Adam Wacław cieszyński

Adam Wacław

Adam Wacław (ur. 12 lub 13 grudnia 1574, zm. 13 lipca 1617) – przedstawiciel rodu Piastów, książę cieszyński w latach 1579–1617 (samodzielnie od 1595).

Życiorys

Adam Wacław był drugim pod względem starszeństwa synem oraz czwartym dzieckiem księcia cieszyńskiego Wacława III Adama i jego drugiej żony Sydonii Katarzyny, pochodzącej z bocznej linii dynastii askaniańskiej, która rządziła w księstwie sasko-lauenburskim.

Po śmierci ojca w 1579 roku, małoletni książę znalazł się pod opieką matki oraz regentów: Jerzego II brzeskiego i Karola II ziębickiego. Taki stan utrzymywał się do 1586 roku, kiedy to zmarł najstarszy z regentów, książę brzeski, a matka Adama Wacława ponownie wyszła za mąż za Węgra Emeryka Forgacha, nadżupana trenczyńskiego. Mimo ponownego małżeństwa, Katarzyna Sydonia wciąż miała wpływ na losy księstwa.

W 1585 roku Śląsk Cieszyński dotknęła poważna epidemia dżumy, która przyczyniła się do wielu zgonów wśród mieszkańców księstwa cieszyńskiego. Na władztwa cieszyńskich Piastów spadły też inne plagi, np. w 1587 roku obszar księstwa stał się miejscem walk pomiędzy Maksymilianem Habsburgiem a Janem Zamoyskim, co było częścią starań Maksymiliana o koronę polską.

Z powodu ciągłych zagrożeń, w 1587 roku Adam Wacław został wysłany na dwór elektora saskiego Chrystiana I, gdzie spędził osiem lat. Tam zdobył staranne wykształcenie, a szczególnie zainteresował się edukacją wojskową. W 1595 roku powrócił do Cieszyna, gdzie, za zgodą regencji, objął samodzielne rządy.

17 września 1595 roku książę ożenił się z Elżbietą, córką pierwszego księcia kurlandzkiego, Gottarda Kettlera.

Po objęciu samodzielnych rządów, Adam Wacław brał udział w walkach z Turkami i innymi przeciwnikami Habsburgów na Węgrzech jako dowódca oddziału jazdy. To spowodowało konieczność budowy umocnień obronnych w południowej części księstwa. Temat ten zyskał szczególne znaczenie w czasie powstania Bocskaia w latach 1604–1606, gdy armia węgierskiego możnowładcy stanowiła zagrożenie dla Cieszyna. Pokój zawarty z Bockaiem w Wiedniu w 1606 roku pozwolił Adamowi Wacławowi na zakończenie stanu zagrożenia.

W 1609 roku książę cieszyński zaangażował się w konflikt rodzinny między Habsburgami – cesarzem Rudolfem II a arcyksięciem Maciejem, opowiadając się po stronie tego pierwszego. Ostatecznie do walk nie doszło, ponieważ Rudolf II ustąpił i oddał bratu tron czeski, co postawiło Adama Wacława w niezręcznej sytuacji, zmuszając go do złożenia w 1611 roku hołdu lennego nowemu królowi we Wrocławiu.

Rok 1609 był przełomowy dla Adama Wacława również z innego powodu. Otóż, wychowany w rodzinie luterańskiej i na dworze luteranina – elektora saskiego, postanowił przejść na katolicyzm. To wydarzenie zaskoczyło współczesnych, zwłaszcza że w 1598 roku książę cieszyński obiecał, że jego następcy będą w Cieszynie powoływać tylko kaznodziejów luterańskich i oddadzą im kościoły. W 1611 roku władca całkowicie zmienił swoje podejście, stosując zasadę „cuius regio eius religio” i rozpoczynając walkę z kościołem ewangelickim w duchu kontrreformacji. Jedną z pierwszych decyzji po powrocie do kościoła katolickiego było anulowanie przywileju z 1598 roku. Twardy opór szlachty i mieszczan sprawił, że katolicki pozostał jedynie dwór książęcy, a klasztory zostały restytuowane (m.in. zwrócono kościół i klasztor dominikanom w Cieszynie). Zajęli się tym sprowadzeni do Cieszyna bernardyni. Nie znamy przyczyn, dla których książę podjął tak drastyczny krok – najprawdopodobniej chodziło mu o ułożenie poprawnych relacji z suwerenem, a od 1612 roku także cesarzem Maciejem.

