Adam Zagajewski

Adam Zagajewski (ur. 21 czerwca 1945 we Lwowie, zm. 21 marca 2021 w Krakowie) był polskim poetą, eseistą i prozaikiem, reprezentującym pokolenie Nowej Fali. Był sygnatariuszem Listu 59 (1975), a od 1976 roku podlegał cenzurze. W latach 1982–2002 przebywał na emigracji we Francji, a od 1983 roku był redaktorem „Zeszytów Literackich”. Otrzymał wiele prestiżowych nagród, takich jak Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1975), Międzynarodowa Nagroda Neustadt w dziedzinie literatury (2004) oraz Nagroda Księżnej Asturii (2017). W latach 1973–1983 był członkiem Związku Literatów Polskich, od 1979 roku należał do Polskiego PEN Clubu, a od 2006 roku był aktywnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Był również nauczycielem akademickim i tłumaczem literackim.

Życiorys

Urodził się 21 czerwca 1945 we Lwowie. W tym samym roku, w wyniku wysiedlenia Polaków z Lwowa, jego rodzina przeniosła się do Gliwic. Tam ukończył V Liceum Ogólnokształcące, a następnie studiował psychologię (uzyskując magisterium w 1968 roku) oraz filozofię (magisterium w 1970 roku) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Do 1975 roku był wykładowcą filozofii na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Zagajewski był związany z poetyckim ruchem Nowej Fali w Krakowie, a jego twórczość wywodziła się z programu Grupy „Teraz”. W 1974 roku, wspólnie z Julianem Kornhauserem, opublikował książkę Świat nie przedstawiony, która była analizą polskiej literatury lat 60. i 70. i wywołała dużą reakcję w środowisku literackim, stając się manifestem nowych tendencji w powojennej literaturze polskiej.

Po podpisaniu Listu 59 w 1975 roku, został objęty zakazem publikacji. W 1978 roku podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych i był jego wykładowcą. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do Apelu 64, wzywającego władze komunistyczne do dialogu z robotnikami strajkującymi. Od 1981 roku mieszkał w Paryżu, a od 2002 roku na stałe osiedlił się w Krakowie. Był członkiem redakcji kwartalnika Zeszyty Literackie. Otrzymał Nagrodę Vilenica w 1996 roku oraz Nagrodę Adenauera w 2002 roku. Do sierpnia 2020 roku był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Prowadził gościnnie warsztaty poetyckie w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Wykładał także w Committee on Social Thought na Uniwersytecie w Chicago oraz jako profesor wizytujący na Uniwersytecie w Houston.

W 2015 roku został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w Polsce.

Zmarł 21 marca 2021 roku w Krakowie, a 10 października 2021 roku został pochowany w Panteonie Narodowym w Krakowie.

Życie prywatne

Był wnukiem Karola Zagajewskiego, nauczyciela i przed 1939 roku naczelnika wydziału w Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego, synem profesora Tadeusza Zagajewskiego (1912-2010) i Ludwiki Zagajewskiej (1910-1991) z Turskich, a także mężem aktorki i tłumaczki Mai Wodeckiej. Razem z żoną wrócili na stałe do Polski w 2002 roku i osiedli w Krakowie.

Twórczość

Zagajewski pisał głównie wiersze białe i wolne, definiując poezję jako sztukę przetwarzania i układania myśli. W jego twórczości nie występują niemal żadne asyndetony, neologizmy czy zniekształcenia słowne, a kluczową rolę odgrywa tajemnica związana z przeżywaniem współczesności. Oddalony od tradycji „tłumaczenia muzyki” na słowa, koncentrował się na sensie muzyki, próbując wyrazić cechę utworu muzycznego. Był miłośnikiem kompozytorów takich jak Chopin, Bach, Szostakowicz i Mahler. W jego poezji pojawiały się także odniesienia do mityzacji rzeczywistości i epifanii. Oprócz poezji, był również eseistą.

