Adam Tadeusz Troskolański

Adam Tadeusz Troskolański (ur. 14 grudnia 1901 w Samborze, zm. 18 lipca 1982 w Warszawie) był profesorem, polskim metrologiem, redaktorem naczelnym czasopism technicznych oraz pracownikiem Głównego Urzędu Miar. Uznawany jest za prekursora badań i prac doświadczalnych w dziedzinie wodomierzy, a także twórcę teoretycznych podstaw w polskim przemyśle wodomierzowym.

Życiorys

Okres do 1920 roku

Był synem Tadeusza Franciszka Troskolańskiego, historyka oraz nauczyciela, a także archiwariusza miejskiego w Przemyślu, oraz Herminy z Blahów. W 1920 roku ukończył klasyczne gimnazjum w Przemyślu. W latach 1918–1919 angażował się w działalność Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” i brał udział w walkach o wyzwolenie ziemi przemyskiej i lwowskiej. W 1920 roku, jako żołnierz 6 Dywizjonu Artylerii Konnej, uczestniczył w walkach o Lwów.

Dwudziestolecie międzywojenne

Studia wyższe rozpoczął na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej w 1921 roku, a już w grudniu następnego roku wygłosił tam odczyt na temat najnowszych prądów w hydromechanice. W 1923 roku przeniósł się na Politechnikę Warszawską, gdzie pracował jako młodszy asystent w Katedrze Części Maszyn pod kierunkiem prof. Michała Broszko. Z powodu choroby płuc musiał przerwać studia, lecz w trakcie rekonwalescencji, mimo braku materiałów, napisał podręcznik pt. Hydromechanika (wydany we Lwowie w 1925 roku). Po powrocie do studiów w 1924 roku, tytuł inżyniera mechanika uzyskał w 1930 roku. W 1925 roku rozpoczął pracę w Głównym Urzędzie Miar, gdzie objął kierownictwo Oddziału Wodomierzy. W ciągu dziesięcioletniej pracy w GUM zaprojektował i zbudował laboratorium wodomierzowe, opracował pierwsze przepisy dotyczące sprawdzania wodomierzy oraz przeprowadził liczne badania naukowe, co umożliwiło rozpoczęcie budowy nowych typów wodomierzy i stacji wodomierzowych w Polsce. Jego prace przyczyniły się do rozwoju krajowego przemysłu wodomierzowego i modernizacji gospodarki wodociągowej. Doskonalił również metody pomiarowe związane z hydrometrią. Mimo krótkiego okresu pracy w Głównym Urzędzie Miar, ze względu na znaczący wkład w dziedzinie pomiarów przepływu wody oraz budowy wodomierzy, uważany jest za współtwórcę polskiej administracji miar.

Po odejściu z Głównego Urzędu Miar w 1935 roku, kontynuował współpracę z przemysłem wodomierzowym. W latach 1931 – 1939 jako doradca naukowy fabryki „Polski Wodomierz” w Poznaniu opracował projekty wodomierzy sprzężonych, zwężek Venturiego oraz stacji do sprawdzania wodomierzy. W latach 1935 – 1939 pracował w Wytwórni Amunicji nr 1 w Warszawie, gdzie pełnił funkcję kierownika planów operacyjnych, a następnie kierował działem produkcji.

Okres II wojny światowej

W czasie okupacji niemieckiej pracował jako kierownik techniczny w Fabryce Piór K. Wasilewski i S-ka w Warszawie, a także współpracował z Delegaturą Rządu na Kraj. Zbierał materiały do artykułów, które zostały opublikowane po wojnie. W Powstaniu Warszawskim walczył w szeregach AK na Starym Mieście, a po dostaniu się do niewoli niemieckiej trafił do obozu przejściowego Dulag-121, skąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross Rosen.

Został skierowany do fabryki Linke Hoffmann Werke (filia Nr 1 obozu), gdzie zajmował się montażem wagonów towarowych. Na początku grudnia 1944 roku został ponownie przetransportowany do obozu w Gross Rosen, a miesiąc później trafił do filii obozu w Hartmannsdorfie (obecnie Leśna w województwie dolnośląskim). Podczas transportu zachorował na zapalenie płuc, a jego życie uratowali współwięźniowie, doktor Hanusz i doktor Kulig. 2 lutego 1945 roku oboz został ewakuowany, a Troskolański był więziony w obozie Reichenau (obecnie Rychnów) do 8 maja 1945 roku.

Okres powojenny

Po wyzwoleniu, w maju 1945 roku, wrócił do Warszawy i miesiąc później rozpoczął działalność naukową, dydaktyczną oraz wydawniczą. W latach 1949 – 1962 pełnił rolę doradcy technicznego Wrocławskiej Fabryki Wodomierzy, gdzie opracował projekt nowoczesnego laboratorium wodomierzowego. W latach 1960 – 1961 przygotował projekt koncepcyjny Laboratorium Warszawskiej Fabryki Pomp. Jego działalność naukowa obejmowała wiele dyscyplin, takich jak hydromechanika techniczna, metrologia ze szczególnym uwzględnieniem hydrometrii oraz teoria podobieństwa mechanicznego. Otrzymał liczne nagrody za swoją pracę naukową i dydaktyczną, przyznane przez Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Technicznego.

