Adam Tarnowski (hrabia)

Adam (Amor) hrabia Tarnowski

Adam (Amor) hrabia Tarnowski (ur. 4 marca 1866 w Krakowie, zm. 10 października 1946 w Lozannie) był polskim arystokratą oraz dyplomatą Austro-Węgier.

Życiorys

W austro-węgierskiej dyplomacji

Adam Tarnowski przyszedł na świat jako syn Jana Dzierżysława i Zofii Zamoyskiej z Wysocka, będąc młodszym bratem Zdzisława i Juliusza Tarnowskiego. Kształcił się w Wiedniu. W 1897 roku rozpoczął pracę w dyplomacji Austro-Węgier. W latach 1899–1901 pełnił funkcję sekretarza w ambasadzie austriackiej w Waszyngtonie. 10 września 1901 roku ożenił się z księżną Marią Światopełk-Czetwertyńską. W latach 1901–1903 pracował w ambasadzie w Paryżu, a od początku 1903 do 1905 roku w Dreźnie, następnie w latach 1905-1907 w Brukseli. W 1907 roku przeniósł się do Madrytu, a w latach 1909–1911 był radcą w ambasadzie w Londynie oraz ambasadorem w Bułgarii (od 30 kwietnia 1911 do listopada 1916), odgrywając kluczową rolę w czasie wojen bałkańskich oraz na początku I wojny światowej. Tarnowski był twórcą projektu umowy handlowej i żeglugowej między Austro-Węgrami a Bułgarią, zaprezentowanego parlamentowi w Wiedniu w 1912 roku. Dzięki łagodzeniu napięć między królem Ferdynandem I a austriackim następcą tronu, arcyksięciem Franciszkiem Ferdynandem, oraz zaangażowaniu żony Marii w pomoc ofiarom wojen bałkańskich, Tarnowski zyskał wpływ na Ferdynanda I oraz rząd premiera Wasyla Radosławowa. Jako ambasador Austro-Węgier, zdołał nakłonić Bułgarię do przystąpienia do sojuszu z Austro-Węgrami i Niemcami, wykorzystując napięte relacje Bułgarii z Serbią oraz wskazując na korzyści płynące z sojuszu z Państwami centralnymi w kontekście niekorzystnego traktatu bukaresztańskiego z 10 sierpnia 1913 roku. Niestety, wpływy Tarnowskiego na bułgarskie władze zaczęły słabnąć w 1917 i na początku 1918 roku. 9 listopada 1916 roku, będąc jeszcze ambasadorem w Sofii, został mianowany ambasadorem w USA, co skomentował słowami: „Wysyłają mnie na straconą pozycję”. Z powodu nieprzyznania mu listu żelaznego przez Wielką Brytanię, co utrudniło mu dotarcie do USA, przybył tam dopiero 31 stycznia 1917 roku. Pełnił funkcję ambasadora w USA jedynie przez krótki czas (od 3 lutego do 1 maja 1917), gdyż 1 lutego 1917 roku Niemcy wznowiły nieograniczoną wojnę podwodną. 3 lutego 1917 roku Tarnowski zapewnił sekretarza stanu Roberta Lansinga, na polecenie ministra Ottokara Czernina, że Austro-Węgry nie wezmą udziału w wojnie podwodnej, jednak zaraz po rozmowie z Tarnowskim otrzymał wiadomość z Wiednia, że również Austro-Węgry rozpoczęły wojnę podmorską. W efekcie nigdy nie złożył listów uwierzytelniających i nie został przyjęty przez prezydenta Woodrowa Wilsona. Udało mu się jednak przekonać, że Austro-Węgry działają pod presją Niemiec, co doprowadziło do zerwania stosunków USA z Niemcami, ale nie z Austro-Węgrami. Po ogłoszeniu wojny Niemcom przez USA 8 kwietnia 1917 roku, Austro-Węgry postanowiły zerwać stosunki dyplomatyczne z USA, co zakończyło misję Tarnowskiego w Waszyngtonie 1 maja 1917 roku. Po powrocie do Wiednia w 1917 roku, rozważano jego nominację na ambasadora w Sztokholmie, jednak z powodu wydarzeń w Polsce i jego propozycji do Rady Regencyjnej, nigdy nie przyjął tej funkcji. W grudniu 1917 roku minister Ottokar Czernin uniemożliwił mu udział w rokowaniach pokojowych w Brześciu. Po ustąpieniu Czernina w kwietniu 1918 roku, Tarnowski był kandydatem na jego następcę, jednak nowym ministrem został István Burián.