Poezja

Komunikat, Kraków 1972
Sklepy mięsne, Kraków 1975
List. Oda do wielości, Paryż 1983
Jechać do Lwowa, Londyn 1985
Płótno, Paryż 1990
Ziemia ognista, Poznań 1994
Trzej aniołowie / Three Angels, Kraków 1998 (wybrane wiersze)
Późne święta, Warszawa 1998 (wybrane wiersze)
Pragnienie, Kraków 1999
Spróbuj opiewać okaleczony świat, Nowy Jork 2001
Powrót, Kraków 2003
Anteny, Kraków 2005 (maj 2006 r.)
Niewidzialna ręka, Kraków 2009
Wiersze wybrane, Kraków 2010, 2014, 2018
Asymetria, Kraków 2014
Lotnisko w Amsterdamie / Airport in Amsterdam, Kraków 2016 (wybrane wiersze)
Prawdziwe życie, Kraków 2019

Powieści i proza

Ciepło, zimno, Warszawa, 1975
Słuch absolutny, Kraków, 1979
Cienka kreska, Kraków, 1983

Eseje

Świat nie przedstawiony, Kraków 1974
Drugi oddech, Kraków 1978
Solidarność i samotność, Kraków 1986
Dwa miasta, Paryż-Kraków 1991
W cudzym pięknie, Poznań 1998
Obrona żarliwości, Kraków 2002
Poeta rozmawia z filozofem, Warszawa 2007
Lekka przesada, Kraków 2011
Poezja dla początkujących, Warszawa 2017
Substancja nieuporządkowana, Kraków 2019

Przekłady

Mircea Eliade – Religia, literatura i komunizm: dziennik emigranta
Raymond Aron – Widz i uczestnik: z Raymondem Aronem rozmawiają Jean-Louis Missika i Dominique Wolton

Muzyka do wierszy Zagajewskiego

2006: Sebastian Krajewski – Dyptyk Polski i Łąki Burgundii na sopran i zespół instrumentów dawnych
2010: Krzysztof Meyer – Sinfonia da requiem (nr 8) na chór i orkiestrę symfoniczną
2015: Włodek Pawlik – Mów spokojniej – Zagajewski & Pawlik

Nagrody i nominacje

1975 – Nagroda Fundacji im. Kościelskich, Genewa
1985 – Nagroda im. Kurta Tucholsky’ego, Sztokholm
1986 – Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego, Warszawa
1987 – Prix de la Liberté, Paryż
1996 – Nagroda Vilenica
1999 – finał Nagrody Literackiej Nike za W cudzym pięknie
2000 – finał Nagrody Literackiej Nike za Pragnienie
2003 – Krakowska Książka Miesiąca za tomik Powrót
2004 – Międzynarodowa Nagroda Literacka Neustadt (USA) zwana „Małym Noblem”
2005 – Nagroda Literacka Spychera
2006 – nominacja do Śląskiego Wawrzynu Literackiego za Anteny
2006 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Anteny
2010 – Europejska Nagroda Poetycka, przyznawana przez Fundację Cassamarca z Treviso.
2013 – Chińska Nagroda Literacka Zhongkun (chiński Nobel)
2014 – Nagroda Literacka im. Eichendorffa przyznawana przez Krąg Wangen – „Stowarzyszenie Literatury i Sztuki Wschodu”
2015 – Nagroda Heinricha Manna (Heinrich-Mann-Preis) przyznawana przez Berlińską Akademię Sztuk, Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego.
2015 – nominacja do Nagrody Poetyckiej Orfeusz za tom Asymetria
2015 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike za tom Asymetria
2016 – Nagroda im. Jeana Amery’ego (Jean-Amery-Preis) za eseje
2016 – Griffin Prize (The Griffin Trust For Excellence In Poetry Lifetime Recognition Award) za całokształt twórczości
2017 – Nagroda Księżnej Asturii w dziedzinie Literatury (Hiszpania)
2018 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike za esej Poezja dla początkujących
2019 – Krakowska Książka Miesiąca za tom Prawdziwe życie i zbiór Substancja nieuporządkowana
2020 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike za zbiór Substancja nieuporządkowana

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2012 za wybitne osiągnięcia w pracy twórczej oraz działalności publicystycznej i wydawniczej, za zasługi w popularyzowaniu literatury
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 2007. Uroczystość wręczenia odznaczenia miała miejsce rok później: 30 czerwca 2008.
Brązowy Krzyż Zasługi – 1998.
Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2005 (w dziedzinie literatura)
Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja) – 2016 za szerzenie wartości, których broni Francja
Order Pour le Mérite za Naukę i Sztukę (Niemcy) – 2019

Upamiętnienie

Przy wejściu do kawiarni Nowa Prowincja w Krakowie od marca 2014 roku znajduje się Domofon poezji, na którym można odtworzyć nagranie poety czytającego własny wiersz.