W czerwcu 1945 roku rozpoczął działalność dydaktyczną, wspólnie z prof. Ludwikiem Uzarowiczem wznowił działalność Towarzystwa Kursów Technicznych, a w latach 1945-1951 był dyrektorem liceum mechanicznemu i elektrycznemu. W lipcu 1945 roku objął Katedrę Mechaniki Ogólnej w Szkole Inżynierskiej w Warszawie, gdzie wykładał hydromechanikę maszyn wodnych. Na początku lutego 1956 roku przeniósł się do Wrocławia, gdzie objął Katedrę Mechaniki Cieczy i Gazów na Wydziale Inżynierii Politechniki Wrocławskiej. Prowadził zajęcia z hydromechaniki oraz wykład z wirowych maszyn hydraulicznych na Wydziale Mechaniczno-Energetycznym Politechniki Wrocławskiej. W 1957 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1967 roku tytuł profesora zwyczajnego. Na emeryturę przeszedł 30 września 1972 roku.

Był długoletnim członkiem Rady Naukowej Instytutu Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku oraz współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej w 1958 roku.

Zmarł 18 lipca 1982 roku w Warszawie i został pochowany na Powązkach Wojskowych w Warszawie (kwatera A22-6-10).

Odznaczenia i wyróżnienia

Gwiazda Przemyśla
Medal Niepodległości
1964, 1974 – Indywidualna nagroda II stopnia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego
1967 – członek korespondent Akademii Nauk w Tuluzie
1969 – Zespołowa nagroda II stopnia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego
1973 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Publikacje

Opublikował ponad dwieście trzydzieści prac, artykułów, rozpraw, monografii i książek w językach polskim, angielskim, czeskim, francuskim, niemieckim oraz węgierskim. W okresie międzywojennym, w latach 1921-1939, opublikował 22 prace głównie w językach polskim, francuskim i niemieckim, w tym takie opracowania jak: Hydromechanika (1925), Podręcznik dla Sprawdzających wodomierze (1931), Wodomierze sprzężone (1936) oraz Kalendarz wodomierzowy (1936).

W 1938 roku został redaktorem czasopisma „Mechanik”, wydawanego przez Stowarzyszenie Inżynierów Mechaników Polskich (SIMP). Prowadził redakcję przez cały okres okupacji niemieckiej, gromadząc materiały do artykułów, które ukazały się w pierwszych zeszytach „Mechanika” po zakończeniu wojny. W tym czasie opracował również materiały dotyczące słownictwa z hydromechaniki oraz organizował prace w zakresie słownictwa technicznego we współpracy z profesorem Aleksandrem Wasiutyńskim. W latach 1947–1949 pełnił funkcję dyrektora, założyciela i naczelnym redaktorem Instytutu Wydawniczego SIMP, który publikował podręczniki politechniczne i poradniki techniczne. Od 1951 roku był redaktorem naczelnym poradnika technicznego „Mechanik”, a także prowadził redakcję naukową Zeszytów Naukowych Wydziału Inżynierii Sanitarnej Politechniki Wrocławskiej (1956–1959) oraz kierował redakcją naukową Małej encyklopedii techniki wydawanej przez PWN. Był autorem pięciojęzycznego Słownika podstawowych pojęć metrologii, który ukazywał się w odcinkach w czasopiśmie Pomiary Automatyka Kontrola w latach 1970–1971.

Miał również istotny wkład w prace związane z tworzeniem słownictwa technicznego, którym zajmował się od początku swoich studiów. W 1946 roku zorganizował Komisję Słownictwa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego i przewodniczył jej, a później przekształconej w Zakład Słownictwa Technicznego PKN. Kierował także Komisją Słownictwa Mechaniki Teoretycznej i Hydromechaniki PKN. Redagowany przez niego Słownik mechaniki ukazał się w wersji polskiej oraz angielskiej.

Dziełem jego życia był słownik w układzie rzeczowym Maszyny i urządzenia hydrauliczne – pojęcia podstawowe, wydany przez PAN/PWN w 1974 roku. To prekursorskie dzieło zawiera 3500 haseł z definicjami oraz równoważnikami pojęciowymi w językach: polskim, angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim, obejmujące całość ówczesnej wiedzy z dziedziny maszyn i urządzeń hydraulicznych. Wersja angielska ukazała się dopiero w 1995 roku, 13 lat po śmierci autora, i była wydaniem uzupełnionym, które obejmowało 5000 haseł.

Pełna chronologiczna lista publikacji dostępna jest we Wspomnieniu o Profesorze Adamie Tadeuszu Troskolańskim, „Prace Instytutu Maszyn Przepływowych” (z. 90-91), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 298-305.

Przypisy

Bibliografia

Magdalena Klarner-Śniadowska, Barbara Piotrowska, Słownik biograficzny pracowników Głównego Urzędu Miar, Warszawa 2019, ISBN 978-83-940756-2-0

Wspomnienie o Profesorze Adamie Tadeuszu Troskolańskim, „Prace Instytutu Maszyn Przepływowych” (z. 90-91), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.

Adam Troskolański: Mała encyklopedia techniki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1962.