W Polsce

Za Rady Regencyjnej

W porozumieniu z rządem austriackim namawiał Zdzisława Lubomirskiego do przystąpienia do Rady Regencyjnej. Tarnowski był również proponowany jako członek Rady, jednak wycofał swoją kandydaturę w obliczu sprzeciwu Niemiec. Po zaprzysiężeniu Rady Regencyjnej 27 października 1917 roku, w składzie z ks. arcybiskupem Aleksandrem Kakowskim, księciem Zdzisławem Lubomirskim i Józefem Ostrowskim, Tarnowski został 29 października 1917 roku mianowany premierem, jednak wobec sprzeciwu Berlina, na to stanowisko powołano historyka Jana Kucharzewskiego. Następnie proponowano Tarnowskiemu stanowisko ministra spraw wewnętrznych w rządzie Kucharzewskiego, ale również to nie doszło do skutku. Powodem sprzeciwu wobec kandydatur Tarnowskiego na członka Rady Regencyjnej, premiera oraz ministra spraw wewnętrznych była jego pozycja w Wiedniu oraz dążenie rządów Georga Michaelisa i Georga von Hertlinga w Berlinie do osłabienia Austro-Węgier oraz uzależnienia Polski od siebie. Członkowie Rady Regencyjnej również byli zwolennikami proponowania Tarnowskiego na różne stanowiska, ale nie forsowali jego kandydatury. Tarnowski był nieformalnym łącznikiem między Radą a MSZ w Wiedniu oraz niemieckim generałem gubernatorem Beselerem, a także premierem Węgier Istvánem Tiszą. Adam Tarnowski, wbrew wielu zapisom pamiętników, nie wierzył naiwności w zwycięstwo Niemiec w I wojnie światowej ani w to, że USA nie przystąpią do konfliktu, jednak ukrywał swoje prognozy militarne i polityczne, na przykład przed Zdzisławem Lubomirskim. W październiku 1918 roku, kiedy Rada Regencyjna otrzymała uprawnienia do mianowania generał-gubernatora lubelskiego, rozważano kandydaturę Tarnowskiego, ale bez powierzenia mu urzędów.

Za II Rzeczypospolitej

Po I wojnie światowej, nie chcąc wracać do polityki ani przyjmować urzędów oferowanych przez rząd II Rzeczypospolitej, Adam Tarnowski utrzymywał poprawne relacje z Józefem Piłsudskim. W 1918 roku zakupił majątek w Świerżach koło Dorohuska, gdzie spędzał lato, a zimy w Warszawie. 17 kwietnia 1919 roku przekazał Ignacemu Paderewskiemu informację o gotowości Symona Petlury do zawarcia porozumienia z Polską. Na prośbę premiera Ignacego Paderewskiego, przekazanej przez wiceministra Władysława Wróblewskiego, 9 sierpnia 1919 roku sporządził wstępny projekt przekształcenia Polskiej Agencji Telegraficznej z agencji urzędowej na prywatną, pełniącą zadania zlecone przez rząd. Oferował również konsorcjum z wymaganym kapitałem, jednak projekt został odłożony przez Paderewskiego. Po proklamowaniu Wolnego Miasta Gdańska 9 listopada 1919 roku, na mocy Traktatu Wersalskiego z 28 czerwca 1919 roku, Tarnowski stał się jednym z kandydatów na stanowisko Komisarza z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Gdańsku. W trakcie konferencji z premierem L. Skulskim oraz innymi ministrami, doszło do nieporozumienia dotyczącego umiędzynarodowienia portu w Gdańsku, co zakończyło się przeprosinami ze strony sir Reginalda Towera. Po tym incydencie Tarnowski zrezygnował z ubiegania się o stanowisko Komisarza. 16 maja 1926 roku, po przewrocie majowym, Tarnowski spotkał się z Piłsudskim, deklarując poparcie pod warunkiem wprowadzenia reform, które zapewnią porządek i sprawiedliwość w Polsce. Próbowano również namówić jego brata, Zdzisława Tarnowskiego, do spotkania z Piłsudskim, co jednak nie doszło do skutku. Tarnowski pełnił rolę mediatora między Piłsudskim a konserwatystami, pozytywnie oceniając przygotowanie i kwalifikacje dyplomatów II Rzeczypospolitej.

