Adam Trybus, znany również jako Gaj, Mścisław, Ogrodnik, Tkacz (ur. 3 sierpnia 1909 w Zręcinie, zm. 4 lipca 1982 w Piotrkowie Trybunalskim) – był nauczycielem, wykładowcą oraz filologiem specjalizującym się w języku łacińskim. Służył jako oficer piechoty w Wojsku Polskim, awansując do rangi majora w Polskich Siłach Zbrojnych. Był cichociemnym, żołnierzem Armii Krajowej (AK) oraz ROAK, a także więźniem politycznym w okresie PRL.
Życiorys
Przed 1939
Adam Trybus pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Bartłomieja i Ludwiki z d. Krzywda. Ukończył szkołę podstawową w Zręcinie, a w latach 1921–1929 uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości w 1939 roku. W czasie nauki w gimnazjum aktywnie uczestniczył w Związku Harcerstwa Polskiego. Następnie w latach 1929–1935 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie jednocześnie pracował i był członkiem Akademickiej Młodzieży Ludowej.
Od września 1933 do czerwca 1934 uczestniczył w Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 5 pułku strzelców podhalańskich w Przemyślu. Po zakończeniu kursu kontynuował studia oraz pracę zawodową. W 1935 roku odbył ćwiczenia aplikacyjne w 2 pułku strzelców podhalańskich w Sanoku, uzyskując stopień podporucznika rezerwy piechoty z przydziałem mobilizacyjnym do 2 pspodh. w Sanoku. W 1937 roku uzyskał dyplom magistra filologii, a w latach 1937–1939 uczył łaciny w Gimnazjum Miejskim w Krośnie, pozostając aktywnym w harcerstwie. W sierpniu 1939 roku został powołany na ćwiczenia wojskowe w 2 pspodh.
1939-1945
W czasie kampanii wrześniowej 1939 dowodził plutonem w 2 pspodh. oraz pełnił rolę adiutanta dowódcy. Po walkach na Lubelszczyźnie 21 września 1939 roku przedostał się z wojskiem na Węgry. Został internowany w obozie w Komarnie, jednak uciekł w lutym 1940 roku, a następnie dotarł do polskiego konsulatu w Bukareszcie, gdzie uzyskał pomoc. Przez Węgry i Jugosławię dotarł do Splitu, skąd w marcu 1940 roku przetransportowano go morzem do Francji. Tam przebywał w obozie w pobliżu Marsylii, a następnie w Vichy, a w kwietniu 1940 roku został przeniesiony do Bretanii, gdzie przydzielono go do Legii Oficerskiej. Uczył się w Ośrodku Szkoleniowym Artylerii k. Paryża, zdobywając umiejętności w obsłudze działek przeciwpancernych.
W czerwcu 1940 roku brał udział w kampanii francuskiej. Z kompanią oficerską wycofał się do St. Jean de Luz, skąd 27 czerwca 1940 roku odpłynął do Wielkiej Brytanii, gdzie włączono go do 3 Brygady Kadrowej Strzelców, a następnie do Brygady Strzelców Podhalańskich. Ukończył kurs spadochronowy i do wiosny 1942 roku służył w 3 BKS. W 1942 roku zgłosił się do służby konspiracyjnej w kraju i przeszedł szkolenie z zakresu dywersji. 24 sierpnia 1942 roku złożył przysięgę w AK. W nocy z 1 na 2 października 1942 roku został przerzucony do kraju w ramach operacji lotniczej „Chisel” (według Tucholskiego – operacja „Hammer”, dowodzona przez kapitana Mariusza Wodzickiego).
1 października 1942 roku awansował do stopnia porucznika rezerwy w Warszawie. W komendzie Okręgu AK Łódź początkowo pełnił funkcję oficera dywersji oraz szefa „Kedywu” w Inspektoracie Piotrkowskim AK. Od stycznia 1943 roku był szefem „Kedywu” Okręgu AK Łódź. 11 listopada 1943 roku awansował do stopnia kapitana rezerwy. Koordynował działania „Kedywu”, organizował sieć oraz szkolił żołnierzy AK, a także uczestniczył w przygotowaniach do akcji „Burza”. Od lipca do października 1944 roku jako dowódca ogniska walki prowadził oddział w Koluszkach. Po wojnie, od listopada 1944 roku, był komendantem Inspektoratu Rejonowego AK Łódź, a 1 stycznia 1945 roku awansował do stopnia majora rezerwy.