Pomimo tego radykalnego kroku, Adam Wacław zyskał na tym, gdy 6 lutego 1617 roku został mianowany przez Macieja starostą generalnym Śląska.

Rządy Adama Wacława nie były jednak korzystne dla księstwa cieszyńskiego. Ciągłe wyjazdy, kosztowne wyprawy zbrojne oraz zamieszanie wywołane zmianą wyznania doprowadziły księstwo na skraj bankructwa. Przykładem rozrzutności cieszyńskiego Piasta był wyjazd do Wrocławia na uroczystość złożenia hołdu lennego Maciejowi, gdzie przybył w orszaku 285 ludzi, bogato wyposażonych przez niego. Głośno było także o wyprawie Adama Wacława do granic Rzeczypospolitej w 1614 roku, kiedy to, jako wotum za cudowne nawrócenie, udał się na pielgrzymkę do Kalwarii Zebrzydowskiej. Współcześni zgodnie oceniali, że ta wyprawa miała niewiele wspólnego z religijnym uniesieniem, a więcej z chęcią pokazania swojego bogactwa.

Książę utrzymywał przyjazne relacje z cieszyńskimi mieszczanami, u których często się zapożyczał.

Adam Wacław wydawał dokumenty w języku łacińskim, niemieckim i czeskim, jednak na jego dworze najczęściej używano języka polskiego.

Z małżeństwa z Elżbietą, która zmarła 19 listopada 1601 roku, Adam Wacław miał troje synów oraz dwie córki. Zmarli w dzieciństwie byli to Adam Gotard (ur. 27 lipca 1596, zm. 25 maja 1597) oraz Chrystian Adam (ur. 1600, zm. 12 marca 1602), a jego następcą na cieszyńskim tronie był Fryderyk Wilhelm (ur. 9 listopada 1601, zm. 19 sierpnia 1625). Córki to Anna Sydonia (ur. 2 marca 1598, zm. w lipcu 1619), wydana za Jakuba Hannibala II z hrabiów Hohenems oraz Elżbieta Lukrecja (ur. 1 czerwca 1599, zm. 19 maja 1653), ostatnia księżna cieszyńska, wydana za mąż za Gundakera von Liechtestein. Z pozamałżeńskiej relacji z Małgorzatą Kostlachówną (znaną również jako Małgorzata Koschlinger) miał syna Wacława Gotfryda, późniejszego barona Hohenstein.

Adam Wacław zmarł 13 lipca 1617 roku w Brandysie (przedmieście Cieszyna) i został pochowany w kościele dominikańskim w Cieszynie. W 1617 roku Adam Bysiński z Bysiny oskarżył o otrucie Adama Wacława trzech przedstawicieli cieszyńskiej szlachty: Erazma Rudzkiego, marszałka i kanclerza ziemskiego, Wacława Pelhrzima, sędziego ziemskiego, oraz Piotra Gureckiego z Kornic na Jaworzu. 21 grudnia 1622 roku obie strony zawarły ugodę, a Bysiński wycofał zarzuty. Niemniej jednak w opinii publicznej długo krążyło przekonanie, że za śmiercią księcia stał spisek protestanckiej szlachty. Dokładnie sto lat później Andrzej Komoniecki, wójt żywiecki, w swoim „Dziejopisie Żywieckim” pod rokiem 1722 wspomniał Adama Wacława, …którego lutrzy, że się na wiarę katolicką nawrócił, roku 1617 otruli (…).

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Józef Golec, Stefania Bojda, Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 18-19.
Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. 3, Wrocław 1977.
Moritz Landwehr v. Pragenau, Geschichte der Stadt Teschen, Würzburg 1976, s. 6, 20, 34-35, 41-42, 46, 48-50, 56-57.
Anna Machej, Adama Wacława, księcia cieszyńskiego, zmiana wyznania w 1610 roku i okoliczności tego wydarzenia, „Pamiętnik Cieszyński” t. 13: 1998, s. 5-12.
Franciszek Popiołek, Adam Wacław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, 1935.