II wojna światowa i schyłek życia

Na początku II wojny światowej Tarnowski był jedną z osób, które starały się u władz okupacyjnych o złagodzenie skutków okupacji, jednak bezskutecznie. W czasie wojny, w swojej kamienicy przy ul. Pięknej 1b, znanej jako ul. Piusa XI, ukrywał Stanisława Jasiukowicza, członka podziemnego rządu, a w oficynie odbywały się szkolenia Armii Krajowej. Po powstaniu warszawskim i wysiedleniu mieszkańców, Tarnowski wyjechał do Ojcowa. 26 marca 1945 roku próbował go aresztować oficer MO, jednak mimo niepowodzenia, aresztowano jego żonę Marię, którą po przesłuchaniu szybko zwolniono. Incydent ten skłonił Tarnowskiego do wyjazdu do Warszawy, a w 1946 roku do Szwajcarii, aby spotkać się z synem Andrzejem. Tam zapadł na zapalenie płuc, a na łożu śmierci poprosił żonę, aby zamieszkała z synem i jego rodziną w Brazylii. Zmarł na zapalenie płuc 16 października 1946 roku w Lozannie w Szwajcarii.

Odznaczenia

Krzyż Wielki Orderu Franciszka Józefa (1913, Austria)

Przypisy

Bibliografia

  • Stanisław Dzierzbicki (red. – Tomasz Jodełka-Burzecki, wstęp – Janusz Pajewski, przypisy – Danuta Płygawko) „Pamiętnik z lat wojny 1915-1918”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, s. 100, 200, 257, 264, 265, 364.
  • Jerzy Gaul „Polonika w archiwum parlamentu w Wiedniu. Archiwum Izby Posłów Rady Państwa 1861-1918”, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2014, s. 583, pozycja 2011.
  • Andrzej Garlicki, „Józef Piłsudski 1867-1935”, Warszawa 1989, wyd. „Czytelnik”, s. 372-374, 376, 382; Wydawnictwo Znak, 2008, s. 559, 561, 564, 573.
  • Jan Gawroński, „Dyplomatyczne wagary”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1965, s. 6-7.
  • Władysław Leopold Jaworski „Diariusz 1914–1918” w wyborze i opracowaniu Michała Czajki, Oficyna Naukowa, Warszawa 1997, s. 10, 28, 91, 92, 102, 103, 127, 134-137, 147, 150, 153, 154, 169, 183, 198, 200-205, 208-210, 212-219, 221-227, 230, 232, 233, 235-237, 241, 252, 254-256, 258, 261-263, 267-269, 271, 278, 286, 288.
  • Václav Horčička „Hrabia Adam Tarnowski z Tarnowa jako austro-węgierski ambasador w Stanach Zjednoczonych Ameryki (1917)” w: „Dzieje Najnowsze”, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2011, rocznik 43, nr 3, s. 43-60.
  • Maria Lubomirska (red. i przedmowa – Janusz Pajewski, przypisy – Aleksandra Kosicka-Pajewska) „Wspomnienia ks. Marii Zdzisławowej Lubomirskiej”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1997 (I wyd.), 2002 (I wyd. dodruk), s. 107, 152, 164, 167, 291-293, 337, 346-347, 360-361, 429, 436, 459, 465, 471, 506, 508-512, 515, 517, 518, 532-, 537, 538, 550, 552, 557, 558, 561, 562, 578, 580, 583, 605, 611, 615, 617, 628, 653, 670, 675, 689, 716.
  • Victor S. Mamatey „The United States and East Central Europe. A Study in Willsonian Diplomacy and Propaganda”, wyd. Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1957, s. 54-55, 67-68, 91, 105, 326.
  • Janusz Pajewski, „Wokół sprawy polskiej Paryż – Lozanna – Londyn 1914–1918”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1970, s. 80-81, 227.
  • Janusz Pajewski, „Pierwsza wojna światowa 1914–1918”, PWN, 1991, s. 346, 349, 391, 552, 595-599, 604, 646, 772.
  • Tadeusz Paweł Rutkowski „Stanisław Kot 1885-1975. Biografia Polityczna”, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000, s. 56, 59, 219, 284, 342.
  • Maria Tarnowska „The Future will tell”; tłumaczenie Iwony Zofii Żółtowskiej, redakcja Andrzeja Żółtowskiego pt. „Wspomnienia”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 2002.

Linki zewnętrzne