Po 1945
Po rozwiązaniu AK 19 stycznia 1945 roku był aktywny w konspiracji antykomunistycznej ROAK/DSZ. Z powodzeniem zorganizował 11 czerwca 1945 roku akcję na areszt PUBP w Pabianicach, uwalniając więzionych tam żołnierzy konspiracji. W lipcu 1945 roku prowadził rozmowy z premierem E. Osóbką–Morawskim w sprawie ujawnienia struktur konspiracyjnych ROAK/DSZ w Łodzi. Po uzyskaniu gwarancji bezpieczeństwa dla swoich żołnierzy, 19 lipca 1945 roku oficjalnie ujawnił struktury organizacji przed UB. W grudniu 1945 roku, zagrożony aresztowaniem przez UB, opuścił Piotrków Trybunalski i przeniósł się z rodziną do Wrocławia, gdzie podjął pracę jako nauczyciel w I Gimnazjum oraz wykładowca łaciny w Seminarium Duchownym. Jego działalność była obiektem zainteresowania UB.
20 września 1950 roku został zatrzymany przez UB podczas podróży służbowej do Jeleniej Góry. Przewieziony do więzienia WUBP w Łodzi, został formalnie aresztowany w styczniu 1951 roku. W czasie śledztwa, trwającego od stycznia do 28 maja 1951 roku, był bity i torturowany, wielokrotnie umieszczany w karcerze. Od 28 czerwca do 11 lipca 1951 roku trwała rozprawa przed WSR w Łodzi, która zakończyła się wyrokiem 11 lipca 1951 roku (sygnatura akt Sr. 255/51) skazującym go na 15 lat więzienia oraz pozbawienie praw na 5 lat oraz przepadek mienia. Po procesie więziony był w ZK Łódź, potem w ZK Sieradz, a następnie w CWK we Wronkach (28 maja 1952). 16 grudnia 1955 roku Rada Państwa skorzystała z prawa łaski, skracając karę do 8 lat. Pozostała część kary została zawieszona na 2 lata. Zwolniony z CWK Wronki 20 grudnia 1955 roku, powrócił do Wrocławia, a następnie przeniósł się do Piotrkowa Trybunalskiego. Decyzją Zgromadzenia Sędziów NSW w Warszawie z 26 lutego 1957 roku (nr Zg. Og. 85/57) wyrok wydany przez WSR Łódź 11 lipca 1951 roku został uchylony, a Adam Trybus zrehabilitowany.
Kontynuował pracę w szkolnictwie, a w 1970 roku przeszedł na emeryturę. Był członkiem Koła Cichociemnych w Warszawie. 13 grudnia 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego, został zatrzymany przez SB, mimo ciężkiej choroby. Po przesłuchaniu został wypuszczony. Zmarł 4 lipca 1982 roku w Piotrkowie Trybunalskim i został pochowany na Starym Cmentarzu Rzymskokatolickim.
Był żonaty z Danutą z d. Justyna, która również była żołnierzem AK. Miał syna Leszka (ur. 1946) oraz córkę Barbarę (Szaruga) (ur. 1950) i syna Ryszarda (1958–1967).
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (nr 13340)
Krzyż Walecznych – trzykrotnie
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
Krzyż Armii Krajowej
Medal Wojska Polskiego – czterokrotnie
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (postanowieniem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 10 lipca 2008 roku za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej)
Przypisy
Bibliografia
JędrzejJ. Tucholski, Cichociemni, wyd. I, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, ISBN 83-211-0537-8.
Cichociemni z ziemi sanockiej rodem (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 8 (479) 10-20 marca 1989. Sanocka Fabryka Autobusów.
Linki zewnętrzne
biogram na stronie elitadywersji.org – kompendium wiedzy o 316 Cichociemnych spadochroniarzach Armii Krajowej