Adam Wawrzyniec Rzewuski

Adam Wawrzyniec Rzewuski (ros. Адам Станиславович Ржевуский), noszący herb Krzywda, z kryptonimem: A. R. K. W., urodził się w 1760 roku w Nieświeżu, a zmarł w 1825 roku w Pohrebyszczach. Był to polski poseł, polityk i dyplomata, a także pisarz polityczny, mówca, poeta oraz teoretyk literatury i tłumacz. Był przedostatnim kasztelanem witebskim oraz przedstawicielem dyplomatycznym Rzeczypospolitej w Królestwie Danii w 1789 roku, a po rozbiorach pełnił funkcję urzędnika rosyjskiego.

Życiorys

Urodził się jako syn Stanisława Ferdynanda (chorążego wielkiego litewskiego) oraz Katarzyny Karoliny Radziwiłł (wojewodzianki wileńskiej). Był wnukiem Wacława Rzewuskiego (hetmana koronnego) oraz Michała Kazimierza Radziwiłła (wojewody wileńskiego i hetmana litewskiego). Przez sześć lat (1771-1776) kształcił się w warszawskich szkołach jezuickich, w tym w Collegium Nobilium, a następnie w szkołach pojezuickich.

Działalność polityczna

Wielokrotnie reprezentował różne województwa jako poseł na sejm, w tym nowogródzkie (1778 i 1782), wołyńskie (1784) oraz bracławskie (1786). W 1782 roku był sędzią sejmowym z ramienia stanu rycerskiego. Działał także jako podpułkownik 14. regimentu pieszego im. Potockich, który został ufundowany przez S. Sz. Potockiego w 1785 roku. Jako poseł na sejm walny w 1786 roku, był również pisarzem politycznym i mówcą. Był właścicielem dóbr Pohrebyszcze, rotmistrzem kawalerii narodowej od 1778 roku oraz kasztelanem witebskim w latach 1790-1793. Pełnił funkcję marszałka szlachty guberni mohylewskiej, a także był senatorem rosyjskim i czołowym publicystą obozu staroszlacheckiego. Był przeciwnikiem Konstytucji 3 Maja i członkiem loży wolnomularskiej Orzeł Biały w Petersburgu.

Zasługi

Za swoje zasługi został odznaczony Orderem Orła Białego 11 maja 1791 roku. W 1789 roku otrzymał również Order Świętego Stanisława.

Rodzina i potomstwo

W grudniu 1790 roku ożenił się z Justyną Rdułtowską, córką swojej siostry Franciszki (podkomorzanką nowogródzką). Z tego związku pochodziło kilka dzieci:

Henryk Rzewuski (ur. 1791), powieściopisarz,
Karolina Sobańska,
Adam Rzewuski (generał rosyjski),
Ewelina Hańska,
Alina, żona Aleksandra Moniuszki, brata Stanisława,
Paulina, matka Marii Keller,
Ernest Rzewuski.

Twórczość

W latach 1776-1777 publikował część swoich wierszy w czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, a do 1779 roku był współautorem kilku innych publikacji.

Ważniejsze mowy i dzieła

Wśród jego ważniejszych prac znajdują się:

Głos… w Izbie Poselskiej miany (Warszawa 1778); mowy wydane osobno: Przymówienie się… w Izbie Senatorskiej (brak daty); Zdanie… na sesji dnia 31 października.
Głos… w Izbie Senatorskiej na sesji dnia 22 października 1782 roku miany (Warszawa 1782); także w Zbiorze mów różnych w czasie sejmu roku 1782, Wilno 1782.
Głos… na sesji piętnastej dnia 20 października 1784 roku (Warszawa 1784); osobno wydana mowa Przymówienie się… w Izbie Senatorskiej dnia 22 października.
Przymówienie się… na rugach ex turno miane dnia 3 października 1786, brak miejsca wydania (1786); osobno wydane mowy datowane: 8 października, 23 października, 27 października, 2 listopada (z Projektem), 6 listopada.
Głos… miany na sesji sejmowej dnia 27 października 1788, brak miejsca wydania (1788).
O formie rządu republikańskiego myśli (2 tomy), powstałe w Kopenhadze 1789, wydane w Warszawie po 5 listopada 1790 roku.
O proponowanej przez Dwór Londyński cesji miasta Gdańska cum territorio, dla Dworu Berlińskiego, uwagi, brak miejsca wydania (1790).
Głos… dnia 7 lutego 1791 roku miany, brak miejsca wydania (1791); osobno wydane mowy sejmowe datowane: 17 i 21 lutego, 20 października („z okazji namienionej Konstytucji 3 Maja”), 31 października.
Kopia listu senatora litewskiego do przyjaciela w Warszawie, opublikowana w „Gazecie Narodowej i Obcej” 1791 nr 61.
Mowa przy otwarciu Gimnazjum w Kijowie, wygłoszona dnia 30 stycznia 1812 roku, Krzemieniec 1812.

Rzewuski pisał także wiersze, z których niektóre opublikowano w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” (1776, t. 14, cz. 2, s. 272-279, 366-367; 1777, t. 15, cz. 2, s. 309-313). Wiersz Urzędy nic sławie cnotliwego nie przydają do Stanisława Potockiego wojewody ruskiego zachowany jest w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej.

Przekłady

Przekładał m.in.:

M. K. Sarbiewskiego: Oda z… Mądry człowiek gardzi próżną chwałą, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1777, t. 15, cz. 2, s. 313-314.
S. Konarskiego: Pieśni III, V, IX, XXII w: S. Konarski: Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778.

Listy i materiały

W swoim archiwum posiadał również listy i materiały, takie jak:

Najjaśniejszy Królu, Panie Miłościwy i Prześwietna Rado Nieustająca, brak miejsca i roku wydania; prośba w sprawie skargi Piotra Turkuła, rozpatrywanej w latach 1779-1782.
Do J. K. Świętorzeckiego z roku 1792, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 929, s. 1233.
Do Stanisława Augusta składając kasztelanię po przystąpieniu tegoż króla do konfederacji targowickiej, dat. 18 grudnia 1792, ogł.: Ż. Pauli w: Psalmy pokutne przekładu Wacława Rzewuskiego, Berlin 1860.
Do Ksawerego Lubomirskiego 3 listy z lat 1796-1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II.
Korespondencja z R. Korsakiem z lat 1813-1814, rękopis: Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Baworowskich, sygn. 828/I).
Do nieznanego adresata, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6147 IV, t. 13, s. 78-79.
Listy od Bazylego Engelharta z roku 1795 oraz od siostry, Teofili Lubomirskiej z roku 1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II.