losach Polaków na Wschodzie w czasie II wojny światowej, które sam przeżył. Był członkiem Stowarzyszenia Dolnośląskiej Rodziny Katyńskiej, Związku Sybiraków oraz Towarzystwa Przyjaciół Lwowa. W ramach tych działań przewodniczył obchodom 60-lecia zbrodni katyńskiej (2000) oraz w latach 1998–2010 był przewodniczącym dolnośląskiego jury ogólnopolskiego konkursu szkół średnich „Losy Polaków na Wschodzie podczas II wojny światowej”. Jest autorem książeczki „Zbrodnia Katyńska” (wyd. Dolnośląska Agencja jerG, Wrocław 2000), z której dochód przeznaczono na budowę Pomnika Ofiar Katynia we Wrocławiu. Wygłosił także wiele referatów na temat losów Polaków na Wschodzie w szkołach średnich, wyższych, w wojsku oraz w różnych instytucjach publicznych Dolnego Śląska.

Za tę działalność został odznaczony Krzyżem Zesłańców Sybiru, Srebrnym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej oraz Medalem „Pro Memoria”.