Johann Adam Weishaupt (urodzony 6 lutego 1748 w Ingolstadt, zmarł 18 listopada 1830 w Gocie) był niemieckim filozofem, który założył zakon iluminatów oraz był zwolennikiem deizmu i republikanizmu.
Życiorys
Weishaupt przyszedł na świat 6 lutego 1748 roku w Ingolstadt, w Elektoracie Bawarii. Jego ojciec, Johann Georg Weishaupt (1717–1753), zmarł, gdy Adam miał zaledwie 5 lat. Po tej stracie opiekę nad nim przejął jego ojciec chrzestny, Johann Adam von Ickstatt. Obydwaj mężczyźni byli profesorami prawa na Uniwersytecie w Ingolstadt. Ickstatt, zwolennik filozofii oświecenia i myśli Christiana Wolffa, wpłynął na młodego Weishaupta. Adam rozpoczął swoją edukację w wieku 7 lat w szkole jezuickiej, a następnie studiował historię, prawo i filozofię w swoim rodzinnym mieście. W 1768 roku uzyskał tytuł doktora prawa, a cztery lata później został profesorem. W tym samym roku ożenił się z Afrą Sausenhofer z Eichstätt. Po zniesieniu przez papieża Klemensa XIV Zakonu Jezuitów w 1773 roku, objął katedrę prawa kanonicznego, do tej pory zarezerwowaną dla członków tego zakonu. W 1775 roku na Uniwersytecie w Getyndze zapoznał się z filozofią empiryczną Johanna Georga Heinricha Federa, stając się później przeciwnikiem idealizmu Kanta.
Opinie o Weishauptcie były skrajne; jedni nazywali go „entuzjastycznym filantropem” (Thomas Jefferson), inni „wcielonym diabłem” (Augustin Barruel).
Działalność publiczna
Weishaupt dążył do walki z „przesądami i ignorancją”, wpisując się w ówczesny projekt oświeceniowy. Jednak zamiast pracy u podstaw nowej koncepcji państwowości, co uważał za niemożliwe, postanowił stworzyć tajne stowarzyszenie, aby móc swobodnie wyrażać swoje poglądy; jego pierwszymi członkami byli studenci Weishaupta.
Pierwszym stowarzyszeniem, które założył 1 maja 1776 roku, było Bund der Perfektibilisten („Koło Doskonalących się”), w którym przyjął pseudonim Spartakus. Niestety, organizacja ta nie spełniła jego oczekiwań, podobnie jak loże masońskie, które obserwował z pewnego dystansu. W rezultacie utworzył Illuminatenorden, mający na celu propagowanie wartości Rewolucji Francuskiej (wolność, równość i braterstwo). Podkreślał, że wiedza oświeceniowa nie polega na znajomości abstrakcyjnych pojęć, które „napawają ducha niepotrzebną dumą”, lecz na praktycznych umiejętnościach, które czynią ludzi lepszymi.
W 1780 roku Weishaupt spotkał masona barona Knigge, z którym współpracował nad rozwojem swojego stowarzyszenia. Zgodnie z relacją Mouniera, Knigge miał wątpliwą reputację, co sprawiło, że ideały oświeceniowe Illuminati zaczęły ustępować miejsca ceremoniałom i hierarchii instytucjonalnej. Knigge opuścił Iluminatów w 1783 roku, w atmosferze konfliktu, prawdopodobnie zdając sobie sprawę z nadchodzącego zakazu wszelkich tajnych stowarzyszeń w Bawarii, który ogłosił Karol IV Teodor Wittelsbach.
Od 1784 roku Weishaupt musiał się ukrywać w związku z zakazami wprowadzonymi przez Karola IV Wittelsbacha, stracił swoją posadę na uniwersytecie (1785) i znalazł schronienie w Gocie, gdzie mieszkał do końca życia oraz gdzie napisał większość swoich dzieł. Pozostawił żonę Annę Marię (z domu Sausenhofer) oraz dzieci: Nanette, Charlotte, Ernst, Karl, Eduard i Alfred.
Weishaupt był empirystą, a w jego dziele Über die Schrecken des Todes – eine philosophische Rede (1786) widoczna jest bliskość jego poglądów do filozofii stoicyzmu: człowiek powinien szukać źródła swojego nieszczęścia wyłącznie w sobie samym. Najważniejszym (i najgroźniejszym) źródłem, według Weishaupta, jest strach przed śmiercią, który czyni z człowieka niewolnika.
Wierzył, że książęta i narody znikną z powierzchni ziemi bez użycia przemocy, a ludzkość stanie się jedną rodziną, a świat miejscem dla rozumnych ludzi.
Dzieła (tytuły oryginalne)
O Illuminatach
- (1786) Apologie der Illuminaten, ISBN 978-3-7448-1853-7.
- (1786) Vollständige Geschichte der Verfolgung der Illuminaten in Bayern.
- (1786) Schilderung der Illuminaten.
- (1787) Einleitung zu meiner Apologie.
- (1787) [Einige Originalschriften des Illuminatenordens…]
- (1787) [Nachtrage von weitern Originalschriften…] Google Books
- (1787) Kurze Rechtfertigung meiner Absichten.
- (1787) Nachtrag zur Rechtfertigung meiner Absichten.
- (1787) Apologie des Mißvergnügens und des Übels.
- (1787) Das Verbesserte System der Illuminaten.
- (1788) Der ächte Illuminatus Tede, oder die wahren, unverbesserten Rituale der Illuminaten.
- (1795) Pythagoras, oder Betrachtungen über die geheime Welt- und Regierungskunst.
Prace filozoficzne
- (1775) De Lapsu Academiarum Commentatio Politica.
- (1786) Über die Schrecken des Todes – eine philosophische Rede.
- (fr.) Discours Philosophique sur les Frayeurs de la Mort (1788). Gallica
- (1786) Über Materialismus und Idealismus. Google Books Torino (Internet Archive)
- (1788) Geschichte der Vervollkommnung des menschlichen Geschlechts.
- (1788) Über die Gründe und Gewißheit der Menschlichen Erkenntniß.
- (1788) Über die Kantischen Anschauungen und Erscheinungen.
- (1788) Zweifel über die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum.
- (1793) Über Wahrheit und sittliche Vollkommenheit.
- (1794) Über die Lehre von den Gründen und Ursachen aller Dinge.
- (1794) Über die Selbsterkenntnis, ihre Hindernisse und Vorteile.
- (1797) Über die Zwecke oder Finalursachen.
- (1802) Über die Hindernisse der baierischen Industrie und Bevölkerung.
- (1804) Die Leuchte des Diogenes.
- (ang.) Diogenes Lamp (Tłum. Amelia Gill, red. Andrew Swanlund).
- (1817) Über die Staats-Ausgaben und Auflagen. Google Books
- (1818) Über das Besteuerungs-System.