Adam Ważyk, wcześniej znany jako Adam Wagman (ur. 17 listopada 1905 w Warszawie, zm. 13 sierpnia 1982 w tym samym mieście) – był polskim poetą, prozaikiem, eseistą oraz tłumaczem.
== Życiorys ==
Urodził się w rodzinie żydowskiego kupca Beniamina, jako Adam (według niektórych źródeł: Ajzyk/Izaak). Jego starsi bracia to Saul (ur. 1893), dziennikarz, tłumacz, poeta, oraz Leon Trystan.
=== Dwudziestolecie międzywojenne ===
Był członkiem Awangardy Krakowskiej, a w latach 1924–1925 pełnił rolę jednego z redaktorów „Almanachu Nowej Sztuki” i współpracował z czasopismem „Zwrotnica”. Pracował również jako recenzent filmowy dla „Naszego Przeglądu”. W okresie międzywojennym opublikował m.in. zbiór opowiadań „Człowiek w burym ubraniu” (1930) oraz powieść „Mity rodzinne” (1938).
=== II wojna światowa ===
Po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie, gdzie opowiedział się za przyłączeniem południowo-wschodnich terenów RP do radzieckiej Ukrainy. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich, akceptujące przyłączenie Zachodniej Ukrainy do ZSRR. Publikował m.in. w gazecie „Czerwony Sztandar”. Od września 1940 roku był członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W latach 1942–1944 służył w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR, gdzie napisał słowa piosenki marszowej „Marsz 1 Korpusu” (znanej także jako „Spoza gór i rzek”) do muzyki Aleksandra Barchacza.
Od 1943 roku był aktywnym członkiem Związku Patriotów Polskich. Powrócił do kraju z 1 Armią Wojska Polskiego, gdzie pełnił funkcję oficera politycznego, pisząc jednocześnie lirykę polityczną.
=== Okres socrealizmu ===
W latach powojennych, jeszcze w Lublinie, współpracował z pismem „Rzeczpospolita”, będącym organem PKWN. Później współdziałał z „Odrodzeniem”, a także tygodnikami „Kuźnica” i „Nowa Kultura”. Jako sekretarz Związku Zawodowego Literatów Polskich, był jednym z głównych propagatorów socrealizmu oraz kluczową postacią w literaturze polskiej. Stefan Kisielewski opisał go jako „politryka od sztuki i herolda socrealizmu, niszczącego innych”. Nie zapomniał jednak o współrodaku Aleksandrze Wacie, wciąż przebywającym na zesłaniu w ZSRR, i pisał memoriały w sprawie jego zwolnienia.
Ważyk był autorem scenariuszy do filmów „Ślepy tor” (1947) oraz „Niedaleko Warszawy” (1954). W jego dorobku znalazły się także prace teoretyczne, takie jak „Mickiewicz i wersyfikacja narodowa” (1951), „Przemiany Słowackiego” (1955) oraz „Esej o wierszu” (1964).
Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
=== Działalność krytyczna wobec komunizmu ===
W 1955 roku, w „Nowej Kulturze”, opublikował „Poemat dla dorosłych”, w którym jako jeden z pierwszych dawnych zwolenników totalitaryzmu podjął próbę rozrachunku z czasami stalinizmu w Polsce, krytykując socrealizm, propagandowy fałsz oraz demoralizację robotników, a w szczególności projekt Nowej Huty. Utwór zdobył ogromne zainteresowanie, a egzemplarze pisma sprzedawano na bazarach. W odpowiedzi na to, aparat partyjny usunął redaktora czasopisma i zainicjował atak propagandowy. Mimo to, echa poematu doprowadziły do powołania specjalnej komisji partyjnej i odwołania zarządu kombinatu oraz dymisji lokalnej organizacji PZPR, a także poprawy warunków życia pracowników. Ważyk zmienił także swoje podejście do osób, które wcześniej krytykował.
W 1957 roku dołączył do redakcji krajowego miesięcznika „Europa”, jednak po wstrzymaniu wydania pisma przez władze komunistyczne, wystąpił z PZPR w geście protestu. W 1959 roku został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR za swoją „wrogą postawę” w uchwale partii. W 1964 roku złożył podpis pod protestacyjnym Listem 34, sprzeciwiając się łamaniu wolności słowa w PRL, co skutkowało zakazem współpracy z państwowym radiem i telewizją.
W marcu 1968 roku ponownie zaangażował się w protesty, będąc jednym z sygnatariuszy listu do rektora Uniwersytetu Warszawskiego (Stanisława Turskiego), w którym bronił praw studentów represjonowanych po sprzeciwie wobec decyzji władz PRL o wycofaniu z programu Teatru Narodowego inscenizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza. W styczniu 1976 roku podpisał Memoriał 101, krytykujący planowany przez ekipę Edwarda Gierka projekt zmiany w Konstytucji PRL, który przewidywał m.in. wprowadzenie zapisu o „wiecznej przyjaźni z ZSRR”. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.
Zmarł i został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C37-8-3).
== Twórczość ==
=== Twórczość autorska ===
„Semafory” (1924) – zbiór wierszy
„Oczy i usta” (1926) – zbiór wierszy
„Tramwaj”
„Przechodzień”
„Człowiek w burem ubraniu” (1930) – zbiór opowiadań
„Latarnie świecą w Karpowie” (1933) – powieść
„Mity rodzinne” (1938) – powieść
„Serce granatu” (1943) – zbiór wierszy
„W stronę humanizmu” (1949) – szkice
„Poemat dla dorosłych” (1955)
„Wiersze i poematy” (1957)
„Labirynt” – poemat (1961)
„Wagon” (1963) – zbiór wierszy
„Kwestia gustu” (1966) – autobiografia literacka
„Gra i doświadczenie” (1974)
„Dziwna historia awangardy” (1976)
„Zdarzenia” (1977) – zbiór wierszy
„Wiersze wybrane” (1978) – zbiór wierszy
„Amfion: rozważania nad wierszem polskim” (1983) – szkice
=== Tłumaczenia ===
Adam Ważyk tłumaczył poezję francuską, w tym utwory Rimbauda, Apollinaire’a, Aragona oraz Éluarda, a także dzieła Horacego, Puszkina (w tym „Eugeniusza Oniegina”), Blaise’a Cendrarsa, Gerarda de Nervala oraz Maxa Jacoba.
== Ordery i odznaczenia ==
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (14 listopada 1980)
Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)
Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1945)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1945)
Złoty Krzyż Zasługi (8 maja 1946)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)
== Nagrody ==
1953: nagroda państwowa II stopnia
1978: nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Wiesław Krzysztoszek: „Mit niespójności. Twórczość Adama Ważyka w okresie międzywojennym”. Warszawa, 1985 ISBN 83-01-05743-2.
„Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1999. ISBN 83-87893-33-1. Brak numerów stron w książce
„Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny”, T. 9, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 2004, s. 85–86. ISBN 83-02-09242-8.
Anna Bikont, Joanna Szczęsna: „Lawina i kamienie: pisarze wobec komunizmu”. Warszawa, 2006 ISBN 83-7469-438-6.
== Linki zewnętrzne ==
Wiersze Adama Ważyka w serwisie poezja.net