Adam Tomasz Chłędowski

Adam Tomasz Chłędowski, znany pod pseudonimem A. C., urodził się w 1790 roku w Jaworniku koło Rzeszowa, a zmarł 19 maja 1855 roku w Oberwerth koło Koblencji. Był to polski bibliograf, dziennikarz, publicysta oraz wydawca.

Życiorys

Chłędowski był jednym z pięciorga dzieci Seweryna Chłędowskiego, właściciela ziemskiego. Miał brata Walentego, a także siostrę Marię z Chłędowskich Pomezańską, i był stryjem Kazimierza Chłędowskiego, znanego autora pamiętników.

Od 1805 roku uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, a następnie studiował na uniwersytecie we Lwowie. Wraz z K. Łopuszańskim był współzałożycielem „Pamiętnika Lwowskiego”, pierwszego we Lwowie czasopisma literackiego, które ukazywało się w latach 1816–1819. W tym czasie opublikował swoją pierwszą pracę bibliograficzną – Spis Dzieł polskich opuszczonych lub źle oznaczonych w Bentkowskiego historii Literatury Polskiej, będącą wynikiem badań w znanych księgozbiorach, takich jak dukielska biblioteka Stadnickich oraz żmigrodzka biblioteka rodziny Kuropatnickich.

W 1819 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie, dzięki wsparciu Franciszka Ksawerego Christiani, objął stanowisko sekretarza generalnego w Dyrekcji Generalnej Dróg i Mostów. Dwa lata później został bibliotekarzem Biblioteki Publicznej, przejmując obowiązki po Joachimie Lelewelu. Otrzymał również zadanie prowadzenia wykładów z bibliografii na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. W 1822 roku, od lutego do czerwca, pełnił funkcję głównego redaktora Gazety Literackiej, którą redagował przez dwa lata, koncentrując się na części krytycznej i publikując artykuły o tematyce naukowej. W latach 1824–1828 Chłędowski był wydawcą rządowego Monitora Warszawskiego. Kiedy na początku 1829 roku Monitor został zastąpiony przez Dziennik Powszechny Krajowy, Chłędowski objął redakcję nowego czasopisma, wydając je na własny koszt od sierpnia tego samego roku.

W 1825 roku został dyrektorem Drukarni Rządowej oraz mianowany referendarzem nadzwyczajnym Rady Stanu, pełniąc funkcję urzędnika w Dyrekcji Wychowania w Komisji Rządowej Wyznań i Oświecenia Publicznego.

Po wybuchu powstania listopadowego Chłędowski kontynuował wydawanie Dziennika Powszechnego Krajowego. Przez jakiś czas nadzorował służbę pocztową, a później został naczelnikiem sekcji dzienników w Wydziale Dyplomatycznym. W jego mieszkaniu zorganizował się tzw. klub pani Chłędowskiej. Po upadku powstania emigrował z żoną Cecylią i synem Ludwikiem do Francji, pozostawiając w kraju dwie córki – Sewerynę (późniejsza żona Leona Dembowskiego) oraz Anielę (1824–1902, żonę Edwarda Dembowskiego). W Paryżu, na ulicy St. Germain, Chłędowski prowadził księgarnię francusko-niemiecką, gdzie wydawał m.in. dzieła Balzaka. W tym samym czasie Rada Administracyjna Królestwa, na mocy postanowienia z dnia 28 czerwca 1835 roku, skonfiskowała cały majątek Adama Tomasza Chłędowskiego.

W kwietniu 1846 roku, wraz z synem, dołączył do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.

Po kilku latach prowadzenia księgarni w Paryżu, Chłędowski, osłabiony zdrowotnie i ociemniały, przeniósł się do Oberwerth koło Koblencji, do posiadłości swojej synowej – Idy Walpury Cramer, adoptowanej córki Franciszka hrabiego Pfaff von Pfaffenhofen, żony jego syna. Tam zmarł i został pochowany w maju 1855 roku. W swoim testamencie życzył sobie, aby każdy męski potomek rodu był wychowywany w duchu polskim i odbywał służbę wojskową w armii polskiej, gdy tylko Polska odzyska niepodległość. Życzenie to spełnili dopiero jego prawnukowie – Ludwik i Kazimierz, którzy kształcili się w polskich szkołach podchorążych w okresie międzywojennym.

Twórczość

Ważniejsze dzieła

Spis dzieł polskich opuszczonych lub źle oznaczonych w Bentkowskiego Historii literatury polskiej, Pamiętnik Lwowski 1818 i odb. Lwów 1818
O teatrze polskim, Lwów 1819; druk zapisany przez Estreichera III (1962), 104, ze znakiem zapytania
Rozmaitości literackie z lat 1825, 1826, 1827, t. 1-5, Warszawa 1828 (zbiór artykułów z Monitora Warszawskiego i Powszechnego Dziennika Krajowego)
Artykuły publikowane w czasopismach: Gazeta Krakowska, Gazeta Literacka (1821-1822; red. luty-czerwiec 1822), Monitor Warszawski (red. 1824-1828), Pamiętnik Lwowski (współred. 1816-1819; m.in. „O początkowych periodycznych pismach w języku polskim”, 1816), Pamiętnik Warszawski, Powszechny Dziennik Krajowy (wyd. i red.: 1829-1831), Pszczółka Krakowska, Rozmaitości (Warszawa), Tygodnik Polski (Warszawa).

Przekłady

A. Schmith: Dokładny wywód użyteczności sposobu leczenia przez kadzenia siarczane w rozmaitych ciężkich i uporczywych chorobach, wynalezionego przez lekarza Gales w Paryżu. Przez… lekarza lwowskiego, Lwów 1818
Pedro Calderon de la Barca: Władysław, królewic polski, czyli Życie snem. Dr. w 3 a., 1826

Listy

List do S. B. Lindego z roku 1828, wyd. T. Wierzbowski: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904

Przypisy

Bibliografia

Polski Słownik Biograficzny, Tom III, Kraków 1937, str. 306-307
Kazimierz Chłędowski, Pamiętniki. Galicja (1843-1880), Wiedeń 1881-1901; tom I, II, Wydawnictwo Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, Wrocław, 1951.
Korespondent, nr 23, Warszawa, 24 stycznia 1836, str. 1
T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 340-341.